Biag idi Tiempo ti Biblia​—Kuarta

“Isu nagtugaw a makitkitana dagiti baul ti gameng ket rinugianna a pinaliiw no kasano a ti bunggoy mangipispisokda iti kuarta kadagiti baul ti gameng; ket adu a nabaknang a tattao mangipispisokda iti adu a sinsilio. Ita ti maysa a napanglaw a balo a babai immay ket nangipisok iti dua a babassit a sinsilio, a bassit unay ti pategna.”​—MARCOS 12:41, 42.

MASANSAN a dakamaten ti Biblia ti kuarta. Kas pagarigan, kuna dagiti salaysay ti Ebanghelio a nagusar ni Jesus iti nagduduma a kita ti sinsilio tapno isurona dagiti napateg a prinsipio. Insurona ti leksion a maadal iti “dua a babassit a sinsilio” nga indonar ti balo a babai a nadakamat iti ngato. Iti sabali pay a gundaway, tinukoy ni Jesus ti sinsilio a denario tapno tulonganna dagiti pasurotna iti rumbeng a panangmatmatda iti autoridad ti gobierno. a​—Mateo 22:17-21.

Apay a naimbento ti kuarta? Kasano a naaramid ken nausar dayta idi tiempo ti Biblia? Ken ania ti masursurotayo iti Biblia maipapan iti rumbeng a panangmatmat iti dayta?

Panagsinnubor sa Panagusar iti Napateg a Metal

Sakbay a naimbento ti kuarta, insubor wenno insukat dagiti tattao ti tagilako wenno serbisioda maipaay iti tarigagayanda a banag. Saan a kombiniente dayta ta masapul nga itugotda dagiti napadiwakal a banag nga isukatda, a kas iti animal wenno sinako a bukbukel. Masapul met a tunggal maysa magustuanda ti banag a pangisuboranda.

Idi agangay, nakita dagiti tattao a masapul ti kombiniente a paggatang ken paglako. Ti napanunotda a solusion ket panagaramat iti napateg a metal, kas iti balitok, pirak, ken gambang. Iti ladawan iti baba, makitam ti maysa a negosiante nga agus-usar iti napapateg a metal ken alahas kas paggatang iti tagilako wenno pagtangdan. Siaannad a natimbang dagitoy a metal iti  eksakto a timbangan sakbay ti panagsinnubor. Kas pagarigan, idi ginatang ni Abraham ti disso a pakaitabonan ti dungdungnguenna nga asawa a ni Sara, tinimbangna ti eksakto a gatad ti isukatna a pirak.​—Genesis 23:14-16.

Idi ipaay ni Jehova iti Israel ti naisurat a Linteg, agar-aramat dagiti naagum a negosiante iti nakusit a timbangan wenno saan nga eksakto a padagsen tapno kusitenda dagiti kostumer. Ni Jehova a Dios karimonna ti panagkusit, isu nga imbagana kadagiti negosiante nga Israelita: “Rebbeng nga addaankayo kadagiti umiso a timbangan, umiso a pagtimbang.” (Levitico 19:36; Proverbio 11:1) Ita, nasayaat a laglagipen dagiti negosiante a saan a nagbaliw ti panangmatmat ni Jehova iti kinaagum ken panagkusit.​—Malakias 3:6; 1 Corinto 6:9, 10.

Kasano a Naaramid Dagiti Nagkauna a Sinsilio

Nalabit naaramid idiay Lidia (Turkey itan) dagiti kaunaan a sinsilio, sakbay ti 700 B.C.E. Di nagbayag, adun ti mapatpataud a sinsilio iti nadumaduma a lugar, ket nausar met dagitan kadagiti lugar a nadakamat iti Biblia.

Kasano a naaramid dagiti sinsilio? (1) Malunag ti metal iti urno sa (2) maibukbok iti sukogan, ket mapataud ti blanko a plata. Kalpasanna, (3) maikabil iti nagbaetan ti dua a metal a pagmarka a nakitikitan kadagiti simbolo wenno ladawan. (4) Mamartilio ti pagmarka tapno mailamma ti ladawan iti plata. Gapu iti dayta, adda dagiti sinsilio a saan a naisentro ti ladawanna. (5) Mapili dagiti sinsilio, matimbangda tapno masigurado nga agpapada ti gatadda ken, no kasapulan, maikkat ti sobra a metal.

