Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Pe na Iai Moni ni Kamela a Aperaamo?

Pe na Iai Moni ni Kamela a Aperaamo?

Pe na Iai Moni ni Kamela a Aperaamo?

UA FAAPEA mai le Tusi Paia, na maua e Aperaamo kamela faatasi ma nisi manu lalata mai iā Farao. (Kene. 12:16) Ina ua malaga atu le auauna a Aperaamo i Mesopotamia, na ia ave “kamela e sefulu mai i kamela a lona matai.” E manino mai la, ua taʻua i le Tusi Paia sa iai Kamela a Aperaamo i le pe tusa o le amataga o le meleniuma lona lua T.L.M.​—Kene. 24:10.

E lē ioe nisi i lenā manatu. Ua taʻua i le New International Version Archaeological Study Bible: “Ua faapea mai tagata popoto o nei faamatalaga e uiga i kamela, e lē saʻo e tusa ai ma le talafaasolopito, auā latou te talitonu na faatoʻā faaaogāina e tagata nei meaola i le 1200 T.L.M., ae ua leva ona mavae atu le taimi o Aperaamo.” So o se faamatalaga la e uiga i kamela e taʻua muamua atu i lenā taimi, e pei ona taʻua i le Tusi Paia, e latou te manatu iai e lē saʻo, auā e leʻi faaaogāina kamela i le vaitaimi o loo tusia i le Tusi Paia.

Peitaʻi ua finau mai nisi tagata popoto, e ui na amata ona faaaogā e tagata Kamela i le tusa o le meleniuma lona lua, ina ia laʻu ai uta, ae e lē uiga ai e faapea e leʻi faaaogāina kamela i se taimi na muamua atu. Ua tusia i le tusi Civilizations of the Ancient Near East: “Ua taʻua i nisi o saʻiliʻiliga e leʻi leva atu e faapea, na amata ona faaaogā kamela e laʻu ai uta i le itu i saute i sasaʻe o Arapi i le tusa o le meleniuma lona tolu [T.L.M]. Atonu i le taimi muamua sa latou tausia kamela ona o le suāsusu, fulufulu, paʻu ma le aano, peitaʻi e leʻi umi ae iloa ane o se manu e aogā tele mo le laʻuina o uta.” Ua faamaonia na tupu lenā mea, a o leʻi oo i le taimi o Aperaamo, e ala i toega o ponaivi ma isi mea na maua e le ʻau eli palapala.

O loo iai foʻi faamaoniga tusitusia. Na taʻua foʻi i le tusi lea na taʻua i luga: “Na tusia i papamaa anamua mai Mesopotamia se lisi o meaola e aofia ai ma kamela, ma nisi o faailoga e iloa ai sa iai lenā manu i Mesopotamia i le amataga o le mileniuma lona lua o lona uiga o vaitaimi o Aperaamo.

E talitonu nisi tagata popoto, sa faaaogā e le ʻaufaatauʻoa mai Arapi i Saute kamela e feaveaʻi ai a latou mea manogi e mū, agaʻi i le itu i mātū e ui atu i le toafa, ma oo atu ai i atunuu e pei o Aikupito ma Suria ma oo atu ai kamela i na itulagi. Sa masani ona faia lenei fefaatauaʻiga i tuā i le 2000 T.L.M. O loo taʻua i le Kenese 37:25-28 tagata faatauʻoa Isamaeli o ē na faaaogā kamela e laʻu ai i Aikupito a latou mea manogi e mū, pe ā ma le selau tausaga talu ona mavae taimi o Aperaamo.

Atonu e leʻi tele ina faaaogā kamela i aso anamua i Sasae Tutotonu i le amataga o le meleniuma lona lua T.L.M. ae e iai faamaoniga e iloa ai na iai kamela i lenā taimi. O lea la, ua faaiʻu mai le tusi The International Standard Bible Encyclopedia: “E lē tatau ona toe manatu e sesē tala i le Tusi Paia e uiga i le faaaogāina o kamela i na ona pō, talu ai ua lava ma totoe faamaoniga mai toega o mea na maua mai e le ʻau eli palapala, e iloa ai na faaaogā e tagata kamela a o leʻi oo i le taimi o Aperaamo.”