‘Tĩagai Arĩa Mamũnogagĩra Makĩmũrutĩra Wĩra’
‘Tĩagai Arĩa Mamũnogagĩra Makĩmũrutĩra Wĩra’
“Mũtĩage andũ arĩa mamũnogagĩra makĩmũrutĩra wĩra, o arĩa matuĩtwo arori anyu maũndũ-inĩ ma Mwathani, makamũtaaraga.”—1 THES. 5:12.
1, 2. (a) Kĩũngano gĩa Thesalonike gĩatariĩ atĩa rĩrĩa Paulo aamandĩkagĩra marũa make ma mbere? (b) Paulo eekĩrire Athesalonike ngoro mekage atĩa?
TA HŨŨRA mbica ũrĩ ũmwe wa Akristiano arĩa maarĩ kĩũngano-nĩ gĩa Thesalonike, hĩndĩ ya karine ya mbere kĩrĩa kĩarĩ kĩa mbere thĩinĩ wa Europe. Mũtũmwo Paulo nĩ aahũthĩrĩte ihinda iraya gũteithia ariũ a Ithe witũ a kũu makũre kĩĩroho. Kwahoteka nĩ aamũrĩte athuri a gũtongoria, o ta ũrĩa kwarĩ thĩinĩ wa ciũngano iria ingĩ. (Atũm. 14:23) No thutha wa kĩũngano kĩu kwambĩrĩrio, Ayahudi makĩũngania andũ nĩguo maingate Paulo na Sila kuuma itũũra-inĩ rĩu. Akristiano a kũu no kũhoteke nĩ maaiguire matiganĩirio, na hihi makĩigua marĩ na guoya.
2 Hatarĩ nganja, thutha wa Paulo kuuma Thesalonike, nĩ aatangĩkagĩra kĩũngano kĩu kĩerũ. Nĩ aageragia gũcoka kuo, ĩndĩ ‘Shaitani akamũgiria.’ Nĩ ũndũ ũcio agĩtũma Timotheo akoomĩrĩrie kĩũngano kĩu. (1 Thes. 2:18; 3:2) Rĩrĩa Timotheo aamũcokeirie riboti njega ĩgiĩ Athesalonike-rĩ, Paulo akĩona arĩ wega kũmaandĩkĩra marũa. Thĩinĩ wa maũndũ marĩa aamandĩkĩire, Paulo nĩ aamekĩrire ngoro ‘matĩage andũ arĩa maamanogagĩra makĩmarutĩra wĩra.’—Thoma 1 Athesalonike 5:12, 13.
3. Akristiano a Thesalonike maarĩ na itũmi irĩkũ cia gũtĩĩa athuri a kĩũngano?
3 Ariũ a Ithe witũ arĩa maatongoragia Akristiano a Thesalonike, matiakoretwo matungatĩire ihinda iraya kuuma maamũrũo ta Paulo na arĩa maagendaga nake; ningĩ matiarĩ na ũũgĩ mũingĩ wa kĩĩroho ta ũrĩa waarĩ na athuri a Jerusalemu. Ningĩ kĩũngano kĩu gĩtianinĩte mwaka kuuma kĩambĩrĩrio! O na kũrĩ ũguo, arĩa maarĩ thĩinĩ wa kĩũngano kĩu nĩ maakenaga nĩ gũkorũo na athuri acio, arĩa ‘menogagia makĩmarutĩra wĩra,’ “makaroraga” kĩũngano na ‘magataaraga’ ariũ acio a Ithe witũ. Hatarĩ nganja, maarĩ na gĩtũmi kĩega gĩa ‘gwĩkĩrĩra athuri acio mũno makĩmendaga.’ Paulo aacokire akĩmataara ‘magĩage na ũiguano thiritũ-inĩ yao.’ Hihi korũo wee waarĩ wa kĩũngano gĩa Thesalonike-rĩ, nĩ ũngĩonanirie ngatho nyingĩ harĩ wĩra ũrĩa athuri maarutaga? Wee-rĩ, wonaga atĩa athuri arĩa Ngai kũgerera Kristo aheete kĩũngano kĩanyu marĩ “iheo”?—Ef. 4:8.
