Mukonda Diahi o Muenhu u Moneka Kala ki Uala ni Valolo?
Mukonda Diahi o Muenhu u Moneka Kala ki Uala ni Valolo?
MUKONDA diahi ua tokala ku xikina kuila o muenhu, ki ua-nda kala dingi “kima kia ngó, ki bhita ngó” kála kiambe Solomá, tu bhita “kála o kilembeketa?” (Ndongixi 6:12, The New English Bible.) O Mak’â Nzambi, o Bibidia—i bhana kidielelu kia kidi,—i kanena kuila ku hádia o muenhu ua-nda kala ni valolo ia kidi.—2 Timote 3:16, 17.
O Bibidia i tu longa iebhi o vondadi ia Nzambi ku dimatekenu ia lungu ni ixi. I tu jimbulula ué se mukonda diahi o ngongo iezala ni kuiibha, kizukutisu, ni jiphaxi. Mukonda diahi tua tokala kuijiia o maka enhá? Mukonda dia ku kamba kuijiia o kidi, o athu a banza kuila o mienhu iâ ki iala ni valolo—mba a dituna kuijiia o vondadi ia Nzambi ia lungu ni ixi ni athu.
Iebhi o Vondadi ia Nzambi Phala o Ixi?
Jihova Nzambi, * ua bhange o ixi phala ku kala palaízu, o dibhata dia athu oso mu ngongo—ua te-mu o diiala dia dianga ni muhatu, phala ku kala ni muenhu ua kalelaku. Kiki kiene o kidi kiene mu belesa o ku a mona se ala mu kitala kia milongi ia makutu, i longa kuma Nzambi ua bhange o ixi phala ku polovala o athu, phala kuijiia se ene a tokalele ku kala ni muenhu ua valolo ku diulu.—Tanga o kaxa: “O Kuila Tua Tokala ku Xisa o Ixi Phala ku Kala ni Muenhu ua Valolo?” mu mbandu 6.
Nzambi ua bhange o diiala, ni muhatu mu kidifuanganu Kiê, ua a bhana o ujitu ua kulondekesa o ídifua Iê. (Dimatekenu 1:26, 27) Muéne ua a bhange ni kuiuka kuoso. Ene akexile ni ima ioso phala ku kala ni ku zediua, ni muenhu ua kalelaku. Eji k’izalesa o ixi, ni ku kala-mu, ni ku bhangesa o ixi ioso ku kala palaízu, kála o jaludim ia Edene. Dimatekenu 1:28-31; 2:8, 9.
Kima Kiahi Kia IIbha Kia Bhiti?
Saí kima ki kia tundu kiambote. O athu mu ngongo kene mu londekesa o ídifua ia Nzambi. O ixi ki ia kituka palaízu. Ihi-phe ia bhiti? O jitata jetu, Adá ni Eva, ka lange kiambote o ufolo uâ. Ene a mesenene ku “sokela ni Nzambi,” ene a solo mudiâ o ukexilu ‘ua uabha ni ua iibha.’ Mu ku bhanga kiki, ene a kaiela o ku bhukumuka kua Satanaji o Diabhu.—Dimatekenu 3:1-6.
O kuiibha, ki kima kia kexile mu vondadi ia Nzambi. O kuiibha kua tukuluka kioso Satanaji—ni Adá ni Eva—kia bhukumukina o ungana ua Nzambi. Mukonda dia ku bhukumukina, o jitata jetu a texi o Palaízu, ni ku iuka kuâ, a bheka o kituxi ni kufuá, ki phala ene ngó, maji phala o tuana tuâ tuoso—mu ngongo. (Dimatekenu 3:17-19; Loma 5:12) Mukonda dia kiki, kuene jiphaxi javulu, ni ima ia mukuá i bhangesa kuila o muenhu u kala se valolo.
Mukonda Diahi ka Bhuisa o Kuiibha mu Kithangana Kieniókio?
Saí athu a dibhudisa: ‘Mukonda diahi Nzambi ka bhuisa o kuiibha mu ku buika Satanaji, ni athu a mukuá a mu bhukumukine, ni ku mateka dingi lua kamúkua?’ O kuila o ku bhanga kiki, kieji londekesa unjimu? Kiebhi ki ueji divua se uivua kuila o nguvulu ua mu tumina, ua jibha muthu uoso-uoso ua xonguena o kutena kuê? O ku bhanga kiki, kueji fidisa o nguvulu ku bhana phangu iambote?
Nzambi ka buika mu kithangana kieniókio o athu a mu bhukumukina. Muéne ua mu bhana kithangana kioso, phala ku batula kiambote o maka a moneka mu Edene alungu ni ungana uê.
Ku Bhuisa o Kuiibha Kuoso
Tua tokala kuijiia kuma: Nzambi uene mu kuehela o kuiibha mu ka kithangana kófele. Muéne u bhanga kiki, mu kuijiia kuila muéne u tena ku bhuisa o kuiibha kuoso, ni ku batula o maka a bheka o athu a bhukumukina o ungana uê.
