Biblia Ke Sobaka Luzingu ya Bantu

SAMBU na nki nkento mosi ya bamvula kuluta 60 yambulaka kusambila biteki? Inki pusaka nganga-nzambi mosi ya dibundu ya Shinto na kuyambula kisalu na yandi na dibundu na bo mpi na kukuma Mukristu yina ke longaka nsangu ya mbote? Nkento mosi vandaka kudiyangisa sambu bibuti na yandi yambulaka kusansa yandi banda ntangu yandi butukaka mpi bantu ya nkaka kumaka kusansa yandi. Inki sadisaka yandi na kudiyangisa diaka ve mingi sambu na mambu yina kuminaka yandi? Beto landa mambu yina bo ke tuba.

“Mono ke sambilaka diaka ve biteki.”—ABA DANSOU

MVULA YINA YANDI BUTUKAKA: 1938

INSI YINA YANDI BUTUKAKA: BÉNIN

LUZINGU NA YANDI YA NTAMA: YANDI VANDAKA KUSAMBILA BITEKI

MUTINDU MONO VANDAKA: Mono yelaka na bwala So-Tchahoué. Bwala yai ke vandaka masa-masa sambu yo kele na lweka ya nzadi. Bantu ya bwala na beto ke lobaka bambisi, ke sansaka bangombe, bankombo, mameme, bangulu mpi bansusu. Bantu mingi ke tambulaka na babwatu mpi na babwatu ya kele ti motere sambu beto kele ve ti banzila. Bantu ke tungaka banzo na bo ti banti mpi nianga. Mwa banzo ya nkaka kele ya kutunga ti babriki. Bantu mingi kele bansukami. Kansi mubulu kele ve mingi bonso na bambanza ya nene.

Ntangu mono vandaka leke, papa tindaka mono ti yaya na mono ya nkento na kuva (couvent) mosi yina vandaka ti biteki ya bisalu ya bampeve ya mbi mpi bo vandaka kulonga bantu na kusambila yo. Ntangu mono yelaka, mono kumaka kusambila kiteki ya Dudua (Oduduwa) nzambi ya bantu ya ndinga Yoruba. Mono tungilaka nzambi yai nzo mpi ntangu yonso mono vandaka kutambika bambala (bikwa), mafuta ya ngasi, bankolo, bansusu, bapizo mpi bambisi ya nkaka. Bima yai vandaka ntalu mingi, mbala mingi yo vandaka kubika mono maboko mpamba.

MUTINDU BIBLIA SOBAKA LUZINGU NA MONO: Ntangu mono yantikaka kulonguka Biblia, mono longukaka nde Yehowa kele Nzambi mosi kaka ya kieleka mpi nde yandi ke zolaka ve nde beto sambila biteki. (Kubasika 20:4, 5; 1 Bakorinto 10:14) Mono bakisaka mambu ya mono fwete sala. Yo yina, mono losaka biteki yonso mpi bima yonso ya vandaka na kuwakana ti biteki yina mono vandaka ti yo nzo. Mono yambulaka kusolula ti bantu ya ke zabisaka mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa, mpi mono vandaka diaka ve kusala bafeti ya mabundu mpi mambu yina bantu ke salaka kana muntu me fwa.

Yo vandaka ve pete sambu mono yambula mambu yai sambu mono vandaka ti bamvula kuluta 60. Banduku na mono, bampangi mpi bantu yina vandaka kuzinga na mono teleminaka mono, bo wilaka mono makasi mpi bo sekaka mono. Kansi mono sambaka Yehowa sambu yandi pesa mono ngolo ya kusala mambu ya mbote. Mambu ya kele na mukanda ya Bingana 18:10 pesaka mono kikesa. Yo ke tuba nde: “Zina ya Yehowa kele nzo-zulu ya ngolo. Muntu ya [mbote] ke tinaka kuna mpi yandi ke bakaka lutaninu.”

Kukwenda na balukutakanu ya Bambangi ya Yehowa kele kima ya nkaka ya sadisaka mono. Kuna mono monaka mutindu Bakristu ke monisilanaka zola mpi mono yitukaka mingi mutindu bo ke salaka bikesa sambu na kuzitisa mambu yina Biblia ke tubaka. Mambu ya mono monaka ndimisaka mono nde dibundu ya Bambangi ya Yehowa kele ya kieleka.