‘Arĩa Menogagia Makĩmũrutĩra Wĩra’
4, 5. Nĩkĩ athuri a kĩũngano a hĩndĩ ya Paulo nĩ maabataraga kũruta wĩra na hinya makĩrutana kĩũngano-inĩ, na nĩkĩ ũguo noguo kũrĩ mahinda maya?
4 Thutha wa athuri a Thesalonike gũtũma Paulo na Sila Beroia-rĩ, athuri acio ‘meenogagia’ atĩa? Hatarĩ nganja, makĩĩgerekania na Paulo nĩ maahũthagĩra Maandĩko kũruta kĩũngano. ‘Hihi Akristiano a Thesalonike nĩ moonanirie ngatho harĩ Kiugo kĩa Ngai?’ no wĩyũrie ũguo. Bibilia yugaga atĩ andũ a Beroia ‘maarĩ na ngoro njega gũkĩra acio a Thesalonike, . . . magatuĩragia Maandĩko mũthenya o mũthenya.’ (Atũm. 17:11) Ĩndĩ, Paulo aringithanagia ũhoro wa Ayahudi a Athesalonike marĩ othe, no ti na Akristiano. Arĩa maatuĩkire etĩkia ‘meetĩkĩrire ũhoro wa Ngai ũrĩa maiguire, matiawamũkĩrire ta arĩ ũhoro wa andũ, no ta arĩ ũhoro wa Ngai.’ (1 Thes. 2:13) Athuri a kĩũngano nĩ meerutanagĩria kũruta andũ ta acio maũndũ ma kĩĩroho.
5 Ihinda-inĩ rĩrĩ, ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete na njũgĩ nĩ ĩheaga andũ a Ngai “irio hĩndĩ ĩrĩa yagĩrĩire.” (Mat. 24:45) Matongoretio nĩ ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete na njũgĩ, athuri a kĩũngano nĩ merutanagĩria gũtũruta maũndũ ma kĩĩroho. Arĩa marĩ kĩũngano-inĩ no makorũo na mabuku maingĩ marĩa maragĩrĩria Bibilia, ningĩ indo ingĩ ta Fahirisi na Watchtower Library thĩinĩ wa CD-ROM nĩ cionekaga na thiomi imwe. Nĩguo ciũngano igunĩke kĩĩroho, athuri mahũthagĩra mahinda maingĩ kũhaarĩria icunjĩ cia mĩcemanio nĩguo marutane ũhoro ũcio na njĩra njega. Hihi ũrĩ weciria nĩ mahinda maigana atĩa athuri a kĩũngano mahũthagĩra kũhaarĩria icunjĩ cia mĩcemanio, igomano, na irũrũngano?
6, 7. (a) Athuri a Thesalonike mangĩerutire atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Paulo? (b) Nĩkĩ ti ũndũ mũhũthũ harĩ athuri a mahinda maya kwĩgerekania na Paulo?
6 Athuri a kĩũngano a Thesalonike nĩ maaririkanaga kĩonereria kĩega gĩa Paulo harĩ kũrĩithia rũũru. Paulo ndaarutaga wĩra ũcio atĩ nĩguo ahingie watho. Ta ũrĩa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩhĩtũku kĩarĩrĩirie, Paulo onanagia ‘ũhoreri, o ta ũrĩa mũreri amenyagĩrĩra ciana ciake mwene.’ (Thoma 1 Athesalonike 2:7, 8.) O na nĩ aakoragwo eharĩirie ‘kũneana muoyo wake’! Makĩrĩithia rũũru-rĩ, athuri maagĩrĩirũo kwĩgerekania na Paulo.
7 Arĩithi Akristiano a mahinda-inĩ maya megerekanagia na Paulo gũkorũo na wendo harĩ rũũru. Ng’ondu imwe no ikorũo itarĩ na wendo na citekũiguana. O na kũrĩ ũguo, athuri nĩ mageragia kũhũthĩra ũũgĩ na magacaria maũndũ mega thĩinĩ wacio. Ma nĩ atĩ, nĩ ũndũ wa kwaga gũkinyanĩra, ti ũndũ mũhũthũ athuri kuona o ng’ondu na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. Nĩ ũndũ wa kwĩrutanĩria o ũrĩa angĩhota gũkorũo arĩ mũhoreri harĩ ng’ondu ciothe-rĩ, na githĩ mũthuri ndakĩagĩrĩirũo nĩ gũcokerio ngatho nĩ ũndũ wa kĩyo gĩake gĩa gũkorũo arĩ mũrĩithi mwega ruungu rwa Kristo?
