Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Baebolo Ne Kakyi Sonla

Baebolo Ne Kakyi Sonla

Baebolo Ne Kakyi Sonla

DUZU ati a raalɛ bie mɔɔ ɔwɔ ye ɛvolɛ 60 anu la gyakyile awozonle ɛzonlenlɛ a? Duzu a maanle Shinto ɛsɔfo bie rayɛle Kilisienenli a? Kɛzi bɛlɛra bie mɔɔ awie dele ye la holale lile nganeɛ mɔɔ ɔdele kɛ bɛkpo ye la azo ɛ? Tie mɔɔ bɛlɛ ye bɛka la.

“Meanyɛ akɛlɛ meammaa awozonle bieko.”—ABA DANSOU

BƐWOLE YE: 1938

MAANLE MƆƆ ƆVI NU: BENIN

ALIMOA NE: ƐNEE ƆSONLE AWOZONLE

KƐZI ƐNEE MEDE: Bɛwole me wɔ So-Tchahoué, namule bie mɔɔ zolɛ le mɛtɛlɛmɛtɛlɛ na ɔbikye tandane bie la azo. Namule ne azo amra kye fɛlɛ yɛɛ bɛsie nlankɛ, mbɔnkye, mboane, agbolike nee nloma. Kale adenle biala ɛngɔ sua ne azo, ɔti bɛfa ɛlɛne a bɛdi zolɛ akɔneaba a. Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee bie mɔ fa belekese si sua, noko bɛ nuhua dɔɔnwo fa mbaka nee ndile a si bɛ azua a. Ɛnee bɛ nuhua dɔɔnwo le ehyiavolɛma, noko basabasayɛlɛ ɛnle ɛkɛ kɛ mɔɔ ɔde wɔ azuamgbole zo la.

Mele kakula la, me papa vale me nee me diema raalɛ kpanyinli ne hɔle tola nu kɛ bɛhilehile yɛ kɛzi bɛdi ahɔne la. Menyinle la menzonlenle Dudua (Oduduwa), Yoruba amra bozonle ne. Menzile sua memaanle ye na ɛnee mefa elue, nwole kɔkɔlɛ, ɛnlonkoɛ, ngɔkɔlɛ, abubule nee nane ngakyile mebɔ afɔle memaa ye dahuu. Ɛnee bɛ awolɛ yɛ se kpalɛ na ɛnee ɔmaa me nwo ezukoa kɔsɔɔti wie.

KƐZI BAEBOLO NE HAKYILE ME ƐBƐLABƆLƐ LA: Membɔle ɔ bo kɛ mesukoa Baebolo ne la menwunle kɛ Gyihova le nɔhalɛ Nyamenle kokye ne. Yɛɛ ɔngulo kɛ yɛdua ananze nwo zo yɛsonle ye. (Ɛzɛdɔso 20:4, 5; 1 Kɔlentema 10:14) Menwunle mɔɔ ɔwɔ kɛ meyɛ la. Menvuandinle me awozonle ne nee nwolɛ debie biala mɔɔ melɛ la menguale ye lɔ. Meangɔ abisadeɛ bieko yɛɛ meanva me nwo meanwulowula amaamuo ngakyile mɔɔ ɛzɛne nu ɛdeɛ boka nwo la anu.

Ɛnee mele raalɛ mɔɔ mebo ɛvolɛ 60 a, ɔti ɛnee ɔnla aze kɛ mebayɛ nzenzaleɛ ɛhye mɔ. Me gɔnwo mɔ, me mbusuafoɔ yɛɛ me kpalɛzoamra dwazole tiale me na bɛgolole me nwo. Noko menzɛlɛle Gyihova kɛ ɔboa me ɔmaa menyɛ mɔɔ ɔle kpalɛ la. Mrɛlɛbulɛ 18:10 mɔɔ se: “Gyihova duma ne le aranemgbole. Tenlenenli nriandi kɔfea nu na ɔnyia banebɔlɛ” la, kyekyele me rɛle kpalɛ.

