Mwanda Waka Būmi Bumweka bu Bwampikwa Kitungo?

MWANDA waka ufwaninwe kukulupila amba būmi kebukekalapo’tu “bwa kitatyi kityetye kadi bwa bitupu,” motupita pamo bwa “mujiñininya,” na mwānene’kyo Mulopwe Solomone? (Musapudi 6:12, The New English Bible) Bible, Kinenwa kya Leza kya ku bukomo bwa mushipiditu—nsulo ikulupilwa ya myanda—ulaya amba būmi bukekala na kitungo mu mafuku a kumeso.—2 Temote 3:16, 17.

Bible witulombola mpango imbajinjibajinji ya Leza itala ino ntanda. Kadi witushintulwila mwanda waka ntanda i miyule bukondame, bumonya malwa ne masusu. Mwanda waka kidi na mvubu twimvwanije bino bintu? Mwanda bubinga bukatampe bulangila bantu amba būmi kebudipo na kitungo i mwanda kebayukilepo—nansha basūlanga—mpango ya Leza itala ntanda ne bantu badi’mo.

Lelo Leza Udi na Mpango’ka Itala Ino Ntanda?

Yehova Leza * wāpangile ntanda mwanda wa ikale paladisa, kifuko kibwaninine kya muzo wa muntu—mwa kwikala nyeke bana-balume ne bana-bakaji na būmi bubwaninine  ne bwa nsangaji. Buno bubinebine bwa kyalwilo i bwishile na mulangwe witabijibwe na bavule ino wampikwa kukwatañana na Bisonekwa wa amba Leza wāpangile ntanda bu kifuko kya kutompa’po bantu, mwa kuyukila shi bafwaninwe kwikala na būmi bwa kitungo mu ntanda ya ku mushipiditu.—Tala kapango  “Le Bilomba Kutaluka pa Ntanda pa Kwikala na Būmi bwa Kitungo?” kadi pa paje 6.

Leza wāpangile mwana-mulume ne mwana-mukaji mu kimfwa Kyandi, wēbapa bukomo bwa kumwekeja ngikadilo yandi ya kutendelwa. (Ngalwilo 1:26, 27) Wēbapangile babwaninine. Bādi na bintu byonso byobādi basakilwa pa kusangela nyeke būmi budi na kitungo. Kubadila’mo ne kuyuja ntanda ne kwiinekenya, kwalamuna umbuo onso ke paladisa pamo bwa budimi bwa Edena.—Ngalwilo 1:28-31; 2:8, 9.

Le I Bika Byāonekele?

I kimweke patōka’mba, kudi kintu kampanda kyāonekele. Bantu mu kikonge i bakankalwe kumwekeja kimfwa kya Leza. Na bubine, ntanda ke paladisapo. Le i bika byālongekele? Bambutwile betu babajinji, ba Adama ne Eva bāingidije bibi bwanapabo bwabo bwa kwitongela. Bāsakile ‘kwikala bwa Leza,’ bekwatyila abo bene butyibi pa “biya ne bibi.” Pa kulonga uno muswelo, bālondele būmi bwa butomboki bwātongele Satana Dyabola.—Ngalwilo 3:1-6.

Mu uno muswelo, bubi kebukidipo bu kikata kifyame, kyādi kala mu mpango ya Leza. Bwāikele’ko kitatyi kyobātombokēle Satana buludiki bwa Leza, kupwa mwenda mafuku ba Adama ne Eva nabo bamulonda. Mfulo mfulō, bambutwile betu babajinji bājimija Paladisa ne bubwaninine, bāsambulula bubi ne lufu ku babo bana—ke kisaka kyonso kya bantu kadi. (Ngalwilo 3:17-19; Loma 5:12) Kino kyo kyāletele ngikadilo ne bintu bilengeja būmi bumweke bu bwampikwa kitungo.

Mwanda Waka Leza Kātalwilepo Bubi Ponka na Ponka?

Bamo beipangulanga amba, ‘Mwanda waka Leza kātalwilepo bubi na konakanya Satana ne bantomboki bakwabo kupwa kashilula dipya?’ Le kwibonakanya kyo kyādi kya tunangu bine? Le ukalonga namani shi ubaimvwana amba kudi umbikalo wa bukomo wipayanga ponka na ponka muntu yense upela lupusa lwao? Le kulonga namino kubulwe’po kupalula bantu badi na mumweno moloke ne kupēluja lupusa lwa umbikalo?

Leza kātongelepo kulwa na bano bantomboki kiponka na ponka. Na tunangu twandi, wālekele kitatyi kipite’po pa kusaka amba mwanda wālupukile mu Edena utala muludikilo wandi upwijibwe dimo kupwididile.

Kutalula Bubi Bonso

Kintu kikatampe kifwaninwe kuvuluka i kino: Leza i muleke bubi bwikale’ko’tu mu kitatyi kityetye. I mulonge uno muswelo pa kuyuka amba ukokeja kulongolola bibi bisansa bilupukile’ko kitatyi kikapwijibwa mwanda wālupukile ku kutombokela muludikilo wandi.

