May mga Kamelyo Gid Bala si Abraham?

ANG mga kamelyo nalakip sa mga sapat nga ginhatag ni Paraon kay Abraham, siling sang Biblia. (Gen. 12:16) Sang nagpa-Mesopotamia ang alagad ni Abraham “nagkuha [sia] sing napulo ka camelyo sang iya agalon.” Gani, maathag nga suno sa Biblia may mga kamelyo si Abraham sadtong mga ikaduha nga milenyo B.C.E.—Gen. 24:10.

Ang iban indi magpati sa sini. Ang New International Version Archaeological Study Bible nagsiling: “Ginabaisan sang mga iskolar kon matuod gid bala nga may mga kamelyo sadto bangod nagapati sila nga nag-uso lang ang pagsagod sini nga mga sapat sang  mga 1200 B.C., madugay na nga patay si Abraham.” Ang pagsambit sang Biblia parte sa mga kamelyo antes sini nga tion, makabig nga wala nagahisanto sa tion ni Abraham.

Apang ang iban nga iskolar nagabais nga bisan pa matuod nga ang pagsagod sang mga kamelyo nagsugod lang sang hingapusan sang ikaduha nga milenyo, wala ini nagapahangop nga ang mga kamelyo wala ginagamit antes sini nga tion. Ang libro nga Civilizations of the Ancient Near East nagsiling: “Ginpakita sang mga pagpanalawsaw sining karon lang nga ang mga kamelyo ginasagod na sa bagatnan-sidlangan sang Arabia sang mga ikatlo nga milenyo [B.C.E.]. Sang primero, ginasagod lang ini bangod sa gatas, bulbol, panit, kag karne sini, apang nadiskobrehan man nga puede ini mangin sapat nga pangtrabaho.” Napamatud-an ini sang mga tul-an kag sang iban pa nga nakutkutan sang mga arkeologo.

Ginapamatud-an man ini sang mga sinulatan. Ang amo gihapon nga libro nagsiling: “Sa Mesopotamia, ginasambit man sa mga cuneiform ini nga sapat [ang kamelyo] kag may pila ka inugtimbre nga may laragway sini, nga nagapakita nga ini nga sapat nakalab-ot sa Mesopotamia sang panugod sang ikaduha nga milenyo,” sa tion ni Abraham.

Ang pila ka iskolar nagapati nga ang mga kamelyo amo ang ginakargahan sang baligya sang mga negosyante sang incienso. Halin sa Bagatnan nga Arabia, nagaagi sila sa desyerto pakadto sa aminhan, subong sang Egipto kag Siria. Gani ini nga mga sapat nakalab-ot didto. Kinaandan na ini nga negosyo sang mga 2000 B.C.E. Ginsambit man sa Genesis 37:25-28 ang Ismaelnon nga mga negosyante nga may mga kamelyo nga may karga nga insienso pakadto sa Egipto, mga isa ka gatos ka tuig sa tapos sang tion ni Abraham.

Mahimo nga indi pa uso ang paggamit sang mga kamelyo sang panugod sang ikaduha nga milenyo B.C.E. sa Near East, apang ginapakita sang mga ebidensia nga may nagagamit na sini. Gani ang The International Standard Bible Encyclopedia naghinakop: “Indi na makasiling nga ang pagsambit sang mga kamelyo wala nahisanto sa tion sang mga patriarka, kay may bastante nga pamatuod ang arkeolohiya nga ang mga kamelyo ginasagod na antes pa sang mga patriarka.”