Debie bieko mɔɔ boale me la a le Gyihova Alasevolɛ ayia mɔɔ mengɔle la. Bɛlale Kilisiene ɛlɔlɛ ali bɛhilele me na mɔɔ hanle me ahonle la a le Baebolo nu ngyinlazo mɔɔ kpogya mɔɔ bɛfa bɛbɔ bɛ ɛbɛla la. Mɔɔ menwunle ye la maanle menliele menlile bɔkɔɔ kɛ Gyihova Alasevolɛ ɛzonlenlɛ ne a le nɔhalɛ ɛzonlenlɛ ne a.

NVASOƐ MƆƆ MENYIA: Kɛmɔ menvale mɔɔ menzukoale ye wɔ Baebolo ne anu menyɛle gyima la ati, me nee me mra ne mɔ avinli ɛyɛ kɛnlɛma kpalɛ. Eza mete nganeɛ kɛ bɛye adesoa bie bɛvi me kɔme zo. Mekɛ bie ɛnee mesɛkye me ezukoa wɔ ananze mɔɔ ngoane biala ɛnle bɛ nu na nvasoɛ biala ɛnle bɛ nwo zo la anwo. Noko kɛkala, mesonle Gyihova mɔɔ di yɛ ngyegyelɛ kɔsɔɔti anwo gyima maa yɛ la. (Yekile 21:3, 4) Me nye ɛlie kpalɛ kɛ mesonle Gyihova na menzonle awozonle ne mɔ bieko la! Menyia nɔhalɛ anzodwolɛ nee banebɔlɛ wɔ ye ɛkɛ.

“Ɔvi me ngakula nu yɛɛ membɔle ɔ bo kɛ mekpondɛ Nyamenle a.”—SHINJI SATO

BƐWOLE YE: 1951

MAANLE MƆƆ ƆVI NU: JAPAN

ALIMOA NE: ƐNEE ƆLE SHINTO ƐSƆFO

KƐZI ƐNEE MEDE: Bɛwole me wɔ sua ekyi bie mɔɔ wɔ Japan la azo. Ɛnee me awovolɛ kulo Nyamenle ɛzonlenlɛ; ɔti ɔvi me ngakula nu yɛɛ bɛhilehilele me kɛ menzonle Shinto nyamenle ne mɔ a. Kɛ kakula la, ɛnee medwenle me ngoanelielɛ nwo na ɛnee melɛ ɛhulolɛ kɛ mebaboa awie mɔ gyɛne mɔɔ bɛlɛnwu amaneɛ la. Mekakye kɛ mekɛ bie yɛ kilehilevolɛ ko bizale yɛ gyima mɔɔ yɛyɛ mgbanyinli a yɛbayɛ la. Ɛnee me gɔnwo mɔ sukuluma ne dedɛ bodane ngɛnlɛma le kɛ abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛvolɛma. Mɔɔ menganle kɛ me bodane a le kɛ mebazonle Nyamenle la, awie biala zelele me.

Mɔɔ menwiele ndoazo sukulu la, mengɔle ɛsɔfolilɛ sukulu. Wɔ me ndetelɛ ne anu, menyiale Shinto ɛsɔfo bie mɔɔ fa ye ɛnwomenlelielɛ mekɛ ne kenga buluku anzi bile bie la. Kenle ko ɔbizale me kɛ, “Sato, ɛze buluku ɛhye ɔ?” Ɔ nzi bile ne ati mengale kɛ, “Baebolo ɔ.” Ɔzele me kɛ, “Ɔwɔ kɛ awie biala mɔɔ ɔkulo kɛ ɔyɛ Shinto ɛsɔfo la kenga buluku ɛhye.”

Ɛkɛ ne ala mengɔndɔle Baebolo. Menvale mendole ɛleka kpalɛ wɔ ɛleka mɔɔ mefa me mbuluku mesie la na meneanle ye boɛ. Noko ɔluakɛ ɛnee menlɛ alagye wɔ sukulu la ati, meannyia mekɛ meangenga. Menwiele sukulu la, menyɛle gyima kɛ Shinto ɛsɔfo. Bodane mɔɔ ɛnee gyi me nye zo wɔ me ngakula nu la rale nu.

