Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Abalahama uvuaku bushuwa ne tumelu anyi?

Abalahama uvuaku bushuwa ne tumelu anyi?

Abalahama uvuaku bushuwa ne tumelu anyi?

MUKANDA wa Nzambi udi uleja ne: munkatshi mua nyama ivua Palô mupeshe Abalahama muvua nyama ya tumelu. (Gen. 12:16) Pavua muena mudimu wa Abalahama muenze luendu lule mutangile ku Mésopotamie, ‘wakangata nyama ya tumelo dikumi mu tshisumbu tshia tumelo tua mukalenge wende.’ Nunku Bible udi uleja patoke ne: Abalahama uvua ne tumelu kukadi bidimu bitue ku 4 000.​—Gen. 24:10.

Bamue bantu kabena bitaba bualu ebu to. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Balongi ba malu a Bible badi bamba ne: tshikondo tshidi Bible wakula bua tumelu ki ntshiotshi to, bualu ba bungi badi bela meji ne: bakatuadija kumuna nyama eyi pabuipi ne bidimu bia 1200 kumpala kua Yezu, bidimu bia bungi panyima pa tshikondo tshivua Abalahama ne muoyo.” (New International Version Archaeological Study Bible) Badi baleja ne: Bible ki mmuambe bulelela padiye mutela tumelu, bualu kabavua bakuata mudimu ne tumelu mu bikondo bidi Bible utela ebi to.

Balongi bakuabu ba malu a Bible badi bobu bamba ne: nansha muvuabu batuadije kumuna tumelu kukadi bidimu bitue ku 3 000, abi kabiena bisua kumvuija ne: bantu kabavua bakuata natu mudimu kumpala to. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Makebulula adibu benze matuku mashale aa adi aleja ne: bavua bamuna tumelu mu matunga adi ku Sud-Est wa Arabie kukadi bidimu bipite pa 4 000. Bidi bimueneka ne: kumpala bavua bamuna tumelu bua kupeta mabela, miosa, biseba ne munyinyi watu, kadi pashishe bantu kulua kumona ne: bavua mua kuambula natu majitu.” (Civilizations of the Ancient Near East) Mifuba ne bintu bikuabu bidibu bangule muinshi mua buloba bidi bijadika ne: bavua bakuata mudimu ne tumelu kumpala kua Abalahama.

Kudi kabidi bijadiki bifunda bidi bishindika bualu ebu. Mukanda utudi batele kuulu eku udi wamba ne: “Mu malu avuabu bafunde pa mabue mu Mésopotamie, badi bakula bua nyama ya tumelu ne mbayizole pa bitampi bia bungi bidi bileja ne: nyama eyi ivua mua kuikala mifike mu Mésopotamie kukadi bidimu bitue ku 4 000,” mmumue ne: mu tshikondo tshia Abalahama.

Bamue balongi ba malu a mu Bible badi bamba ne: ba ngenda mushinga ba kamonya ba ku Sud wa Arabie bavua benza mudimu ne tumelu bua kuambula bintu biabu bapitshila mu tshipela batangile ku Nord, baya mu matunga bu mudi Ejipitu ne Sulia, ke muakafika tumelu miaba ayi. Bavua mua kuikala benda mishinga eyi ku ntuadijilu kua bidimu bia 2000 kumpala kua Yezu. Bualu bua mushinga budi ne: Genese 37:25-28 udi wakula bua bangenda mushinga bena Yishemaele bavua bakuata mudimu ne tumelu bua kuya ne manananshi ku Ejipitu bidimu bitue ku lukama panyima pa Abalahama.

Pamuapa kabavua batamba kukuata mudimu ne nyama ya tumelu kale mu Asie wa pankatshi kukadi mpindieu bidimu bitue ku 4 000, kadi kudi bijadiki bidi bileja ne: bantu bavua anu bayimanye. Nunku mukanda mukuabu udi wamba mu mêyi awu a ndekelu ne: “Kabiena bikengela kumona miyuki ya mu Bible idi yakula bua tumelu mu tshikondo tshia kale bu ya dishima to, bualu bintu bidibu bangule muinshi mua buloba bidi bijadika ne: bakavua bamuna tumelu kumpala kua Abalahama.”​—The International Standard Bible Encyclopedia.