Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde Abarahama aki mɛtɛ la kamɛlɔ?

Onde Abarahama aki mɛtɛ la kamɛlɔ?

Onde Abarahama aki mɛtɛ la kamɛlɔ?

BIBLE mbutaka dia kamɛlɔ yaki l’atei wa nyama yakalongola Abarahama oma le Farawɔ. (Etat. 12:16) Etena kakande okambi waki Abarahama lɔkɛndɔ l’otale otsha la Mezɔpɔtamiya, nde “akose kamelo dikumi uma l’atei a limba la khumendi.” Ɔnkɔnɛ, Bible mbutaka hwe dia Abarahama aki la kamɛlɔ l’etatelo k’ɛnɔnyi nunu pende N.T.D.—Etat. 24:10.

Anto amɔtshi hawetawɔ dui sɔ. Dibuku dimɔtshi (New International Version Archaeological Study Bible) mbutaka ɔnɛ: “Waa nomb’ewo wakɛnya di’ɛkɔndɔ wele l’avɛsa watɛkɛta dikambo dia kamɛlɔ bu mɛtɛ nɛ dia efula l’atei awɔ fɔnyaka di’anto konongaka nyama shɔ la ntondo ka 1200 N.T.D., mbuta ate edja efula la ntondo ka nshi y’Abarahama.” Ɔnkɔnɛ, vɔ mbɔsaka avɛsa tshɛ wa l’etatelo watɛkɛta dia kamɛlɔ oko vɔ kɔnɔnga akambo lo ndjela ɛnɔnyi wakawasalema.

Koko waa nomb’ewo nkina mɛnyaka dia kânga mbakatatɛ anto nonga kamɛlɔ oya l’ekomelo k’ɛnɔnyi nunu pende N.T.D., kɛsɔ halange nembetshiya dia vɔ kokambaka la yɔ la ntondo ka nshi shɔ. Dibuku dimɔtshi (Civilizations of the Ancient Near East) mbutaka ɔnɛ: “Eyangelo weke kasalema mɛnyaka dia kamɛlɔ yakalongamaka lo sidɛ-ɛstɛ k’Arabiya oya l’ɛnɔnyi nunu sato [N.T.D.]. Ondo vɔ wakayilongaka l’oyango wa nkondja abɛlɛ, diɔsa, dikoho ndo onatshi, koko anto wakayoshihodiaka esadi eto dia vɔ kokaka nkamba la kamɛlɔ dia mɛmbaka wetsho.” Mɛnamaka dia weka wa kamɛlɔ wakawashola ndo emindo ekina mɛnyaka dia nyama shɔ yakikɔ la ntondo ka nshi y’Abarahama.

Efundelo washikikɛ dui sɔ nto wekɔ. Dibuku diakɔ diâmɛ mbutaka ɔnɛ: “Listɛ yakafundama l’efundelo w’atshuku atshuku tɛkɛtaka dia [kamɛlɔ] ndo pase di’ave dimɔtshi diosangiwɔ kamɛlɔ lɔkɔ mɛnyaka dia nyama kɛsɔ kakakoke nkoma la Mezɔpɔtamiya oya l’etatelo k’ɛnɔnyi nunu pende.” Nshi yɛnyawɔ nshɔ mbakasɛnaka Abarahama.

Waa nomb’ewo mɔtshi mbutaka dia amundji w’okanda wa tshɔ wa lo sidɛ k’Arabiya wakakambaka la kamɛlɔ dia mɛmbaka diangɔ diawɔ di’okanda otsha lo nɔrdɛ l’atei w’oswe polo lo nkɛtɛ y’Edjibito ndo ya Suriya mbakakonya kamɛlɔ l’ahole asɔ. Okanda ɔsɔ wakandamaka oma l’etatelo k’ɛnɔnyi 2000 N.T.D. Dui dia diambo ko, Etatelu 37:25-28 mbutaka di’amundji w’okanda w’ase Ishamɛlɛ wakakambaka la kamɛlɔ dia mɛmbaka tshɔ otsha l’Edjibito suke l’ɛnɔnyi lokama l’ɔkɔngɔ wa nshi y’Abarahama.

Koko, kânga mbaki ondo anto efula kokambaka la kamɛlɔ lo nshi y’edjedja lo Moyen-Orient oya l’etatelo k’ɛnɔnyi nunu pende N.T.D., kɛsɔ hɛnya dia ndoko onto lakeyaka kamɛlɔ. Dibuku dimɔtshi (The International Standard Bible Encyclopedia) mbutaka ɔnɛ: “Aya kema ohomba mbuta di’avɛsa watɛkɛta dia kamɛlɔ lo nshi y’ewandji wa nkumbo kɔnɔnga akambo lo ndjela ɛnɔnyi wakawasalema nɛ dia emindo efula wakakundɔma mɛnyaka di’anto wakalongaka kamɛlɔ la ntondo ka nshi [y’Abarahama].”