Dagiti Agsuksukat iti Kuarta, Agsingsingir iti Buis, ken Bankero

Idi umuna a siglo C.E., nakastrek iti Palestina dagiti sinsilio ti nadumaduma a pagilian. Kas pagarigan, dagiti mapan iti templo ti Jerusalem nangitugotda iti ganggannaet a sinsilio. Ngem adda laeng dagiti espesipiko a kita ti sinsilio nga awaten dagidiay agay-aywan iti templo kas buis. Agpuesto dagitoy nga agsuksukat iti kuarta iti mismo a templo ket masansan a nangina ti singirda kadagiti agpasukat iti ganggannaet a sinsilio. Kinondenar ni Jesus dagita a naagum a lallaki. Apay? Agsipud ta pagbalbalinenda ti balay ni Jehova a “balay ti tagilako” ken “rukib dagiti mannanakaw.”​—Juan 2:13-16; Mateo 21:12, 13.

 Agbayad met dagiti agnanaed iti Palestina iti nadumaduma a sekular a buis. Maysa ti “panguluen a buis” a dinakamat idi dagiti bumusbusor ken Jesus. (Mateo 22:17) Dadduma pay a buis ti para iti kalsada ken kadagiti sumrek ken rummuar a tagilako. Pagaammo a nakusit dagiti agsingsingir iti buis idiay Palestina isu a lalaisen ida dagiti tattao. (Marcos 2:16) Bumaknang dagiti agsingsingir iti buis gapu ta sobra ti singirenda sada ibulsa ti surok ti masingirda. Ngem adda dagiti agsingsingir iti buis, kas ken Zaqueo, a nangipangag iti mensahe ni Jesus ken nangisardeng iti kinukusit nga aramidda. (Lucas 19:1-10) Ita, asinoman a mayat a sumurot ken Kristo masapul met nga agbalin a napudno iti amin a banag, agraman iti panagnegosiona.​—Hebreo 13:18.

Ti sabali pay a grupo nga agsuksukat iti kuarta ket dagiti bankero. Malaksid iti panagsukatda iti ganggannaet a kuarta, nangpataudda pay kadagiti sistema ti panagibanko, panagpautang, ken panangted iti interes kadagiti nagibanko. Dagitoy ti tinukoy ni Jesus iti ilustrasionna maipapan kadagiti adipen a naikkan iti nadumaduma a gatad ti kuarta a pagnegosioda.​—Mateo 25:26, 27.

Umiso a Panangmatmat iti Kuarta

Iti kaaduan a lugar ita, masapul nga agbirok dagiti tattao iti kuarta tapno magatangda ti kasapulanda. Agaplikar pay laeng ita ti sasao nga impaltiing ti Dios ken Ari Solomon adun a siglo ti napalabas: “Ti kuarta agpaay a salaknib.” Ngem imbaga met ni Solomon a napatpateg ti sirib ngem ti kuarta agsipud ta “taginayonenna a sibibiag dagiti agik-ikut iti dayta.” (Eclesiastes 7:12) Dayta a sirib ket masarakan iti Biblia.

Tinulongan ni Jesus dagiti pasurotna a maaddaan iti balanse a panangmatmat iti kuarta idi kinunana: “Uray no addaan kinaruay ti maysa a tao ti biagna saan nga agtaud iti bambanag nga ik-ikutanna.” (Lucas 12:15) Kas kadagiti adalan ni Jesus idi umuna a siglo, masiribtayo met no umiso ken mapagtalkan ti panangusartayo iti kuarta, ken no liklikantayo nga ayaten dayta.​—1 Timoteo 6:9, 10.

[Footnote]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 26]

 Dagiti Nagkauna a Sinsilio

● Ti maysa kadagiti kabassitan a sinsilio a maar-aramat idiay Palestina idi umuna a siglo ket ti gambang a lepton. Dua a lepton ti mategged ti maysa a trabahador iti 15 a minuto laeng. Nalabit dua a lepton ti impisok ti balo a babai iti kahon ti gameng iti templo.​—Marcos 12:42.

● Ti pirak a drakma ket sinsilio dagiti Griego a mateggedan iti gistay agmalmalem. (Lucas 15:8, 9) Dua a drakma ti gatad ti tinawen a baybayadan ti amin a lallaki a Judio kas buis iti templo.​—Mateo 17:24.

● Ti pirak a denario ket sinsilio dagiti Romano a namarkaan iti langa ni Cesar, a maikanatad a pagbayad ti tunggal adulto a Judio a lalaki kas “impuesto” idi panawen dagiti Romano. (Roma 13:7) Ti agpatpatrabaho mabalin a suelduanna ti trabahador iti maysa a denario para iti 12-oras a panagtrabaho.​—Mateo 20:2-14.

● Ti puro a pirak a siklo a naaramid iti siudad ti Tiro ket maus-usar idiay Palestina idi adda ni Jesus ditoy daga. Ti 30 a “kapisi a pirak” nga imbayad dagiti panguluen a papadi ken Judas Iscariote gapu iti panangliputna ken Jesus ket mabalin a siklo ti Tiro.​—Mateo 26:14-16.

Aktual a kadakkel dagiti sinsilio