Leza kalekelepo mpango yandi itala ntanda ne bantu. Yehova witukulupija kupityila kudi mupolofeto Isaya amba aye i Mulongi wa ntanda, “kapangīle’popo kwikala bitupubitupu, ehe, wabumbile’po amba pekalwe.” (Isaya 45:18) Panopano ponka, Yehova usa  kushilula kujokeja ntanda ku bubwaninine mungya mpango yandi imbajinjibajinji. Pa kupwa kulombola patōka amba muludikilo wandi i moloke, ukekala na bubinga bwa kwingidija bukomo bwandi kebulwibwa mwanda wa kulonga kiswa-mutyima kyandi ne konakanya bubi lonso. (Isaya 55:10, 11) Yesu Kidishitu mu lulombelo lwandi lwa kulondela’po, wātelele’mo ne kuzenza Leza alonge kino. Yesu wāfundije tulombele amba: “Muswidile mutyima obe mūlu ne panopantanda pene i monka.” (Mateo 6:9, 10) Le mu kiswa-mutyima kya Leza mubadilwa bika ne bika?

Kiswa-Mutyima kya Leza Pano pa Ntanda

Mu bino bintu mubadilwa, “bakikōkeji bakapyananga ntanda.” (Mitōto 37:9-11, 29; Nkindi 2:21, 22) Yesu Kidishitu “ukanyongolola mupando pa kwita; ne balanda ba kubulwa wakwibakwasha.” Ukebapandija “ku bongojani ne bikungulu bya bulobo.” (Mitōto 72:12-14) Mavita keakekala’kopo monka; nansha  lufu, mipolo, misongo, ne masusu mene. (Mitōto 46:9; Kusokwelwa 21:1-4) Milwi ne milwi ya bantu bafwile kitatyi kilekele’ko Leza bubi bakasangulwa ku būmi pano panshi, kadi bakapebwa mukenga wa kumona bino bya buyabuya ne bikwabo.—Yoano 5:28, 29.

Na bubine, Yehova ukalongolola bibi byonso byonenwe na butomboki bwa Satana. Ukapwa kulongolola’byo ne pa mfulo, enka ne “tusuwa tubadikila [bintu byonso bileta njia ne masusu dyalelo] tukavulaminibwa.” (Isaya 65:16-19) Bino bikalongekanga bine. Leza kabepangapo. Milao yandi yonso ifikidilanga. Būmi kebukelapo monka “byabitupu ne kupanga luvula.” (Musapudi 2:17) Ino bukekala na kitungo binebine.

Ino le dyalelo nadyo? Le kuyuka byobya bifundija Bible ne kwimvwanija mpango ya Leza itala ntanda kukokeja kulengeja būmi bobe bwikale na kitungo tamba’nka pano? Kishinte kya mfulo mu bino kisa kulondolola kino kipangujo.

[Kunshi kwa dyani]

[Kapango pa paje 6]

 Le Bilomba Kutaluka pa Ntanda pa Kwikala na Būmi bwa Kitungo?

Mu bula bwa myaka tutwa, bantu kebadipo bayukile mpango ya Leza itala ino ntanda, mwanda bebafundije amba bilomba kutaluka pa ntanda kumeso kwa kwikala na būmi budi na kitungo.

Bamo badi banena amba myuya “yadi’ko kala kumeso kwa kutwela mu imbidi ya bantu.” (New Dictionary of Theology) Bakwabo badi banena’mba muya “watundulwidilwe mu ngitu ya muntu bu mfuto ya bubi bowalongele powadi mūlu.”—Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature.

Bafilozofe Bangidiki bādi bafundija uno mulangwe wa amba: Enka shi muya ubanyongololwa ku mikalo ya bungitu, nabya “ubakūlwa ku kunangakana, ku bulembakane ne ku moyo, ku bya kusakasaka ne ku misongo mikwabo yonso ifikilanga bantu,” penepa ke wenda kukekala “pamo na baleza mu kitatyi kyonso kya kumeso.”—Plato’s Phaedo, 81, A.

Mwenda mafuku, bantu betwa bu bendeji Bene Kidishitu bātwejeje mu mfundijo yabo “milangwe itala kubulwa kufwa kwa muya” ya bafilozofe Bangidiki.—Christianity—A Global History.

Tala mwishidile ino milangwe na bubinebine busatu bwa kyalwilo budi mu Bible:

1. Mpango ya Leza i ya amba ntanda ikale kīkalo kya nyeke kya bantu, ke kya mafukupo matyetye kya kutompela’po bantu shi bafwaninwe kukekala mūlu. Shi ba Adama ne Eva bākōkele ku bijila bya Leza, longa i bōmi ne dyalelo mu paladisa pano pa ntanda.—Ngalwilo 1:27, 28; Mitōto 115:16.

2. Nansha bifundija bipwilo bivule amba muntu udi na muya—amba kudi kintu kekimweka kidi mu muntu—Bible ufundija kintu kipēla. Muntu i “muya mumi” mupungwe “ku biloba bya panshi.” (Ngalwilo 2:7) Bible kanenangapo nansha dimo amba muya keufwangapo. Ino unena’mba muya ukokeja kwipaibwa nansha konakanibwa, ko kunena’mba kujimininina. (Mitōto 146:4; Musapudi 9:5, 10; Ezekyele 18:4, 20) Muya mubajinji, Adama wāfwile bine, ne kujokela wājokela ku biloba kwine kwaāpungilwe. Wājokele ku kubulwa kwikala’ko.—Ngalwilo 2:17; 3:19.

3. Būmi bwa muntu bwa mafuku a kumeso bwimanine, ke pa kwikala na muya keufu wenda ku kīkalo kampanda kya ku mushipiditu, ino i pa mulao wa Leza wa lusangukilo; amba bafu bakajokela ku būmi mu paladisa pano pa ntanda.—Danyele 12:13; Yoano 11:24-26; Bilongwa 24:15.