Yeangyɛ, menwunle kɛ Shinto ɛsɔfolilɛ ne ɛnrɛboa me. Ɛnee ɛsɔfo ne mɔ dɔɔnwo ɛnlɛ ɛlɔlɛ anzɛɛ bɛndwenle awie mɔ anwo yɛɛ bɛnlɛ diedi. Me mgbanyima ne mɔ ko bɔbɔ zele me kɛ: “Saa ɛkulo kɛ debie biala kɔ zo maa wɔ wɔ ɛke a, ka ninyɛne gyɛne nwo edwɛkɛ, mmaka diedi nwo edwɛkɛ fee.”

Zɔhane edwɛkɛ ne maanle me sa nu dole wɔ Shinto ɛzonlenlɛ nwo. Mengɔle zo menyɛle gyima wɔ ɛkɛ ne ɛdeɛ, noko ɛnee melɛyɛ ɛzonlenlɛ gyɛne mɔɔ ɛha la anwo neɛnleanu. Noko menwunle kɛ ɛnee biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ ɔbaboa me a. Ɛzonlenlɛ dɔɔnwo anwo neɛnleanu mɔɔ menyɛle la maanle me sa nu dole kpalɛ. Menwunle kɛ biala ɛnga nɔhalɛ.

KƐZI BAEBOLO NE HAKYILE ME ƐBƐLABƆLƐ LA: Wɔ ɛvolɛ 1988, menyiale Budanli bie mɔɔ maanle me anwosesebɛ kɛ mengenga Baebolo ne a. Ɛhye maanle mengakyele mɔɔ Shinto ɛsɔfo ne hanle hilele me wɔ ɛvolɛ bie mɔɔ ɛze la. Menvale ye folɛdulɛ ne menyɛle gyima. Membɔle ɔ bo kɛ mekenga Baebolo ne na me nye liele nwo kpalɛ. Ɛnee ɔdwu mekɛ ne bie a mekenga dedee memaa aleɛ kye.

Mɔɔ mengengale la maanle menyianle ɛhulolɛ kɛ mebayɛ asɔne meahile Nyamenle ne mɔɔ le Baebolo ne kɛlɛvo la. Menvale asɔneyɛlɛ nwo neazo ne mɔɔ wɔ Mateyu 6:9-13 la membɔle ɔ bo. Ɔnva nwo kɛ ɛnee melɛsonle kɛ Shinto ɛsɔfo la, ɛnee meyɛ asɔne ɛhye dɔnehwele nwiɔ biala.

Ɛnee melɛ mɔɔ melɛkenga la anwo kpuya dɔɔnwo. Mekɛ ɛhye, ɛnee megya yɛɛ meze kɛ Gyihova Alasevolɛ kilehile menli Baebolo ne ɔluakɛ mekɛ bie bɛrale me ye anwo ɛkɛ. Memkpondɛle Alasevolɛ ne mɔ ko na membizale ye kpuya dɔɔnwo. Kɛzi ɔgyinlanle Baebolo ne azo ɔbuale ko biala la hanle me ahonle. Ɔyɛle ngyehyɛleɛ ɔmaanle adiema nrenyia ko nee me zukoale Baebolo ne.

Yeangyɛ biala, membɔle ɔ bo kɛ mekɔ Gyihova Alasevolɛ ayia ne mɔ bie. Mɔlebɛbo ne meannwu ye kɛ ɛnee Alasevolɛ ne mɔ anu dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ me nee bɛ anli ye boɛ wɔ mekɛ bie mɔɔ ɛze ɛhɔ la. Noko wɔ ɛhye mɔ amuala anu, bɛliele me kɛnlɛma kpalɛ.