8, 9. Nĩ na njĩra irĩkũ imwe athuri a ihinda rĩrĩ ‘maikaraga meiguĩte nĩ ũndũ wa mĩoyo iitũ’?
8 Ithuothe tũrĩ na gĩtũmi gĩa ‘kwĩnyihagĩria’ athuri. O ta ũrĩa Paulo aandĩkire, ‘nĩ maikaraga meiguĩte nĩ ũndũ wa mĩoyo iitũ.’ (Ahib. 13:17) Ciugo icio ciratũririkania ũrĩa mũrĩithi wa mahiũ eimaga toro nĩguo agitĩre rũũru rwake. Ũndũ ũmwe na ũcio-rĩ, athuri no meime toro makĩhang’ĩra mabataro ma arĩa arũaru kana arĩa makuĩte ngoro kana arĩa marĩ na mathĩna ma kĩĩroho. Kwa ngerekano, ariũ a Ithe witũ arĩa makoragwo Kamĩtĩ-inĩ cia Ũiguano na Thibitarĩ nĩ mokagĩrio ũtukũ nĩguo magateithĩrĩrie rĩrĩa kwoimĩra ũndũ mũhiũ wĩgiĩ ũrigitani. O na kũrĩ ũguo-rĩ, githĩ tũtikenagĩra mũno ũtungata wao hĩndĩ ĩrĩa twacemania na ũndũ ta ũcio!
9 Athuri arĩa makoragwo marĩ a Kamĩtĩ ya Mĩako na kamĩtĩ cia gũteithia hĩndĩ ya icanjama nĩ marutaga wĩra na kĩyo gũteithia ariũ a Ithe witũ. Nĩ twagĩrĩirũo nĩ kũmanyita mbaru na ngoro yothe! Ta wĩcirie ũteithio ũrĩa waheanirũo bũrũri-inĩ wa Myanmar mwaka-inĩ wa 2008 thutha wa Kĩhuhũkanio gĩetagwo Nargis. Nĩguo makinye kũrĩa Kĩũngano kĩa Bothingone kĩarĩ, itũũra-inĩ rĩa Irrawaddy rĩrĩa rĩagũmĩirũo mũno, arĩa maatwaraga ũteithio, maageragĩra kũndũ kwaiyũrĩte mĩĩrĩ ya andũ akuũ. Hĩndĩ ĩrĩa aarĩ na ariũ a ithe witũ a kũu moonire atĩ ũrĩa waarĩ mũrori wao wa mũthiũrũrũko wa tene, aarĩ gĩkundi-inĩ kĩa mbere kũrehe ũteithio kũu Bothingone, maanĩrĩire makiuga: “Ta rorai! Nĩ mũrori witũ wa mũthiũrũrũko! Nĩ Jehova watũhonokia!” Hihi wee nĩ wonanagia ngatho harĩ wĩra mũritũ ũrĩa athuri a kĩũngano marutaga ũtukũ na mũthenya? Athuri amwe nĩ maamũragwo matungatĩre kamĩtĩ-inĩ cia mwanya hĩndĩ ĩrĩa kwoimĩra macira maritũ. Athuri acio matiĩgathaga nĩ ũndũ wa wĩra ũrĩa marutĩte; ĩndĩ arĩa magunĩkaga kuumana na ũtungata wao nĩ makenaga mũno.—Mat. 6:2-4.
