Цы зӕгъӕн ис, рагон ӕлыг мыхуыртыл фыст чи ис ӕмӕ Библийы чи ӕмбӕлы, уыцы нӕмтты тыххӕй?

▪ Раджы заманты-иу, ахсджиаг документтӕ кӕй бар уыдысты, уыдон-иу сӕ стыхтой ӕмӕ-иу сӕ бӕттӕнтӕй бабастой, стӕй-иу, ӕлхынцъ кӕм уыд, уыцы ран уымӕл ӕлыджы къӕртт ӕрӕвӕрдтой ӕмӕ-иу ӕлыгыл мыхуыр сӕвӕрдтой. Мыхуырыл цы фыстытӕ уыд, уыдонӕй-иу бӕрӕг уыди, чи йӕ ныффыссын кодта ӕмӕ йын ӕвдисӕн чи уыд, уый, стӕй, ӕцӕг документ кӕй у, уый дӕр.

Мыхуыртӕ-иу скодтой къухдарӕнтыл дӕр, ӕмӕ ахӕм къухдарӕнтӕ нымад уыдысты хӕзнайыл (Райдиан 38:18; Есфир 8:8; Йереми 32:44). Мыхуырыл-иу арӕх фыст уыд, кӕй уыди, уымӕн йӕ ном, йӕ фыды ном ӕмӕ уыцы адӕймаг цавӕр бынат ахста, уый.

Археологтӕ ссардтой, рагон мыхуыртӕ ӕвӕрд кӕуыл уыд, сӕдӕгай ахӕм ӕлыджы къӕрттытӕ. Иуӕй-иутыл дзы фыст ис, Библийы кӕй кой цӕуы, уыцы адӕмӕй кӕйдӕрты нӕмттӕ. Зӕгъӕм, археологтӕ ссардтой ахӕм ӕлыджы къӕрттытӕ, ӕмӕ, куыд хъуыды кӕнынц, афтӕмӕй сыл ӕвӕрд ис дыууӕ дзуттаг паддзахы мыхуыртӕ. Иуыл дзы фыст ис ахӕм ныхӕстӕ: «У Иотамы Ахазы [ома Иофамы фырт Ахазы], Иудӕйы паддзахы». Иннӕйыл та фыст ис: «У Ахазы [фырт] Езекийы, Иудӕйы паддзахы» (2 Паддзӕхты 16:1, 20). Ахаз ӕмӕ Езеки паддзӕхтӕ уыдысты н. э. размӕ ӕстӕм ӕнусы.

Ахуыргӕндтӕ лӕмбынӕг ӕркастысты, мыхуыртӕ ӕвӕрд кӕуыл уыд, бирӕ ӕндӕр ахӕм ӕлыджы къӕрттытӕм дӕр. Ӕмӕ ахӕм хатдзӕгмӕ ӕрцыдысты, зӕгъгӕ, уыдон уыдысты, Библийы кӕй кой цӕуы, уыцы адӕймӕгты мыхуыртӕ. Иуӕй-иуты кой дзы цӕуы, Йереми кӕй ныффыста, уыцы чингуыты, зӕгъӕм, Варух (Йеремийы писыр), Гемари («Шафаны фырт»), Йерахмеил («паддзахы фырт»), Иухал («Шелемийы фырт») ӕмӕ Серайӕйы (Варухы ӕфсымӕры) кой (Йереми 32:12; 36:4, 10, 26; 38:1; 51:59).

Рагзаманты боны афонтӕ куыд нымадтой, уый тыххӕй Библийы цы ис фыст?

▪ Дзуттаг Фыстыты ӕмбӕлы ахӕм дзырдтӕ, «райсом», «сихор», «боныгон» ӕмӕ «изӕр», зӕгъгӕ (Райдиан 24:11; Дыккаг закъон 28:29; 1 Паддзӕхты 18:26). Дзуттӕгтӕ ӕхсӕв хицӕн кодтой ӕртӕ хъахъхъӕнӕн афоныл, алы афон дӕр уыди цыппар сахаты бӕрц. Фӕлӕ фӕстӕдӕр уыдон дӕр ӕхсӕв дих кӕнын райдыдтой, грекъӕгтӕ ӕмӕ йӕ ромӕгтӕ куыд дих кодтой, афтӕ, ома цыппар хъахъхъӕнӕн афоныл. Куыд зыны, афтӕмӕй Йесо Чырысти дӕр цыппар афоны кой кодта, афтӕ куы загъта: «Ма бафынӕй ут, уымӕн ӕмӕ йӕ нӕ зонут, кӕд ӕрцӕудзӕн хӕдзары хицау: изӕрӕй, ӕмбисӕхсӕв, кӕркуасӕнты ӕви боныцъӕхтыл» (Марчы 13:35). «Изӕры» хъахъхъӕнӕн афон-иу ахаста хурныгуылдӕй изӕры 9 сахатмӕ. Дыккаг хъахъхъӕнӕн афон-иу фӕци ӕмбисӕхсӕв, ӕртыккаг афон та-иу, ома «кӕркуасӕнты» афон, ахаста ӕхсӕвы ӕртӕ сахаты онг. Фӕстаг хъахъхъӕнӕн афон, ома боныцъӕхтыл чи уыд, уый та-иу ахаста суанг хурыскасты онг. Чырысти Галилейы денджызыл куы фӕцӕйцыд, уӕд уый дӕр уыди «боныцъӕхтыл», ома цыппӕрӕм хъахъхъӕнӕн афон (Матфейы 14:23–26).

Чырыстон Грекъаг Фыстыты дзырд «сахат» амоны, боны мидӕг, ома хурыскастӕй хурныгуылдмӕ, цы рӕстӕг ис, уымӕн йӕ дыууадӕсӕм хай (Иоанны 11:9). Фӕлӕ афӕдзы афонтӕм гӕсгӕ хур куы раздӕр скӕсы ӕмӕ аныгуылы, куы та – фӕстӕдӕр, ӕмӕ-иу уымӕ гӕсгӕ Израилы цӕрӕг адӕм, хабар кӕд ӕрцыд, уый бӕлвырд нӕ загътой. Дзырдтой-иу, зӕгъӕм, афтӕ, «ӕхсӕзӕм сахатыл», зӕгъгӕ (Хъуыддӕгтӕ 10:9).

[Ныв 15 фарсыл]

Ӕлыг мыхуыртӕ, фыст сыл ис Езеки ӕмӕ Ахазы нӕмттӕ (разӕй) ӕмӕ, ӕвӕццӕгӕн, Варухы ном (фӕстейӕ)

[Барлӕвӕрдӕй]

Back: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem

Front: www.BibleLandPictures.com / Alamy

[Ныв 15 фарсыл]

Ацы сахат куыста хурмӕ гӕсгӕ, Ромы паддзӕхты заман (Н. Э. РАЗМӔ 27 – Н. Э. 476)

[Барлӕвӕрдӕй]

© Gerard Degeorge / The Bridgeman Art Library International