MAMBOTE YA MONO ME BAKAKA: Kusala mambu yina Biblia ke tubaka me kumisaka diaka ngolo kinduku na mono ti bana na mono. Mono me kumaka mpi kuwa mbote sambu mono ke vandaka diaka ve ti kizitu yina mono vandaka ti yo. Mono vandaka kuyonika mbongo mpi bima na mono yonso sambu na biteki yina ke zingaka ve mpi yina lenda natila mono ve mambote ata fioti. Mono me kumaka kusambila Yehowa sambu yandi mpamba muntu ta manisa bampasi na beto yonso mvula na mvula. (Kusonga 21:3, 4) Mono kele na kiese mingi sambu mono ke vandaka diaka ve mpika ya biteki kansi mono me kumaka mpika ya Yehowa! Mono ke kudiwaka kibeni na lutaninu na lweka na yandi.

“Mono vandaka kusosa nzambi banda kileki.”—SHINJI SATO

MVULA YINA YANDI BUTUKAKA: 1951

INSI YINA YANDI BUTUKAKA: JAPON

LUZINGU NA YANDI YA NTAMA: YANDI VANDAKA NGANGA-NZAMBI NA DIBUNDU YA SHINTO

MUTINDU MONO VANDAKA: Mono yelaka na mbanza mosi ya provense ya Fukuoka. Bibuti na mono vandaka mpenza bandimi ya ngolo ya dibundu ya Shinto. Bo longaka mono na kusambila banzambi ya dibundu ya Shinto. Ntangu mono vandaka leke, mbala mingi mono vandaka kuyindula kibeni mutindu mono lenda kudikatula na luzingu ya mpasi mpi kusadisa bantu ya ke niokwama. Mono ke yibuka diaka kilumbu mosi ntangu beto vandaka na ekole primere, longi na beto yulaka beto na klase kisalu ya beto ta zola kusala ntangu beto ta kuma bambuta. Bana ya klase na beto tubilaka bisalu ya mbote yina bo vandaka kuzola kusala na bilumbu ke kwisa, mu mbandu kukuma bantu ya mayele mingi to bantu ya siansi. Kansi mono tubaka nde, mono ke zolaka kusadila Nzambi. Bo yonso sekaka mono.

Ntangu mono bakaka diplome, mono kotaka na nzo-nkanda yina bo ke pesaka bantu formasio ya kukuma balongi ya dibundu. Kuna, mono kutanaka ti nganga-nzambi mosi ya dibundu ya Shinto. Na ntangu ya kupema yandi vandaka kutanga mukanda mosi, mpusu ya lutiti na yo ya zulu vandaka ya kulere ya ndombe. Kilumbu mosi yandi yulaka mono nde: “Sato, keti nge ke zaba mukanda yai?” Mono monaka mambu ya bo sonikaka na lutiti na yo ya zulu, yo yina mono tubaka nde: “Yo kele Biblia.” Yandi songaka mono nde: “Konso muntu yina ke zola kukuma nganga-nzambi ya dibundu ya Shinto fwete tangaka mukanda yai.”

Kaka na ntangu yina mono kwendaka kusumba Biblia. Mono vandaka kubumba mpi kutanina Biblia na mono mbote-mbote na étagère, kisika yina mono vandaka kutula mikanda. Mambu ya nzo-nkanda vandaka kudia mono ntangu mingi, yo yina mono vandaka ve kuzwa ntangu ya kutanga yo. Ntangu mono manisaka nzo-nkanda, mono kumaka nganga-nzambi ya dibundu ya Shinto. Mono kumaka ti luzingu ya mbote yina mono vandaka kuzola banda kileki.

Na nima ya mwa ntangu, mono bakisaka nde kukuma nganga-nzambi ya dibundu ya Shinto vandaka mpenza ve mambu ya mono vandaka kusosa. Banganga-nzambi mingi vandaka mpenza ve kuzola bantu ya nkaka mpi bo vandaka kutudila bo mpenza ve dikebi. Bankaka mpi vandaka ve ti lukwikilu ya ngolo. Nkutu nganga-nzambi mosi ya vandaka kutwadisa beto, songaka mono nde: “Kana nge ke zola nde mambu na nge kutambula mbote awa, nge fwete tubilaka kaka mambu ya filozofi. Awa bo me buyisaka kutubila makambu ya lukwikilu.”

Mambu yina yandi tubaka lembisaka mono nitu. Mono kumaka kuzola diaka ve dibundu ya Shinto. Mono landaka kusala kisalu na mono ya kinganga-nzambi. Ata mpidina mono vandaka mpi kusosa kuzaba mambu ya ke lutaka na mabundu ya nkaka. Kansi na mabundu yonso ya mono kwendaka, mono monaka ve ata kima mosi ya malunga. Mono tambula-tambulaka na mabundu mingi kansi mono vandaka kumona ve ata kima mosi ya mbote mpi yo lembisaka mono diaka nitu ngolo. Yo yina, mono tubaka nde mabundu yonso kele ya luvunu.

