Skip to content

Skip to table of contents

Inai Oi Diba, A?

Inai Oi Diba, A?

Inai Oi Diba, A?

Iesu ena negai idia noho Iuda tomadiho gunalaia taudia ese taunimanima be edena bamona idia laloa?

Aposetolo edia negai, Israel besena ena dagi bada taudia bona tomadiho gunalaia taudia ese sikuli bada lasi taudia idia dadaraia. Farisea taudia edia hereva be inai: “Inai hutuma be taravatu idia diba lasi, idia be Dirava ena lalonamo do idia abia lasi.”​—Ioane 7:49.

Buka ma haida ese idia hahedinaraia, dagi bada taudia bona tomadiho gunalaia taudia ese sikuli bada lasi taudia idia boiria ʽam-ha·ʼaʹrets o “tano taudia.” Guna, unai ladana be hemataurai dalanai idia gaukaralaia, gabu ta ai idia noho taudia idia gwauraia totona. Unai ladana be ogogami bona dagi lasi taudia sibona dekenai idia gwauraia lasi, to dagi bada taudia dekenai danu.​—Genese 23:​7, BHğ; 2 King Taudia 23:​35, BHğ; Esekiela 22:​29, BHğ.

To Iesu ena negai, Mose ena Taravatu eiava rabi taudia edia taravatu idia badinaia lasi taudia dekenai, unai hereva idia gaukaralaia. Mishnah bukana (ena hereva momo be Talmud bukana ai idia torea) ena taravatu ta be inai, taunimanima be ʽam-ha·ʼaʹrets taudia edia ruma ai do idia noho lasi. Buka ta (The Encyclopedia of Talmudic Sages) ese lagani 101-200 C.E. ai ia noho diba bada rabi tauna, Meir, ena hadibaia herevana ia gwauraia: “Bema tau ta ese ena natuna kekeni be ʽam-ha·ʼaʹrets tauna dekenai ia henia ia adavaia totona, unai be hegeregere ena natuna ia kwatua bona laiona vairanai ia atoa, bena laiona ese ia moia murinai, ia ania ore.” Unai buka ese rabi tauna ma ta ena hereva ia gwauraia: “Sikuli lasi taudia be do idia toreisi lou lasi.”

Baibel lalonai, inai ladana Kaisara ena anina be dahaka?

Inai ladana Kaisara, be Gaius Julius Caesar, Roma ruma besena ta ena ladana. Lagani 46 B.C.E. ai, ia be Roma ena lohia tauna aukana. Ia murinai idia lohia Roma pavapavadia haida idia gwau idia be mai edia maoro unai lada idia gaukaralaia totona. Bona Baibel ese idia toi edia ladadia ia gwauraia​—Augusto, Tiberia, bona Klaudia.​—Luka 2:1; 3:1; Kara 11:28.

Lagani 14 C.E. ai, Tiberio be pavapava ai ia lao bona Iesu ese ena hesiai gaukara ia karaia laganidia lalonai ia lohia. Ena lohia negana lalonai, Iesu ese takisi henia karana dekenai idia henanadai taudia ia haere henidia neganai, ia gwau: “Kaisara ena gaudia be Kaisara dekenai umui henia, to Dirava ena gaudia be Dirava dekenai umui henia.” (Mareko 12:17) Ia hedinarai goevagoeva, Iesu ena haere amo ia ese Tiberio sibona ia herevalaia lasi, to inai hereva “Kaisara” amo ia ese gavamani ia herevalaia.

Lagani 58 C.E. ai, Paulo idia samania koikoi dainai, kota vairanai ia gini, to ia be Roma tauna dainai, mai ena maoro Kaisara ia noia ena kota herevana ia kamonai lou totona. (Kara 25:​8-11) Unai amo ia hahedinaraia, ia ura lasi Nero​—unai negai ia lohia tauna​—sibona ese do ia hahemaoro henia, to unai basileia ena kota badana ese ia do ia hahemaoro henia danu.

Unai ruma bese ladana Kaisara, be lohia taudia dekenai idia gaukaralaia. Bona Kaisara besena ena pavapava dokona ia mase murinai, unai ladana be lohia taudia edia dagi ladana bamona idia gaukaralaia.

[Foto Rau Ai 21]

Inai denario koini ai be Tiberio ena laulau ia noho