Wɔ ayia ɛhye mɔ abo, menwunle kɛ Nyamenle kulo kɛ kunlima da ɛlɔlɛ ali kile bɛ abusua ne na bɛdi bɛ eni. Ɔlua me ɛsɔfo gyima ne ati ɛnee menlɛ me ye nee me mra ne mɔ anwo alagye fee. Menwunle kɛ ɛnee menyia mekɛ metie menli mɔɔ basonle wɔ ɛleka mɔɔ meyɛ gyima la kpalɛ noko kenle ko bɔbɔ ɛnle ɛkɛ mɔɔ mendiele me ye a.

Mekɛ ɛlɛkɔ la, menzukoale ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ maanle membikyele Gyihova a. Edwɛkɛ mɔɔ wɔ Wulomuma 10:13 mɔɔ se: “Awie biala mɔɔ kɛbɔ Gyihova duma la, bɛbalie ye ngoane” la, hanle me ahonle kpalɛ. Ɔvi me ngakula nu yɛɛ membɔle ɔ bo kɛ mekpondɛ Nyamenle a, na akee menwu ye!

Menwunle kɛ ɔwɔ kɛ mefi Shinto ɛzonlenlɛ ne anu. Alimoa ne, ɛnee mesulo mɔɔ menli baha la. Noko ɛnee dahuu meka mekile me nwo kɛ saa menwu nɔhalɛ Nyamenle ne wɔ ɛzonlenlɛ gyɛne nu a, mebagyakyi. Ɔti wɔ ɛvolɛ 1989, menyɛle mɔɔ menea a ɔle kpalɛ la. Menvile Shinto ɛzonlenlɛ ne anu na menvale me nwo menwulale Gyihova asa anu.

Ɛnee ɔnla aze ɔmmaa me fee. Me mgbanyima ne mɔ dendɛle tiale me na bɛtinlitinlinle me nwo zo kɛ memmafi ɛzonlenlɛ ne anu. Mɔɔ ɛnee ɔyɛ se ɔmaa me kpalɛ la a le me awovolɛ mɔɔ meka meahile bɛ la. Melua adenle zo melɛkɔ bɛ sua nu ɛkɛ la, adwenleadwenle ngome maanle me ahonle yɛle me kpalikpali na me gyakɛ anzi wosole. Mengyinlanle fane dɔɔnwo wɔ adenle nu menzɛlɛle Gyihova kɛ ɔmaa me anwosesebɛ.

Mɔɔ mendwule bɛ sua nu ɛkɛ ne la, ɔbole dɔnehwele kɛyɛ nyɛ ɛnee metɛkanle nwolɛ edwɛkɛ. Akee menyɛle asɔne dɔɔnwo na awieleɛ bɔkɔɔ ne, menganle debie biala mengilele me papa. Mengale kɛ menwu nɔhalɛ Nyamenle ne, ɔti mekulo kɛ mefi Shinto ɛzonlenlɛ ne anu na mekɔsonle Ye. Ɔzinle me papa anwo na ɔyɛle ye nyane kpalɛ. Me mbusuafoɔ bie mɔ noko bɔle mɔdenle kɛ bɛmaa meahakyi me adwenle. Ɛnee mengulo kɛ memaa bɛdi nyane noko ɛnee meze kɛ Gyihova mɔɔ mebazonle ye la a le debie kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ meyɛ a. Nzinlii, bɛhilele ɛbulɛ bɛmaanle me kpɔkɛzilɛ ne.

Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee megyakyi Shinto ɛzonlenlɛ ne, noko ɛnee ɔwɔ kɛ mekɔ zo meyɛ me adwenle nu nzenzaleɛ ɔluakɛ ɛnee ɛsɔfolilɛ ne ɛli me ti kpalɛ. Menyɛle biala kɛ meye meavi me adwenle nu noko ɛnee ninyɛne dɔɔnwo maa mekakye.