10. Nĩ mawĩra marĩkũ mangĩ marutagwo nĩ athuri a kĩũngano?
10 Athuri aingĩ a ihinda rĩrĩ ningĩ nĩ makoragwo na wĩra wa kũiga rekodi cia kĩũngano. Kwa ngerekano, mũtabarĩri wa kĩama gĩa athuri nĩ ahaaragĩria mĩtaratara ya mĩcemanio ya o kiumia. Mwandĩki wa kĩũngano nĩ acokanagĩrĩria riboti cia o mweri na cia o mwaka cia ũtungata. Mũrori wa cukuru nake nĩ aroraga wega maũndũ mothe megiĩ mũtaratara wa cukuru. O thutha wa mĩeri ĩtatũ, mathabu ma kĩũngano nĩ mathuthuragio. Athuri a kĩũngano nĩ mathomaga marũa marĩa matũmagĩrũo nĩ wabici ya rũhonge na makarũmĩrĩra ũtongoria ũrĩa ũtũteithagia gũikaraga ‘tũgwatanĩtio hamwe.’ (Ef. 4:3, 13) Nĩ ũndũ wa kĩyo gĩa athuri ta acio, ‘maũndũ mothe mekagwo na mwĩkĩre ũrĩa wagĩrĩire na magekagwo na kĩhaarĩro kĩega.’—1 Kor. 14:40.
‘Arĩa Mamũroraga’
11, 12. Nĩa matongoragia kĩũngano, na gwĩka ũguo kũhutĩtie maũndũ marĩkũ?
11 Paulo oigire atĩ athuri a kĩũngano gĩa Thesalonike arĩa maarutaga wĩra na kĩyo nĩ “arori” a kĩũngano. (1 Thes. 5:12) Oigire atĩ athuri acio nĩ ‘meenogagia makĩruta wĩra.’ Ndoigire nĩ ‘mũrori’ ũmwe watongoragia, no nĩ athuri othe a kĩũngano kĩu. Ũmũthĩ, hakuhĩ athuri othe nĩ matongoragia mĩcemanio ya kĩũngano. Ũgarũrũku ũrĩa ũrekirũo ica ikuhĩ wa kũhũthĩra rĩĩtwa “mũtabarĩri wa kĩama gĩa athuri” ũratũteithia kuona atĩ athuri othe nĩ kĩama kĩmwe kĩrĩ na ũrũmwe.
12 ‘Kũrora’ kĩũngano nĩ makĩria ma kũrutana tu. Ciugo ihaanaine na icio nĩ ihũthĩrĩtwo thĩinĩ wa 1 Timotheo 3:4. Paulo oigire atĩ mũrori aagĩrĩirũo gũkorũo “amenyete gwathaga wega mũciĩ wake mwene, na agaathĩkagĩrũo nĩ ciana ciake hatarĩ ũhoro wa itherũ.” Ciugo icio ‘gwatha wega’ itionanagia o kũruta ciana no ningĩ nĩ hamwe na gũtongoria famĩlĩ na gũkorũo na ‘ciana iraathĩka.’ Ma nĩ atĩ, athuri matongoragia kĩũngano, magateithagia andũ othe maathĩkĩre Jehova.—1 Tim. 3:5.
13. Nĩkĩ ihinda nĩ rĩbataranagia harĩ gũtua itua mũcemanio-inĩ wa athuri?
13 Nĩguo athuri mahote gũtongoria rũũru wega, nĩ maragĩrĩria hamwe ũrĩa mangĩhingia mabataro ma kĩũngano. Nĩ ũndũ mũhũthũ mũthuri ũmwe gũtua matua arĩ wiki. Ĩndĩ, ikĩrũmĩrĩra kĩonereria gĩa kĩama kĩrĩa gĩatongoragia hĩndĩ ya Akristiano a tene, ciama cia athuri cia mahinda maya nĩ ciaragĩrĩria maũndũ, o mũthuri agakorũo na wĩyathi wa kwaria, magĩcaragia ũtongoria wa Maandĩko. Muoroto wao nĩ kũhũthĩra mootaro ma Maandĩko kũhingia mabataro ma kĩũngano gĩa kwao. Ũndũ ũcio no ũgacĩre makĩria hĩndĩ ĩrĩa o mũthuri ehaarĩria nĩ ũndũ wa mũcemanio wa athuri, agathuthuria Maandĩko na mĩtaratara ĩrĩa ĩheanĩtwo nĩ ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete na njũgĩ. Hatarĩ nganja, ũndũ ũcio nĩ woyaga ihinda. Hĩndĩ ĩrĩa maagĩa na mawoni matiganĩte, ta ũrĩa gwatariĩ hĩndĩ ĩrĩa kĩama kĩrĩa gĩatongoragia Akristiano a tene kĩaragĩrĩria ũhoro wa irua, no mabatare mahinda na ũthuthuria makĩria nĩguo makinyĩre itua rĩringaine na Maandĩko.—Atũm. 15:2, 6, 7, 12-14, 28.
