Sin-o ang Naghimo sang Kasuguan nga Nagakontrol sa Uniberso?

“NAHIBALUAN mo bala ang mga kasugoan nga nagagahom sang kalangitan?” (Job 38:33, Maayong Balita nga Biblia, MB) Sang ginpamangkot ini sang Dios kay Job, ginbuligan Niya ang iya naligban nga alagad nga mahangpan kon daw ano kadiutay ang nahibaluan sang mga tawo kon ipaanggid sa wala tupong nga kaalam sang Manunuga. Ano ang masiling mo sa sini?

Madamo na sang nahibaluan ang mga tawo parte sa kasuguan sa uniberso, pero ginbaton sang kalabanan nga sientipiko nga madamo pa sila sing dapat matun-an. Bangod sa bag-o nga mga nadiskobrehan, ginbag-o nila ang ila mga teoriya parte sa uniberso. Ginapakita bala sining bag-o nga mga tukib nga indi na praktikal ang pamangkot sang Dios kay Job? Ukon nagapamatuod bala ini nga si Jehova amo ang naghimo sang kasuguan sa uniberso?

Ang Biblia nagaunod sang mga impormasyon nga makasabat sa sini nga mga pamangkot. Matuod, ang Biblia indi isa ka libro parte sa siensia. Pero ang mga ginasiling sini parte sa uniberso sibu gid kag ulihi na lang napamatud-an sang mga sientipiko.

Mga Teoriya sang Una

Para mahibaluan naton ang pila ka teoriya parte sa uniberso, balikan naton ang mga hitabo sang ikap-at nga siglo B.C.E., mga isa ka siglo pagkatapos nakompleto ang Daan nga Testamento ukon Hebreo nga Kasulatan. Sina nga tion, ginatudluan sang Griego nga pilosopo nga si Aristotle ang kilala nga mga iskolar parte sa uniberso. Sa gihapon, isa sia sa pinakabantog nga sientipiko nga nagkabuhi. (Basaha ang  kahon sa pahina 25.) Suno sa Encyclopædia Britannica, “Si Aristotle amo ang una nga matuod nga sientipiko sa kasaysayan. . . . Ang tanan nga sientipiko may kabalaslan sa iya.”

Naghimo si Aristotle sing modelo sang uniberso. Suno sa iya teoriya, ang sentro sang uniberso amo ang duta. Kag nagapalibot sa sini ang sobra sa 50 ka daw kristal nga korte bilog. Ang mga bituon nagatapik sa pinakagua nga bahin, kag ang mga planeta nagatapik malapit sa duta. Luwas sa duta, ang tanan wala nagabag-o. Subong, ini nga ideya daw makahalam-ot, pero mga 2000 ka tuig nga gin-impluwensiahan sini ang mga tawo nga nagatuon parte sa siensia.

Pero, diin ang napamatud-an nga husto? Ang panudlo bala ni Aristotle ukon ang ginasiling sang Biblia? Binagbinagon naton ang tatlo ka pamangkot parte sa kasuguan nga nagakontrol sa uniberso. Ang mga sabat sini makabulig sa aton nga magtuo sa Awtor sang Biblia, ang Manughimo sang “mga pagsolondan sang mga langit.”—Job 38:33.

1. Wala Bala Nagabag-o ang Uniberso?

Suno kay Aristotle, ang uniberso wala nagabag-o. Ang daw kristal nga korte bilog nga ginatapikan sang  mga bituon wala nagagamay ukon nagasangkad pareho man sa iban nga bilog.

Amo man bala sini ang ginasiling sang Biblia? Indi. Wala sing direkta nga ginasiling ang Biblia parte sini. Pero, talupangda ang ginasugid sini: “Ang Dios nagapuyo sa ibabaw sang matipulon nga duta, nga ang mga pumuluyo sini daw mga tibakla. Ginahumlad niya ang kalangitan kaangay sang manipis nga kurtina, ginahumlad ini kaangay sang tolda agod puy-an.”—Isaias 40:22, NW. *

Diin ang napamatud-an nga husto subong? Ang ideya bala ni Aristotle ukon ang ginasiling sang Biblia? Ano ang natukiban sang moderno nga pagtuon sa uniberso? Sang ika-20 nga siglo, natingala ang mga sientipiko sang natukiban nila nga ang uniberso nagasangkad. Ang matuod, ang mga galaksiya madasig nga nagahulag palayo sa kada isa. Pila lang sa ila ang nakahunahuna nga nagasangkad ang uniberso. Subong, nagapati ang mga sientipiko nga sang primero gamay katama ang uniberso kag amat-amat ini nga nagsangkad. Daw pareho lang nga nagsiling ang siensia nga indi husto ang modelo ni Aristotle.