Ninyɛne nwiɔ a boale me a. Mɔɔ limoa, menyelale me ɛzonlenlɛ dɛba ne anwo debie biala mɔɔ wɔ me sua ne anu la amuala​—mbuluku, nvoninli yɛɛ ninyɛne mɔɔ bɛ awolɛ yɛ se bɔbɔ la. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, membɔle mɔdenle menvale nwolɛ adenle biala mɔɔ menyianle la me nee Alasevolɛ ne mɔ bɔle nu yɛle ninyɛne. Bɛ agɔnwolɛvalɛ nee bɛ moalɛ ne boale me kpalɛ. Ngyikyi ngyikyi, me ɛbɛlabɔlɛ dɛba ne vile me adwenle nu bɔkɔɔ.

NVASOƐ MƆƆ MENYIA: Ɛnee mennyia mekɛ memmaa me ye nee me mra ne mɔ, ɔti ɛnee bɛ nwo yɛ bɛ koonwu. Noko mekɛ mɔɔ membɔle ɔ bo kɛ mefa mɔɔ Baebolo ne kilehile kunlima meayɛ gyima la, koyɛlɛ rale abusua ne anu. Yeangyɛ, me ye noko razonlenle Gyihova. Yɛ ra nrenyia ne yɛɛ yɛ ra raalɛ ne nee ɔ hu noko ɛlɛsonle Gyihova.

Saa mekakye bodane mɔɔ ɛnee melɛ ye me ngakula nu kɛ mekulo kɛ mesonle Nyamenle na meboa menli la a, menwu ye kɛ ɔmuala ɛra nu bɔkɔɔ. Mennwu kɛzi meda Gyihova ase bɔbɔ a.

“Ɛnee meze kɛ debie ɛminli.”—LYNETTE HOUGHTING

BƐWOLE YE: 1958

MAANLE MƆƆ ƆVI NU: SOUTH AFRICA

ALIMOA NE: ƆDELE NGANEƐ KƐ BƐKPO YE

KƐZI ƐNEE MEDE: Bɛwole me wɔ Germiston, ɛnee menli mɔɔ wɔ ɛkɛ ne la di boɛ noko basabasayɛlɛ dɔɔnwo ɛngɔ zo. Kɛmɔ ɛnee me awovolɛ te nganeɛ kɛ bɛnrɛhola me nea la ati, bɛzile kpɔkɛ kɛ bɛmaa awie ade me. Mɔɔ menlile dapɛne nwiɔ pɛ ala la, agyalɛma bie mɔɔ bɛlɛ ɛlɔlɛ la dele me na bɛrayɛle me awovolɛ. Menyinle na menwunle ɛhye la, mendele nganeɛ kɛ bɛkpo me. Kɛmɔ tɛ bɛdabɛ a bɛwole me la ati, mendele nganeɛ kɛ bɛnde me edwɛkɛ bo.

Menyianle kɛyɛ ɛvolɛ 16 la, ɛnee me nee me gɔnwo mɔ kɔ ɛleka mɔɔ bɛno nza la yɛkɔtie edwɛne na yɛsi agole. Menyianle ɛvolɛ 17 la, membɔle ɔ bo kɛ meno sigalɛte. Ɛnee mekulo kɛ meyɛ ɛdenraa kɛ menli mɔɔ no sigalɛte wɔ tɛlevihyɛne zo la. Menyianle ɛvolɛ 19 la, membɔle ɔ bo kɛ meyɛ gyima wɔ Johannesburg na membɔle ɔ bo kɛ metu agɔnwolɛ ɛtane. Yeangyɛ membɔle ɔ bo kɛ meka mgbole, meanlo sigalɛte nee nza dɔɔnwo wɔ dapɛne awieleɛ.

