Naa Abrahamu O Vha E Na Dzikamela Zwa Vhukuma?

BIVHILI i amba uri dzikamela ndi zwiṅwe zwa zwifuwo zwe Farao a zwi ṋea Abrahamu. (Gen. 12:16) Musi mukoma wa Abrahamu a tshi fara lwendo lulapfu lwa u ya ngei Mesopotamia, o “nanga dzikamela dzi ná fumi kha kamela dza muṋe wawe.” Nga zwenezwo, Bivhili i amba nga hu pfalaho uri Abrahamu o vha e na dzikamela hu ṱoḓaho u vha mathomoni a miṅwaha ya tshigidi ya vhuvhili B.C.E.—Gen. 24:10.

Vhaṅwe vhathu a vha tendelani na mafhungo enea. New International Version Archaeological Study Bible yo vhiga uri: “Vhaḓivhi vha amba uri u ya nga ḓivhazwakale, mafhungo enea a dzikamela a si ngoho ngauri vhanzhi vha tenda uri zwifuwo zwenezwo zwo vha zwi sa fuiwi mahayani u swika hu ṱoḓaho u vha nga 1200 B.C., zwine zwa vha miṅwaha minzhi  vhukuma nga murahu ha musi Abrahamu o no fa.” Nga zwenezwo, mafhungo a re kha ndimana dzenedzi ane a amba nga ha dzikamela a dzhiiwa sa o khakheaho nga nṱhani ha uri dzikamela dzo vha dzi sa fuiwi nga tshifhinga tshe mafhungo a re Bivhilini a ndimana dzenedzo a itea ngatsho.

Naho zwo ralo, vhaṅwe vhaḓivhi vha amba uri naho u fuwa dzikamela zwo vha zwithu zwa ndeme hu ṱoḓaho u vha mafheloni a miṅwaha ya tshigidi ya vhuvhili, zwenezwi a zwi ambi uri dzo vha dzi sa fuiwi u thomani. Bugu Civilizations of the Ancient Near East i ri: “Ṱhoḓisiso dza zwenezwino dzi amba uri hu ṱoḓaho u vha nga miṅwaha ya tshigidi ya vhuraru [B.C.E.], vhathu vha ngei tshipembe-vhubvaḓuvha ha Arabia vho vha vha tshi fuwa dzikamela. U thomani, khamusi dzo vha dzi tshi fuwelwa mafhi, vhukuse, mukumba na ṋama yadzo, fhedzi hu sa athu fhela tshifhinga tshilapfu vhathu vho zwi ṱhogomela uri vha nga kona u dzi shumisa u itela u hwala thundu.” Zwi vhonala u nga zwipiḓa zwa marambo na zwiṅwe zwithu zwo tumbulwaho kha zwo fukulwaho mavuni zwi tikedza tshifhinga tshenetshi tsha nga phanḓa ha misi ya Abrahamu.

Hu dovha ha vha na maṅwalwa ane a ṱanziela zwenezwi. Maṅwalwa eneo a dovha a amba uri: “Ngei Mesopotamia, muṅwalo wa zwiga u sumbedza tshifuwo [kamela] na dziṅwe phukha dza maḓini, nahone u sumbedza uri tshifuwo tshenetsho tshi nga vha tsho swika ngei Mesopotamia hu ṱoḓaho u vha mathomoni a miṅwaha ya tshigidi ya vhuvhili,” zwi ambaho uri misini ya Abrahamu.

Vhaṅwe vhaḓivhi vha tenda uri vhavhambadzi vha ngei Arabia Tshipembe vha rengisaho mapfura a nukhelelaho zwavhuḓi vho vha vha tshi shumisa dzikamela u itela u endedza thundu yavho devhula vha tshi pfuka nga sogani, vha tshi ya fhethu hu ngaho ngei Egipita na Siria, nga u ralo vho swika na dzikamela kha mashango eneo. U rengiswa ha thundu yeneyo khamusi ho vha ho ḓowelea u bva mathomoni a 2000 B.C.E. Zwi takadzaho ndi uri Genesi 37:25-28 i amba nga ha vhavhambadzi vha Vhaisimaele vhe vha vha vha tshi shumisa dzikamela sa zwiendedzi zwavho u itela u isa mapfura a nukhelelaho zwavhuḓi ngei Egipita miṅwahani i ṱoḓaho u vha ḓana musi Abrahamu o no fa.

Khamusi dzikamela dzo vha dzi sa shumiswi nga maanḓa kale ngei Vhubvaḓuvhakati mathomoni a miṅwaha ya tshigidi ya vhuvhili B.C.E., fhedzi hu na vhuṱanzi vhune ha khwaṱhisedza uri dzo vha dzi tshi ḓivhiwa. Nga zwenezwo, The International Standard Bible Encyclopedia i phetha nga uri: “A zwi tsha ṱoḓea uri hu pfi a si ngoho uri vhasimulalushaka vha misini ya Bivhili vho vha vha tshi shumisa dzikamela, ngauri hu na vhuṱanzi vhunzhi ha vhatumbuli vha zwo fukulwaho mavuni vhune ha sumbedza uri kamela dzo vha dzi tshi fuiwa misini ya nga phanḓa ha vhasimulalushaka.”