Ano naman ang ginasiling sang Biblia? Imadyina si propeta Isaias nga nagatangla sa kalangitan nga puno sang mga bituon kag nakita niya nga daw tolda ini nga nahumlad sa ibabaw niya. * Mahimo natalupangdan niya  nga ang Milky Way daw pareho sa “manipis nga kurtina.”

Makapahunahuna gid ang ginsiling ni Isaias. Mahimo maimadyin naton ang tolda sang panahon sang Biblia; ayhan isa ka napiod nga madamol nga tela nga ginhumlad kag gintukuran para mangin tolda. Ukon maimadyin naton ang isa ka negosyante nga nagkuha sang isa ka rolyo sang manipis nga kurtina kag ginhumlad para makita sang kostumer. Ginapakita sini nga kon ang isa ka butang ihumlad, makita ang kasangkaron sini.

Siempre, wala kita nagasiling nga ang paglaragway sang Biblia parte sa tolda kag manipis nga kurtina amo ang paathag kon paano nagsangkad ang uniberso. Pero, indi bala nga ang paglaragway sang Biblia parte sa uniberso sibu gid sa moderno nga siensia? Nagkabuhi si Isaias sing sobra tatlo ka siglo antes sang panahon ni Aristotle kag sobra 2,000 ka tuig pa ang nagligad kag napaathag sang siensia ang parte sa sini. Pero, ang ginsulat sining mapainubuson nga propeta indi pareho sang teoriya ni Aristotle nga kinahanglan bag-uhon.

2. Ano ang Nagakontrol sa mga Butang sa Uniberso?

Suno kay Aristotle, gutok katama ang uniberso. Nagsiling sia nga ang duta kag ang atmospera sini ginahuman sang apat ka elemento—duta, tubig, hangin, kag kalayo. Ang uniberso naman puno sing daw kristal nga korte bilog, nga ginahuman sang substansia nga ginatawag ether, nga nagapabilin asta san-o. Nagatapik sa sini ang tanan nga butang sa uniberso. Madugay na nga nagaugyon ang madamo nga sientipiko sa sini nga teoriya, kay daw nagasibu ini sa kinaandan nga pagpati nga ang isa ka butang dapat may ginaangtan ukon ginatapikan para indi mahulog.

Ano naman ang ginasiling sang Biblia? Mabasa sa sini ang ginsiling sang matutom nga si Job parte kay Jehova: “Ginabitay niya ang duta sa ibabaw sang wala.” (Job 26:7) Ginapakita sini nga nangin kaladlawan ang teoriya ni Aristotle.

Sang ika-17 nga siglo C.E., mga 3,000 ka tuig pagkatapos sang panahon ni Job, nagapati ang siensia nga ang uniberso ginahuman, indi sang daw kristal nga korte bilog, kundi sang isa ka sahi sang likido. Pero sang ulihi nga bahin sina nga siglo, ginpresentar sang physicist nga si Sir Isaac Newton ang bag-o nga ideya. Suno sa iya, ginakontrol sang grabidad ang mga butang sa uniberso. Ginapakita sini nga daw naintiendihan na niya nga ang duta kag ang iban pa nga butang sa uniberso nabitay sa “wala.”

Madamo ang nagpamatok sa teoriya ni Newton parte sa grabidad. Indi sila magpati nga ang mga bituon kag iban pa nga butang sa uniberso wala sing ginaangtan. Paano mabitay nga wala sing ginaangtan ang tuman kadaku  nga duta kag ang iban pa nga butang sa uniberso? Halin sang panahon ni Aristotle, ang kalabanan nga sientipiko nagapati nga puno sing mga butang ang kahawaan.

Siempre, wala nakahibalo si Job kon paano ang duta nga nagalibot sa adlaw nabitay ‘sa wala.’ Pero, ngaa nasiling niya ini?