14. Hihi we nĩ ũkenagĩra tondũ wa kĩama gĩa athuri gũkorũo gĩkĩrutithania wĩra na ũrũmwe? Ũkenagĩra nĩkĩ?
14 Moimĩrĩro mangĩkorũo marĩ marĩkũ mũthuri ũmwe angĩnyitĩrĩra mawoni make na akorũo akĩenda maũndũ mekwo na njĩra yake? Kana hihi gũkorũo na mũndũ ũrarehe nyamũkano ta Dioterefe ũrĩa wa hĩndĩ ya Akristiano a tene? (3 Joh. 9, 10) Ũndũ ũcio no ũthũkie kĩũngano gĩothe. Angĩkorũo Shaitani nĩ aageririe gũthũkia kĩũngano kĩa hĩndĩ ya Akristiano a tene-rĩ, hatarĩ nganja no ende gũthũkia thayũ wa kĩũngano ũmũthĩ. No ahũthĩre mĩerekera ya kwĩyenda, ta merirĩria ma kwenda igweta. Kwoguo, athuri marabatara gũkũria wĩnyihia na kũrutithania wĩra marĩ kĩama kĩrĩ na ũrũmwe. Na githĩ tũtikenagĩra wĩnyihia wa athuri arĩa marutithanagia wĩra marĩ kĩama!
‘Arĩa Mamũtaaraga’
15. Athuri makoragwo na muoroto ũrĩkũ rĩrĩa marataara mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ?
15 Ningĩ Paulo nĩ aarĩrĩirie wĩra ũngĩ mũritũ wa athuri ĩndĩ wa bata, wa gũtaara rũũru. Thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩgiriki ma Gĩkristiano, Paulo nowe wiki wahũthĩrire kiugo kĩu gĩa Kĩgiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo ‘taara.’ Kiugo kĩu no kĩhũthĩrũo kuonania ũtaaro mũrũmu no ti gũkũmana. (Atũm. 20:31; 2 Thes. 3:15) Kwa ngerekano-rĩ, Paulo aandĩkĩire Akorintho ũũ: “Ndikwandĩka maũndũ macio ngĩenda kũmũconora, tiga ndĩmũtaare o ta mũrĩ ciana ciakwa iria nyenda mũno.” (1 Kor. 4:14) Aamaheire ũtaaro ũcio nĩ gũkorũo nĩ aamahang’agĩra arĩ na wendo.
16. Athuri mabatiĩ kũririkana ũndũ ũrĩkũ magĩtaara andũ arĩa angĩ?
16 Athuri nĩ maririkanaga atĩ nĩ harĩ bata gũtaara arĩa angĩ na njĩra njega. Merutanagĩria kwĩgerekania na Paulo harĩ gũkorũo marĩ atugi, marĩ na wendo, na gũteithia andũ arĩa angĩ. (Thoma 1 Athesalonike 2:11, 12.) Hatarĩ nganja, athuri ‘marũmagia ũhoro ũrĩa wa kwĩhokeka, o ũrĩa ũringaine na ũrutani ũrĩa ũrutanagwo, nĩ getha mahotage kũhatanĩrĩria na ũrutani ũrĩa mwagĩrĩru.’—Tit. 1:5-9.
17, 18. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wagĩrĩirũo nĩ kũririkana rĩrĩa waheo ũtaaro nĩ mũthuri wa kĩũngano?
17 Ma nĩ atĩ, athuri ti akinyanĩru na kwoguo no moige maũndũ macoke kwĩrira. (1 Ath. 8:46; Jak. 3:8) Ningĩ, athuri nĩ moĩ atĩ kaingĩ harĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ, kũrũithio, ti ũndũ wa “gĩkeno, tiga o kĩeha.” (Ahib. 12:11) Kwoguo rĩrĩa mũthuri abanga gũtaara mũndũ, ambaga kũhoya na gwĩciria na njĩra ndikĩru igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũcio. Angĩkorũo nĩ wanaheo ũtaaro-rĩ, hihi nĩ wakeneire kũrũmbũiyo na wendo nĩ mũthuri ũcio?