MUTINDU BIBLIA SOBAKA LUZINGU NA MONO: Na 1988, mono kutanaka ti muntu mosi ya dibundu ya Bouddha yina songaka mono na kutangaka Biblia. Na mbala mosi, mono yibukaka nganga-nzambi ya dibundu ya Shinto yina songaka mono mpi na kutangaka Biblia. Yo yina mono sadilaka ndongisila yina. Mono yantikaka kutanga Biblia mpi mono kumaka kusepela kutanga yo. Bantangu ya nkaka, mono vandaka kutanga yo mpimpa ya mvimba tii na suka.

Mambu yina mono vandaka kutanga pusaka mono na kusamba Nzambi ya kele Munkwa ya Biblia. Mono bandaka kusala kisambu ya mbandu yina kele na mukanda ya Matayo 6:9-13. Ata ntangu mono vandaka kusala kisalu na mono ya kinganga-nzambi na dibundu ya Shinto, mono vandaka kusamba mpi kuvutukila kisambu yai bangunga zole ya mvimba.

Mono vandaka ti bangiufula mingi sambu na mambu ya mono vandaka kutanga. Na ntangu yina mono kwelaka dezia. Mono zabaka nde Bambangi ya Yehowa ke longaka bantu Biblia, sambu ntama bo vandaka kulonga nkento na mono. Mono sosaka Mbangi ya Yehowa mosi ya nkento mpi mono yulaka yandi bangiufula mingi kibeni. Mono vandaka kuyituka ntangu yandi vandaka kupesa mono bamvutu yonso na Biblia. Yo yina, yandi kwendaka kusolula ti Mbangi ya Yehowa mosi ya bakala sambu yandi banda kulonguka ti mono Biblia.

Kaka na nima ya mwa ntangu, mono yantikaka kukwenda na balukutakanu ya Bambangi ya Yehowa. Na luyantiku mono vandaka kuzaba ve nde Bambangi ya Yehowa ya nkaka ya mono vandaka kuvukana ti bo na balukutakanu vandaka bantu yina mono vandaka kuzitisa ve ata fioti na ntangu ya ntama. Ata mpidina, bo pesaka mono mbote na kiese yonso mpi bo yambaka mono mbote.

Na balukutakanu yina, mono longukaka nde Nzambi ke zolaka nde babakala kuzola mpi kukumisa bantu ya mabuta na bo. Tii pana, mono vandaka kudipesa mingi na kisalu na mono ya kinganga-nzambi, yo yina mono vandaka ve kukipe nkento na mono mpi bana na beto zole. Mono bakisaka nde, mono vandaka kuwidikila bandimi ya dibundu na dikebi ya mingi kansi ata mbala mosi ve mono widikilaka nkento na mono na dikebi.

Sambu mono vandaka kulanda kulonguka, mono kumaka kuzaba mambu mingi sambu na Yehowa mpi yo pusaka mono na kukuma nduku na yandi. Baverse mingi simbaka kibeni ntima na mono. Mu mbandu Baroma 10:13, yina ke tuba nde: “Konso muntu yina ke binga zina ya Yehowa ta guluka.” Mono vandaka kusosa Nzambi banda kileki na mono kansi sesepi yai mono me zwa yandi!

Nzala ya kuvanda na kuva (couvent) yantikaka kumana mono. Na luyantiku, mono vandaka kudiyangisa sambu na mambu yina bantu ta tuba kana mono me katuka na dibundu ya Shinto. Yo yina na nsungi ya printemps 1989, mono bakaka lukanu ya kuwila kansansa na mono. Mono yambulaka kisalu ya kinganga-nzambi mpi mono vandaka kutula ntima nde Yehowa ta sadisa mono.

Kuyambula kuva vandaka ve pete. Banganga-nzambi yina vandaka kutwadisa beto wilaka mono makasi mpi bo sosaka kupusa mono na kubikala na kuva. Nsuka-nsuka mono songaka bibuti na mono lukanu ya mono bakaka ata yo vandaka mpasi na kusonga bo yo. Na nzila, ntangu mono vandaka kukwenda na nzo na bo, mono vandaka kuwa boma mingi yo yina mono waka ntima mpasi mpi makulu na mono yantikaka kutekita. Mono vandaka kutelama mbala mingi na nzila sambu na kusamba Yehowa sambu yandi pesa mono ngolo.