Noko wɔ ɔ muala anzi, ɛnee melɛ anwosesebɛ. Ɛnee mebɔ bɔlo yɛɛ medi nwɔhoa ngakyile mefa mekpundikpundi me agbɔkɛ nu. Eza ɛnee menva me gyima menli nwɔhoa, ɔti menliele duma wɔ kɔmpita kɔmpɛlɛ bie anu. Ɛhye ati, ɛnee melɛ ezukoa kpalɛ na menli nwunle me kɛ medi boɛ. Noko, ɛnee me nye ɛnlie ɔluakɛ ɛnee meminli wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu bɔkɔɔ. Wɔ me ahonle nu, ɛnee meze ye wienyi kɛ debie ɛminli wɔ me ɛbɛlabɔlɛ nu.

KƐZI BAEBOLO NE HAKYILE ME ƐBƐLABƆLƐ LA: Membɔle ɔ bo kɛ mesukoa Baebolo ne la, menwunle kɛ Gyihova le Nyamenle mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ. Eza menwunle kɛ yelua ye Edwɛkɛ Baebolo ne mɔɔ yeva yemaa yɛ la azo yela ye ɛlɔlɛ ne ali yehile yɛ. Ɔle kɛ asɛɛ ɔdaye mumua ne yehɛlɛ yɛ kɛlata mɔɔ baboa yɛ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu a. (Ayezaya 48:17, 18) Menwunle kɛ saa mebanyia Gyihova adehilelɛ zo nvasoɛ a, ɛnee ɔwɔ kɛ meyɛ nzenzaleɛ mgbole wɔ me ɛbɛlabɔlɛ nu.

Ɛnee ɔwɔ kɛ meyɛ nzenzaleɛ kpole wɔ me agɔnwolɛvalɛ nu. Mendwenlenle edwɛkɛ mɔɔ wɔ Mrɛlɛbulɛ 13:20 la anwo kpalɛ, ɔse: “Sonla mɔɔ nee nrɛlɛbɛvolɛ dua la banwu nrɛlɛbɛ, noko mɔɔ nee koasea tu la, edwɛkɛ bado ye.” Ngyinlazo zɔhane boale me maanle mengyakyile me agɔnwolɛ dɛba ne na menvale agɔnwolɛ fofolɛ wɔ Gyihova Alasevolɛ anu.

Ɔluakɛ ɛnee sigalɛte ɛnlonlɛ ɛha me nwo la ati, ɛnee ɔyɛ se kɛ mebagyakyi. Mɔɔ melɛbɔ mɔdenle meagyakyi ye ɛnlonlɛ ngyikyi ngyikyi la, ngyegyelɛ fofolɛ rale. Ɔmaanle menyɛle belane na ɛhye gyegyele me kpalɛ. Ɔlile kɛyɛ ɛvolɛ bulu na me zo ade. Noko ɛnee meze kɛ sigalɛte mɔɔ mebagyakyi ye ɛnlonlɛ la le debie kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ meyɛ a. Menyɛle asɔne dɔɔnwo na Gyihova boale me maanle mengolale mengyakyile ye bɔkɔɔ.

NVASOƐ MƆƆ MENYIA: Kɛkala melɛ kpɔkɛdelɛ kpalɛ. Me anyelielɛ ɛngyi me gyima nee ezukoa ɛkpondɛlɛ zo. Emomu, Baebolo nu nɔhalɛ ne mɔɔ meka nwolɛ edwɛkɛ mekile awie mɔ la maa me nye die kpalɛ. Ɔlua ɛhye ati, kɛkala me gɔnwo mɔ nsa nee me hu ɛlɛsonle Gyihova. Kolaa na me awovolɛ mɔɔ bɛdele me la awu la, menganle Baebolo nu ɛwɔkɛ mɔɔ fale ewudwazo mɔɔ bahɔ zo wɔ azɛlɛ ye azo paladaese ne anu la anwo edwɛkɛ mengilele bɛ.

Gyihova mɔɔ mebikye ye la ɛmaa nganeɛ mɔɔ mete kɛ bɛkpo me la ɛvi ɛkɛ. Ɛnɛ meboka ewiade amuala mediema abusua ne anwo. Menyia mame mɔ, papa mɔ yɛɛ mediema mrenyia nee mraalɛ dɔɔnwo wɔ nu.​—Maake 10:29, 30.