Dugang pa, kon ang duta nabitay sa wala, ang pamangkot amo: Ano ang nagakontrol sa sini kag sa iban pa nga butang sa uniberso? Talupangda ang ginsiling sang Dios kay Job: “Makabugkos ka bala sang pinungpung sang Pleyades, ukon makahubad sang mga higot sang Orion?” (Job 38:31) Kada gab-i, nakita ni Job ining grupo sang mga bituon. Magaligad pa ang linibo ka tuig antes magbag-o ang porma sini. Ngaa? Ano ang nagakontrol sa ila kag sa iban pa nga butang sa langit? Pat-od gid nga nagdayaw sa sini si Job.

Kon ang mga bituon nagatapik sa daw kristal nga korte bilog, indi na kinahanglan nga ihigot ini. Mga 2,000 ka tuig pa ang nagligad antes nahibaluan sang mga sientipiko ang parte sa indi makita nga ‘bugkos’ ukon “higot” nga nagakontrol sa hulag sang mga butang sa uniberso. Nangin bantog si Isaac Newton kag sang ulihi si Albert Einstein sa ila nadiskobrehan parte sa sini. Siempre, wala nakahibalo si Job sang mga puersa nga ginagamit sang Dios para hugpungon ang mga butang sa langit. Pero, ang mga nasulat sa tulun-an sang Job napamatud-an nga husto pagligad sang linibo ka tuig sangsa mga ideya ni Aristotle. Ang Manughimo lamang sang kasuguan ang nakahibalo sini.

3. Magapabilin Bala Ukon Maguba?

Nagapati si Aristotle nga may daku nga kinatuhayan ang langit kag duta. Nagsiling sia nga ang duta nagabag-o kag nagakaguba. Pero ang ether, diin nahuman ang mga bituon, wala nagabag-o kag nagapabilin asta san-o. Ang iya daw kristal nga korte bilog kag ang mga butang sa langit nga nagatapik sa sini wala man nagabag-o, ukon nagakaguba.

Amo bala sina ang ginatudlo sang Biblia? Ang Salmo 102:25-27 nagasiling: “Kutub sa dumaan ikaw ang nagpasad sang duta, kag ang kalangitan binuhatan sang imo mga kamut. Sila mawala, apang ikaw magapadayon; sila tanan magadaan kaangay sang panapton. Subong sang panapton ilisan mo sila, kag ilisan sila; apang ikaw amo sa gihapon, kag ang imo mga tinuig wala sing katapusan.”

Talupangda ang ginsulat sang salmista mga duha ka siglo antes sang panahon ni Aristotle. Wala sia nagsiling nga ang duta tuhay sa mga bituon, nga daw subong bala nga nagakaguba ini, pero ang mga bituon nagapabilin asta san-o. Sa baylo, ginpatuhay niya ang langit kag duta sa Dios, ang gamhanan nga Espiritu nga nagtuga sini. * Ginapahangop sini nga salmo nga ang mga bituon mahimo maguba pareho sang mga butang sa duta. Kag ano ang nadiskobrehan sang siensia?

Ginasuportahan sang siensia ang ginsiling sang Biblia kag ni Aristotle nga nagakaguba ang duta. Ang matuod, ang mga bato sa aton duta padayon nga nagakaguba bangod sa erosyon kag maislan ini kon maglupok ang bulkan kag iban pa nga paghulag sang duta.

Ano naman ang nagakatabo sa mga bituon? Nagakaguba man bala sila subong sang ginasiling sang Biblia, ukon duna sila nga magapabilin asta san-o suno kay Aristotle? Sang ika-16 nga siglo C.E., nakit-an sa una nga tion sang mga sientipiko nga taga-Europa ang supernova, ukon ang paglupok sang isa ka bituon. Sugod sadto, ginduhaduhaan na nila ang ideya ni Aristotle nga nagapabilin  asta san-o ang mga bituon. Nadiskobrehan sang mga sientipiko nga ang mga bituon mahimo mapatay kon maglupok ini ukon maubusan sing enerhiya. Pero, nadiskobrehan man sang mga sientipiko nga nagaporma ang bag-o nga mga bituon sa madamol nga gas nga resulta sang paglupok sang daan nga mga bituon. Gani, nagakaigo gid ang ginsiling sang manunulat sang Biblia nga pareho ini sa panapton nga nagadaan kag ginaislan. * Dalayawon gid nga ang ginsulat sang salmista nagasibu sa mga nadiskobrehan sa aton panahon!

