¿Karqanchu Abrahampa camellonkuna?

BIBLIAN willan Egiptopi kamachikuq faraón Abrahamman uywakunata qospa camellokunatapas qosqanta (Gén. 12:16). Huk textopin willallantaq Abrahampa kamachin Mesopotamia ladota viajananpaq ‘patronninpa camellonkunamanta chunka camellokuna akllasqanta’ (Gén. 24:10). ¿Cheqaqtachu Abrahampa camellonkuna karqan 2000 wata qallariypi manaraq Jesús hamushaqtin (m.J.h.)?

Wakinqa ninku “manan” nispan. Biblia de Estudio Arqueológica de la Nueva Versión Internacional (español) nisqa Biblian nin: “Yaqa llapa estudiosokunaq nisqan hina, camellokunaqa 1200 wata (m.J.h.), Abrahammanta unay watakuna qhepamanñas  runaq uywasqan kapurqan, chaymi mana cheqaqpaqchu qhawarinku camellokunamanta Bibliaq willasqanta”, nispa. Chaymi camellokunamanta Bibliaq willasqanta “pantashanmi” ninku.

Ichaqa huk estudiosokuna nisqan hina, ñawpaqkunataraqsi camellokunata uywankuman karqan, 2000 wata (m.J.h.) tukuytaña camello uywasqankumanta uyarikurqan chaypas. Huk allin reqsisqa qelqapin nin: “Kunankunalla investigakusqanpin yachakun 3000 wata (m.J.h.) ñawpaqtaraq Arabia cheqaspa Inti lloqsimuy uranpi camello uyway qallarikusqanta. Yaqapaschá uywarqanku lechenrayku, millmanrayku, qaranrayku, otaq aychanrayku, ichaqa repararqankuchá carganapaqpas allin kasqanta”, nispa (Civilizations of the Ancient Near East). Hinaspapas arqueologokunan camellokunaq tullunta tarirqanku, chaykunaqa Abrahammanta ñawpaqmantaraqmi kashanman.

Chayqa manan rimayllachu. Ñawpaq parrafopi qelqallataqmi nin: “Chay animalqa Mesopotamia cheqasmanta ñawpa qelqakunapi sellokunapi iman rikhurin, chaypin yachanchis 2000 wataq qallariyninpi hina [otaq Abrahampa tiemponpi] chay animalkuna uyway qallarikusqanta”, nispa.

¿Pikunan camellokunata chay llaqtakunaman apaykurqan? Wakin estudiosokunan willanku Arabiaq uray ladonmanta hamuq incienso qhatuqkuna wichay lado Egipto, Siria llaqtakunaman ch’inneq aqo pampanta camellokunapi viajasqankumanta. 2000 watapaqqa (m.J.h.) kanmanñan karqan chhayna viajaqkuna. Génesis 37:25-28 texton willan Abrahampa wañupusqanmanta pachaq wata qhepallaman Ismael runakuna incienso ruwanakunata camellokunapi cargaykuspa Egipto llaqtaman risqankumanta.

Iskay kinsalla haqay Oriente Proximo nisqapi camellokunata uywarqanku chaypas, 2000 watakuna (m.J.h.) qallarishaqtinqa yachakurqanmi camellokuna uywasqankumanta. Bibliamanta willaq huk enciclopedian nillantaq: “Ñawpa runakuna camelloyoq kasqankumanta Bibliapi willakuyqa cheqaqmi, arqueologokunan maskhasqankupi askha pruebakunataña tarinku chay tiempopi runakuna camellokuna uywasqankumanta”, nispa.