Ntangu mono kumaka na nzo ya bibuti na mono, ntete mono vandaka kuwa boma mingi sambu na kusonga bo nsangu yango. Bangunga mingi lutaka. Nsuka-nsuka, na nima ya kusamba mingi, mono zabisaka papa mambu yonso. Mono songaka yandi nde mono me zwa Nzambi ya kieleka yo yina mono ke katuka na dibundu ya Shinto sambu mono sadila yandi. Yo salaka papa mpasi mpi yandi waka mbi kibeni. Bampangi na mono ya nkaka kwisaka pana mpi sosaka kupusa mono na kusoba lukanu ya mono bakaka. Mono vandaka ve kuzola kupesa bampangi na mono mpasi kansi mono zabaka mpi nde kusadila Yehowa vandaka kima ya mfunu ya mono fwete sala. Nsuka-nsuka bo kumaka kuzitisa lukanu ya mono bakaka.

Ata mono katukaka na kisalu ya kinganga-nzambi, mono vandaka kaka kuyindula yo sambu yo vandaka kima mosi ya mfunu na luzingu na mono. Mono vandaka kusala yonso sambu na kuvila yo na mabanza kansi bima ya mono vandaka kumona, vandaka kuyibusa mono kaka luzingu na mono ya ntama.

Mambu zole sadisaka mono na kukatula bangindu yina. Ya ntete, mono sosaka mbote-mbote na nzo na mono bima yonso ya vandaka na kuwakana ti dibundu na mono ya ntama. Na nima mono yokaka bima yai yonso na tiya: Mikanda, bafoto mpi nkutu ata bima ya ntalu mingi. Ya zole, mono kumaka kusosa mabaku yina mono lenda lutisa ntangu mingi ti Bambangi ya Yehowa. Beto kumaka banduku ya ngolo mpi bo sadisaka mono mingi kibeni. Malembe-malembe, mono vilaka luzingu na mono ya ntama.

MAMBOTE YA MONO ME BAKAKA: Ntete mono vandaka ve kukipe nkento mpi bana na mono. Yo vandaka kusala nde bo kudiwa bonso nde bo kele bo mosi. Kansi ntangu mona kumaka kulutisa ntangu mingi ti bo mutindu Biblia ke lombaka babakala na kusala, beto kumaka kuzolana mingi. Na nima, nkento na mono kumaka mpi kusadila Yehowa bonso mono. Bubu yai, mono ti nkento na mono, mwana na beto ya bakala mpi mwana na beto ya nkento ti bakala na yandi, beto yonso ke sambilaka Yehowa.

Ntangu mono ke yibukaka lukanu ya mono vandaka ti yo ya kusadila Nzambi mpi kusadisa bantu banda kileki, mono ke bakisaka nde mono me zwaka mambu yonso ya mono vandaka kusosa to nkutu mono me zwaka mambu mingi kuluta. Bangogo ke konda mono kibeni sambu na kupesa Yehowa mersi!

“Mono zabaka nde mono kondaka kima mosi.”—LYNETTE HOUGHTING

MVULA YINA YANDI BUTUKAKA: 1958

INSI YINA YANDI BUTUKAKA: AFRIQUE DU SUD

LUZINGU NA YANDI YA NTAMA: YANDI VANDAKA KUDIYANGISA SAMBU BIBUTI NA YANDI YAMBULAKA KUSANSA YANDI

MUTINDU MONO VANDAKA: Mono butukaka na mbanza Germiston, kisika mosi yina mubulu ke salamaka ve mingi mpi yina bantu mingi ke vandaka ve bamvwama. Bibuti na mono monaka nde bo ta kuka ve kusansa mono, yo yina bo pesaka mono na bakala mosi ti nkento na yandi yina kumaka kusansa mono mpi mono vandaka kaka bebe ya bilumbu 14 na ntangu yina. Papa ti mama yai ya kumaka kusansa mono vandaka kuzola mono mingi yo yina bo kumaka bonso papa mpi mama na mono. Kansi na nima mono kumaka kudiyangisa mingi kibeni ntangu mono zabaka nde bibuti na mono yambulaka kusansa mono mpi nde bibuti yai ya vandaka kusansa mono vandaka ve bibuti na mono. Mono kumaka kudiwa diaka ve bonso mwana ya bibuti yina vandaka kusansa mono mpi nde bo vandaka kubakisa mono ve ata fioti.

