Xana A Wu Swi Tiva?

Xana mavito lawa a ma tsariwe eka swilemo swa khale swa vumba ma fana njhani ni mavito lama boxiwaka eBibeleni?

▪ Eminkarhini ya khale, lava a va khoma matsalwa ya le nawini a va ma phutsela, va ma boha hi ntambhu kutani va ma veka ehenhla ka vumba byo tsakama va tlhela va ma lema. A va sayina ehenhla ka swilemo swa vumba, va nyikela vumbhoni ni ku tiyisekisa leswaku matsalwa wolawo ma le nawini.

Minkarhi yin’wana a va lema hi xingwavila naswona sweswo a swi tekiwa swi ri swa risima swinene. (Genesa 38:18; Estere 8:8; Yeremiya 32:44) Minkarhi yo tala leswi a ku lemiwa ha swona a swi tsariwa vito ra loyi swi humaka eka yena, ntirho wakwe ni vito ra tata wakwe.

Vakambisisi va kume madzana ya swilemo swa khale swa vumba. Swin’wana swa swona a swi ri ni mavito ya vanhu lava boxiwaka eBibeleni. Hi xikombiso, vayimburi va kume swilemo swa vumba leswi ku vuriwaka leswaku swi huma eka tihosi timbirhi ta le Yudiya. Eka xin’wana a ku tsariwe leswi: “Xi huma eka Akazi [n’wana wa] Yohatama, Hosi ya Yuda.” Kasi eka lexin’wana a ku tsariwe leswi: “Xi huma eka Hezekiya [n’wana wa] Akazi, Hosi ya Yuda.” (2 Tihosi 16:1, 20) Akazi na Hezekiya va fume hi lembe-xidzana ra vunhungu B.C.E.

Swidyondzi swin’wana swi kambisise swilemo swo tala swa vumba leswi ku vuriwaka leswaku a swi ri swa vanhu lava ku vulavuriwaka ha vona eBibeleni. Man’wana ya mavito lawa a ma ri eka swona a ku ri ya vanhu lava boxiwaka ebukwini ya Yeremiya, vo tanihi Baruku (matsalana wa Yeremiya), Gemariya (“n’wana wa Xafani”), Yeramiyele (“n’wana wa hosi”), Yukala (“n’wana wa Xelemiya”) na Seraya (makwavo wa Baruku).—Yeremiya 32:12; 36:4, 10, 26; 38:1; 51:59.

Xana nkarhi a wu hambanisiwa njhani eminkarhini ya Bibele?

▪ Matsalwa ya Xiheveru ma tirhisa swiga swo tanihi leswi nge “nimixo,” “ninhlikanhi” ni “madyambu.” (Genesa 24:11; Deteronoma 28:29; 1 Tihosi 18:26) Vaheveru a va avanyisa madyambu ma va swiyenge swinharhu naswona xiyenge ha xin’we a xi ri ni tiawara ta kwalomu ka mune. Kambe hi ku famba ka nkarhi va tekelele maendlelo ya Magriki ni Marhoma yo avanyisa madyambu ma va swiyenge swa mune. Swi le rivaleni leswaku Yesu a a kombetela eka endlelo leri ra Magriki ni Marhoma loko a ku: “Tshamani mi rindzile, hikuva a mi swi tivi leswaku n’wini wa yindlu u ta rini, kumbexana eku heleni ka siku kumbe exikarhi ka vusiku kumbe loko nkuku wu ringa kumbe nimixo swinene.” (Marka 13:35) Xiga xo sungula lexi nge “eku heleni ka siku,” a xi sungula endzhaku ka ku pela ka dyambu ku fikela hi awara ya kaye nivusiku. Xiga xa vumbirhi a xi hela exikarhi ka vusiku kasi xa vunharhu lexi nge “loko nkuku wu ringa,” a xi hela kwalomu ka awara ya nharhu nimixo. Xiga xa vumune a xi hela loko dyambu ri huma. Loko Yesu a famba ehenhla ka mati eLwandle ra Galeliya a ku ri “hi nkarhi wa vumune wo rindza nivusiku.”—Matewu 14:23-26.

Eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki, rito ‘awara’ a ri vula awara yin’we eka tiawara ta 12 ta siku, ku suka nimixo ku fikela nimadyambu. (Yohane 11:9) Tanihi leswi le Israyele dyambu a ri nga humi ri tlhela ri pela hi nkarhi lowu fanaka hi ku ya hi tinguva, vanhu a va vula nkarhi lowu xiendlakalo xi endlekeke ha wona, xo tanihi “kwalomu ka awara ya vutsevu.”—Mintirho 10:9.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Xilemo xa vumba lexi nga emahlweni xi ni vito ra Hezekiya ni ra Akazi, lexi nga endzhaku swi nga ha endleka xi ri ni vito ra Baruku

[Swihlovo Swa Kona]

Back: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem

Front: www.BibleLandPictures.com/​Alamy

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Sundial leyi Varhoma a va vona hi yona nkarhi (27 B.C.E.–476 C.E.)

[Xihlovo Xa Kona]

© Gerard Degeorge/The Bridgeman Art Library International