18 Ta hũra mbica ũrũarĩte mũrimũ ũtaramenyeka. Ndagĩtarĩ agagũthima na akaũmenya, no ũkona ũrĩ ũndũ mũritũ gwĩtĩkĩra njĩra ĩrĩa arenda kũhũthĩra gũkũrigita. Hihi no ũrakarĩre ndagĩtarĩ ũcio? Aca! O na ndagĩtarĩ angiuga ũthĩnjwo, na githĩ to wĩtĩkĩre kũrigitwo na njĩra ĩyo, ũrĩ na wĩtĩkio atĩ nĩ ĩgũgũteithia. No gũkorũo njĩra ya ndagĩtarĩ ya kwaria nawe ũhoro ũcio ndĩarĩ njega, no hihi no wĩtĩkĩrie ũndũ ũcio ũtũme ũrege kũrigitwo? Kwahoteka ndũngĩka ũguo. O ũndũ ũmwe na ũcio-rĩ, ndũkareke njĩra ĩrĩa ĩkũhũthĩrũo kũruta ũtaaro ĩtũme ũrege gũthikĩrĩria arĩa mangĩkorũo makĩhũthĩrũo nĩ Jehova na Jesu gũgũteithia kũmenya ũrĩa ũngĩgunĩka kana ũrĩa ũngĩĩgitĩra kĩĩroho.
Onania Ngatho nĩ Ũndũ wa Athuri a Kĩũngano—Iheo Kuuma Kũrĩ Jehova
19, 20. Ũngĩonania atĩa ngatho ciaku nĩ ũndũ wa ‘athuri marĩ iheo’?
19 Ũngĩka atĩa ũngĩheo kĩheo kĩhaarĩirio tu nĩ ũndũ waku? Na githĩ to wonanie ngatho ciaku na njĩra ya gũkĩhũthĩra? Kũgerera kũrĩ Jesu Kristo, Jehova nĩ akũheete ‘athuri a kĩũngano marĩ iheo.’ Njĩra ĩmwe ĩrĩa ũngĩonania ngatho ciaku nĩ ũndũ wa iheo icio nĩ gũthikĩrĩria na kinyi mĩario ĩrĩa ĩrutagwo nĩ athuri na kwĩrutanĩria kũhũthĩra motaaro marĩa magweta. Ningĩ no wonanie ngatho ciaku kũgerera macokio maku mega mĩcemanio-inĩ. Nyitaga mbaru wĩra ũrĩa athuri matongoragia, ta wĩra wa kũhunjia. Angĩkorũo nĩ ũteithĩkĩte nĩ ũtaaro waaheirũo nĩ mũthuri wa kĩũngano-rĩ, githĩ ti wega kũmwĩra? Ningĩ-rĩ, githĩ ti wega wonanagie ngatho ciaku harĩ famĩlĩ cia athuri a kĩũngano? Ririkana atĩ, nĩguo mũthuri ahote kũruta wĩra wa kĩũngano na kĩyo, famĩlĩ yake ĩkoragwo ĩimĩte mahinda marĩa angĩkorũo hamwe nayo.
20 Ĩĩni, tũrĩ na itũmi njiganu, cia kuonania ngatho ciitũ harĩ athuri, arĩa menogagia magĩtũrutĩra wĩra, magĩtũtongoria na magĩtũtaara. Ma nĩ atĩ ‘athuri nĩ kĩheo’ kĩa wendo kuuma kũrĩ Jehova!
Nĩ Ũraririkana?
• Akristiano a Thesalonike maarĩ na itũmi irĩkũ cia kuonania ngatho nĩ ũndũ wa arĩa maamatongoragia?
• Athuri a kĩũngano kĩanyu menogagia na njĩra irĩkũ nĩ ũndũ waku?
• Ũgunĩkaga atĩa kuumana na athuri arĩa magũtongoragia?
• Nĩ ũndũ ũrĩkũ wagĩrĩirũo nĩ kũririkana rĩrĩa waheo ũtaaro nĩ mũthuri wa kĩũngano?
[Ciũria cia wĩruti]
[Mbica karatathi ka 31]
Hihi nĩ wonanagia ngatho nĩ ũndũ wa njĩra nyingĩ iria athuri mahũthagĩra kũrĩithia kĩũngano?