Ntangu mono lungisaka bamvula 16, mono yantikaka kukwenda na babare ti banduku na mono mpi beto vandaka kukina na bisika yina bamizisie vandaka kuyimba. Mono bandaka kunwa makaya na bamvula 17. Mono zolaka kuvanda ti nitu ya fioti bonso bantu yina bo ke bingaka ba mannequin yina mono vandaka kumona na bapiblisite ya makaya. Ntangu mono lungisaka bamvula 19, mono yantikaka kusala na Johannesburg mpi kuna mono kumaka kutambula ti banduku ya mbi. Ntama ve mono kumaka kutuba mambu ya mbi mpi ya ke lwadisa, kunwa makaya mingi mpi kulawuka malafu na bilumbu ya Mposo mpi Lumingu.

Mono vandaka kusala bafiziki ntangu yonso. Mu mbandu, mono vandaka kubula balo ya bankento mpi bansaka ya nkaka. Diaka, mono vandaka kudipesa mingi na kisalu na mono na izine ya baordinatere (industrie informatique) yo yina mono zabanaka mingi sambu mono vandaka kusala kisalu mbote kibeni. Mono kumaka ti mbongo mingi mpi bantu mingi vandaka kutuba nde mono vandaka ti luzingu ya mbote. Kansi mono vandaka ve na kiese ata fioti. Mono vandaka mpenza kudimona kukonda mfunu mpi mono vandaka ve na kiese. Na nsi ya ntima na mono, mono zabaka nde mono kondaka kima mosi ya mfunu mingi sambu na kuvanda na kiese.

MUTINDU BIBLIA SOBAKA LUZINGU NA MONO: Ntangu mono yantikaka kulonguka Biblia, mono longukaka nde Yehowa Nzambi kele zola. Diaka, mono longukaka nde yandi monisaka zola yango mutindu yandi me pesaka beto Ndinga na yandi Biblia. Yo kele bonso nde yandi me sonikilaka konso muntu na kati na beto mukanda sambu yo songa beto nzila. (Yezaya 48:17, 18) Yo yina, mono bakisaka nde mono fwete yambula mambu mingi ya mbi na luzingu na mono kana mono ke zola kubaka mambote na mambu yina yandi ke songaka beto.

Mu mbandu yo lombaka nde mono yambula banduku ya mbi. Mambu ya kele na mukanda ya Bingana 13:20 simbaka kibeni ntima mono. Yo ke tuba nde: ‘Muntu yina ke tambulaka ti bantu ya mayele ta kuma mayele, kansi muntu yina ke kangama ti bazoba ta suka mbi.’ Verse yai sadisaka mono na kuyambula banduku na mono ya ntama mpi kusala kinduku ti Bambangi ya Yehowa.

Kima ya vandaka mpasi mingi na kuyambula vandaka kunwa makaya sambu mono kumaka dezia mpika na yo. Malembe-malembe mono yambulaka yo. Kansi kubika kunwa makaya natilaka mono mpasi ya nkaka: Mono kumaka nene mpi mono yikaka diaka bakilo kuluta 13 (13,6kg)! Yo pesaka mono mpasi mingi mpi mono salaka bamvula 10 sambu mono vutukila kilo na mono. Ata mpidina, mono zabaka nde kuyambula kunwa makaya vandaka kima ya mbote ya kusala. Mono vandaka kusamba Yehowa ntangu yonso mpi yandi pesaka mono ngolo ya kuyambula yo.

MAMBOTE YA MONO ME BAKAKA: Bubu yai mono kele ti sante ya mbote. Mono me kumaka na kiese mpi ke kudipesaka diaka ve na kusosa kiese ya ntangu fioti yina kisalu mosi ya nene, kiyeka, lukumu mpi bimvwama ke pesaka. Kansi mono ke vandaka na kiese mingi ntangu mono ke longaka bantu malongi ya kieleka ya Biblia. Yo yina bubu yai, mono ti bakala na mono mpi bankento tatu yina mono vandaka kusala ti bo, beto yonso ke sadilaka Yehowa. Na ntwala nde bibuti yina sansaka mono kufwa, mono vandaka kusonga bo kivuvu ya lufutumuku na paladisu awa ntoto mutindu Biblia ke tubaka yo.

Kuta kinduku ya ngolo ti Yehowa ke sadisaka mono na kudiyangisa diaka ve mingi mutindu bibuti na mono yambulaka kusansa mono. Yandi me sadisaka mono na kubakisa nde yandi me kotisaka mono na dibuta ya bampangi ya ntoto ya mvimba yina ke sambilaka yandi. Na kati ya dibuta yai, mono kele ti bamama, batata mpi bampangi mingi ya babakala ti ya bankento.—Marko 10:29, 30.

[Kifwanisu]

Bambangi ya Yehowa ke monisilaka mono zola yina Bakristu fwete monisilana

[Kifwanisu]

Nzo-nzambi ya Shinto kisika mono vandaka nganga-nzambi