Na ge e le Gabotse Aborahama o be a na le Dikamela?

BEIBELE e re dikamela di be di le gare ga diruiwa tšeo Aborahama a ilego a di newa ke Farao. (Gen. 12:16) Ge mohlanka wa Aborahama a be a tšea leeto le letelele la go ya Mesopotamia, o ile “a tšea dikamela tše lesome go dikamela tša mong wa gagwe.” Ka gona Beibele e bolela ka mo go kwagalago gore Aborahama o thomile go ba le dikamela mo e ka bago mathomong a ngwagakete wa bobedi B.C.E.—Gen. 24:10.

Ba bangwe ga ba dumele se. New International Version Archaeological Study Bible e bega gore: “Diithuti di boletše gore dipego tše tše di bolelago ka dikamela ga di dumelelane le histori, ka gobane ba bantši ba dumela gore go be go sa tlwaelega go rua diphoofolo tše go ba go fihla mo e ka bago ka 1200 B.C., nywaga e mentši ka morago  ga ge Aborahama a hwile.” Ka gona, ba bangwe ba ka lebelela pego le ge e le efe ya pejana ya Beibele yeo e bolelago ka dikamela e sa nepagala ka ge dikamela di be di sa dirišwe ka tsela ye mehleng yeo e bolelwago ke dipego tše tša Beibele.

Lega go le bjalo, diithuti tše dingwe di nea mabaka a gore le ge dikamela di ile tša thoma go ruiwa mafelelong a ngwagakete wa bobedi, se ga se bolele gore dikamela di be di sa dirišwe pele ga moo. Puku ya Civilizations of the Ancient Near East e re: “Nyakišišo ya morago bjale e šišintše gore dikamela di thomile go ruiwa ka borwabohlabela bja Arabia moo e ka bago ngwagaketeng wa boraro [B.C.E.]. Ka ntle le pelaelo mathomong di be di ruelwa maswi, moriri, mokgopa le nama ya tšona eupša kapejana batho ba ile ba lemoga gore ba ka di dirišetša le go rwala merwalo.” Taba ya gore se se diragetše pele ga mehla ya Aborahama go bonagala e thekgwa ke dikarolwana tša marapo le dilo tše dingwe tšeo di hweditšwego ke baepi ba marope.

Go na le bohlatse bjo bongwe gape bjo bo ngwadilwego. Yona tšhupetšo yeo e bolela gore: “Kua Mesopotamia, lelokelelo leo le lego phaphathing e nngwe ya mongwalokgwaro le bolela ka phoofolo [kamela] e bile maswao a mantši a na le seswantšho sa yona, e lego se se bontšhago gore phoofolo ye e ka ba e fihlile Mesopotamia mathomong a ngwagakete wa bobedi,” e lego mehleng ya Aborahama.

Diithuti tše dingwe di dumela gore bagwebi ba Arabia Borwa bao ba bego ba gweba ka dinoko ba be ba diriša dikamela go rwala merwalo ya bona go ya leboa ba phatša leganateng, ba lebile dinageng tše bjalo ka Egipita le Siria gomme dikamela di ile tša thoma go tlwaelega dinageng tšeo. Go bonagala kgwebo ye e be e šetše e tlwaelegile mathomong a 2000 B.C.E. Ka mo go kgahlišago, Genesi 37:25-28 e bolela ka bagwebi ba Baishimaele bao ba bego ba diriša dikamela go iša dinoko Egipita mo e ka bago nywaga e lekgolo ka morago ga mehla ya Aborahama.

Mohlomongwe dikamela di be di sa dirišwe kudu mehleng ya bogologolo kua Bohlabela bja Kgauswi mathomong a ngwagakete wa bobedi B.C.E., eupša go bonagala bohlatse bo bontšha gore di be di thoma go tlwaelega. Ka gona, The International Standard Bible Encyclopedia e phetha ka gore: “Ga go sa le bohlokwa go nagana gore pego yeo e bolelago ka dikamela dipegong tša bapatriareka ga se ya nepagala, ka ge go na le bohlatse bjo bontši kudu bja baepi ba marope bja gore dikamela di ile tša ruiwa pele ga mehla ya bapatriareka.”