Nzambi ka jimbi o vondadi iê ia lungu ni ixi, ni athu. Mu kaxi ka polofeta Izaia, Jihova u tu kanena kuila Muéne o Mubhangi ua ixi, “ka i’xia kiphulungunzu kia hatu, kana; ua i bhange phala ku tunga-mu.” (Izaia 45:18) Kua kambe ngó bhofele, muéne ua-nda bheka o kuiuka mu ixi, kála kia ki kanena mu dimatekenu. Kioso kia-nda mateka ku tumina, Nzambi ua-nda bhuisa o kuiibha kuoso. (Izaia 55:10, 11) Mu dimatekenu dia musambu, Jezú Kristu ua bhingi phala Nzambi ku bhanga kiki. Jezú ua tu longo kusamba: “Utuminu ué uize. Vondadi ié a i bhange bhoxi, kala kiala ku i bhanga ku diulu.” (Matesu 6:9, 10) Ihi-phe ia bhingi?
O Vondadi ia Nzambi Phala o Ixi
“Oso-phe alenduka, ene a lundula o ixi.” (Jisálamu 37:9-11, 29; Jisabhu 2:21, 22) Jezú Kristu ua-nda “bindumuna o phulungu kioso kia dikola; ni ngadiama.” Muéne ua-nda ku a bhulula “ku ungungu ua kúdia mangonha.” (Jisálamu 72:12-14) Ki kua-nda kala dingi ita; kufuá, kudila, ndolo, mba jiphaxi. (Jisálamu 46:9; Dijingunuinu 21:1-4) Athu avulu afú ku mundu iú ua iibha, a-nda vutuka ku muenhu, phala ku kala mu ixi, ene a-nda tambula o mabesá enhá ni a mukuá dingi.—Nzuá 5:28, 29.
Mu kidi, Jihova ua-nda bhuisa o kuiibha kuoso kua bheka Satanaji. Muéne ua-nda bhuisa o kuiibha kuoso phala o “malamba [o ima ioso i bheka o jiphaxi, ni mukôndo lelu] ma bhitile-nâ a ma jimbe kiá.” (Izaia 65:16-19) O hádia a i kanena kiá. Nzambi kene mu tanga makutu. O ikanenu iê ioso ia-nda di kumbidila. O muenhu ki ua-nda kala dingi “kima kia ngó, ki bhita ngó kála kithembu.” (Ndongixi 2:17, The New English Bible.) Mu veji dia kiki, o muenhu ua-nda kala ni valolo ua kidi.
Ihi-phe i tuamba lelu? O kuila o kuijiia se ihi i longa o Bibidia, ni ku tendela o vondadi ia Nzambi phala o ixi, i tena ku bhana valolo ku muenhu uê lelu? O mbandu ia-nda kaiela, ia-nda tambuijila o kibhuidisu kiki.
[Ku luji]
^ kax. 5 O Bibidia i longa kuma o dijina dia Nzambi, Jihova.
[Kaxa ku mbandu 6]
O Kuila Tua Tokala ku Xisa o Ixi Phala ku Kala ni Muenhu ua Valolo?
Tundé ukulu, o athu a kambe kuijiia o vondadi ia Nzambi ia lungu ni ixi, ene mu longa kuila tua tokala ku xisa o ixi, phala ni tu tene ku kala ni muenhu ua kidi.
Saí athu ene mu zuela kuila o nzumbi, “kima ki tunda ku mikutu ia athu, i bokona ku mikutu ia athu engi.” (New Dictionary of Theology) A mukuá a zuela kuila o nzumbi i tunda kioso muthu kia fuá, “i kala ku mukutu kála kaxtiku ka ituxi ia te ku diulu.”—Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature.
Saí jingijiie, kála Sócrates, ni Platão, a longo o milongi íii: Kioso o nzumbi ki i tunda ku mukutu ua muthu, i tena “ku bhanga ioso, kála o ku nhunga, ni kuia kuoso-kuoso kua mesena, ka kala dingi ni uôma ua kima kioso-kioso, ni ua ima ia iibha iene ku mundu,” i kala “kumoxi ni ji nzambi mu ithangana ioso.” Platão Phaedo 81, A.
Mu ku bhita kithangana, o atuameni a jingeleja, a te ilongesu ia jingijiie akua Ngeleku mu milongi iâ, “ia lungu ni nzumbi i kala ku muenhu kioso o muthu kia fuá.”—Christianity—A Global History.
Sokesa o ilongesu íii, ni jipondo jitatu ji londekesa o kidi kia Bibidia:
1. Nzambi ua mesena kuila o ixi i kala dibhata dia athu, ki kididi kia ku polovala se o muthu uala mu kitala kia ku kala ku diulu. Se Adá ni Eva a belesele o kitumu kia Nzambi, ene eji kala mu palaízu mu ixi.—Dimatekenu 1:27, 28; Jisálamu 115:16.
2. Sumbala o jingeleja joso ene mu longa kuila o muthu uala ni nzumbi—ku mukutu—O Bibidia i longa o kidi. O muthu “muenhu” a mu bhange ni “mavu ma bhoxi.” (Dimatekenu 2:7) O Bibidia ki longa kuila, saí kima ki tunda ku muthu kioso kia fuá. I longa kuila o muthu ufuá, se-ku kima ki tunda ki kala bhu kididi kiéngi. (Jisálamu 146:4; Ndongixi 9:5, 10; Izekiiele 18:4, 20) O diiala dia dianga, Adá, uafú, ua vutuka ku mavu kua tundu. Muéne ka vutuka dingi ku muenhu.—Dimatekenu 2:17; 3:19.
3. O ku zediua kua athu, ki kua bhingi ku kala ni nzumbi i banda ku diulu, maji kiejila mu kikanenu kia Nzambi kia ku fukununa athu oso, phala ku kala ni muenhu mu palaízu mu ixi.—Daniiele 12:13; Nzuá 11:24-26; Ikalakalu 24:15.