Pero, mahimo mamangkot ka: ‘Ginatudlo bala sang Biblia nga sa ulihi ang duta ukon mga bituon, sa kabilugan, madula ukon dapat islan?’ Wala. Ang Biblia nagapromisa nga magapabilin sila asta san-o. (Salmo 104:5; 119:90) Magapabilin sila indi bangod duna na ini sa ila, kundi ang Dios nga nagtuga sa ila nagpromisa nga sakdagon sila. (Salmo 148:4-6) Wala niya ginsiling kon paano, pero makasalig kita sa sini kay ginpromisa ini sang Isa nga nagtuga sang uniberso. Mapaanggid sia sa isa ka eksperto nga panday nga nagamentinar sing maayo sa gintukod niya nga balay para sa iya kag sa iya pamilya.

Sin-o ang Dapat Dayawon?

Masabat naton ini nga pamangkot kon binagbinagon naton ang pila ka kasuguan sa uniberso. Indi bala kita magdayaw samtang ginahunahuna naton kon sin-o ang nagpahamtang sang mga bituon sa masangkad nga kahawaan, kon sin-o ang nagakontrol sa ila paagi sa grabidad, kag kon sin-o ang nagasakdag sa ila?

Mahimo nga ang aton pagdayaw pareho sa ginasiling sang Isaias 40:26: “Itangla ang inyo mga mata sa hitaas kag tan-awa: sin-o bala ang nagtuga sini sa ila? Sia nga nagapagowa sang ila kasoldadosan sa isip, ginatawag niya sila tanan sa ngalan.” Ang mga bituon ginpaanggid sa isa ka tropa sang mga soldado. Kon wala sang mando halin sa kumander, magaginamo gid ang mga soldado. Kon wala sang mga kasuguan halin kay Jehova, ang mga planeta, mga bituon, kag mga galaksiya magabungguanay. Wala lamang ginakontrol sini nga Kumander ang hulag sang binilyon ka bituon, kundi nahibaluan man niya ang ila ngalan, nahamtangan, kag sitwasyon!

Ang mga kasuguan sa uniberso nagahatag sa aton sing ideya parte sa wala tupong nga kaalam sining Kumander. Sin-o bala ang naghimo sini nga mga kasuguan, kag nagpasulat sing sibu parte sini mga ginatos ukon linibo pa ka tuig antes napamatud-an sang siensia? Nagakaigo gid nga ihatag kay Jehova ang “himaya kag dungog.”—Bugna 4:11.

[Mga Nota]

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 24, 25]

Daku nga Impluwensia

 “Si Aristotle amo ang pinakabantog nga pilosopo kag sientipiko sang una,” siling sang libro nga The 100—A Ranking of the Most Influential Persons in History. Indi ini katingalahan. Si Aristotle (384-322 B.C.E.) estudyante sang bantog nga pilosopo nga si Plato kag sang ulihi gintudluan niya ang prinsipe nga nangin si Alejandro nga Daku. Suno sa rekord sang una, nalakip sa madamo nga sinulatan ni Aristotle ang mga 170 ka libro, kag 47 sini ang ara pa subong. Nagsulat sia parte sa astronomy, biology, chemistry, zoology, physics, geology, kag psychology. May ginsulat man sia parte sa buhi nga mga butang nga mga siniglo pa antes nadiskobrehan kag natun-an sang iban. “Daku gid ang impluwensia ni Aristotle sa mga tawo sa Nakatundan,” siling sang The 100. Pero nagsiling man ini: “Grabe gid ang pagdayaw kay Aristotle amo nga . . . daw ginsimba na sia.”

[Credit Lines]

Royal Astronomical Society / Photo Researchers, Inc.

From the book A General History for Colleges and High Schools, 1900

[Retrato sa pahina 26, 27]

Ginakontrol sang grabidad ang mga butang sa langit

[Credit Line]

NASA and The Hubble Heritage Team (AURA/STScl)

[Retrato sa pahina 26, 27]

Ang Pleyades nga grupo sang mga bituon

[Retrato sa pahina 28]

Nagalupok ang pila ka bituon

[Credit Line]

ESA/Hubble

[Retrato sa pahina 28]

Nagaporma ang bag-o nga mga bituon

[Credit Line]

J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA

[Picture Credit Line sa pahina 24]

© Peter Arnold, Inc./Alamy