Kasin Antam La?

Panoy impangipasen na saray lider na Judion relihyon ed saray ordinaryon totoo nen panaon nen Jesus?

▪ Nen inmunan siglo C.E., minelmelag na saray atagey so posisyon dad sosyedad tan relihyoson lider na Israel iramay dagdaiset so amta ra odino andian na aral. Ibabaga na saray Fariseo: “Sarayan totoo ya agda amtay ganggan et totoon naayew.”​—Juan 7:49.

Likud ed Biblia, ipapanengneng na arum a reperensya ya say tawag na saray walad atagey a posisyon ed saramay andian na aral et ʽam haʼaʹrets, odino “saray ombaley ed saman a dalin.” Satan so datin pananawag bilang respeto ed amin ya manaayam ed sakey a lugar. Aliwa labat ed saray mairap tan duka, noagta ontan met ed saray prominente.​—Genesis 23:7; 2 Arari 23:35; Ezequiel 22:29.

Balet nen panaon nen Jesus, inusar itan a termino ed saramay ignorante ed Mosaikon Ganggan odino ed samay agmanguunor ed tradisyon na saray Judio. Say Mishnah (say koleksyon na saray komentaryo a nagmaliw ya pundasyon na Talmud) so mamapasakbay ed panayam ed abung na saray ʽam ha·ʼaʹrets. Unong ed The Encyclopedia of Talmudic Sages, imbangat na komaduan-siglon iskolar a si Rabbi Meir ya: “Sano iyasawam so anak mod sakey ya am ha’aretz, singam binalor tan inyan ed arap na leon ya gatinan to nin unonay biktima to antis ton buagen.” Nabasad Talmud so imbaga na sakey nin rabbi: “Agnapaoli iray totoon andian na aral.”

Anto imay ngaran a Cesar ya walad Biblia?

▪ Cesar so apelyido na Romanon si Gaius Julius Caesar, say nagmaliw a diktador na Roma nen 46 B.C.E. Dakel ed saray tinmumbok ya emperador na Roma so angibagan kanepegan day natawag a Cesar, kaiba lay taloran ngaran ya binitla ed Biblia​—si Augusto, Tiberio, tan Claudio.​—Lucas 2:1; 3:1; Gawa 11:28.

Nen 14 C.E., nagmaliw ya emperador si Tiberio tan nanuley legan na panaon na ministeryo nen Jesus. Sikato imay Cesar ya walad pakauley sanen inebatan nen Jesus so tepet nipaakar ed panagbayar na buis: “Ibayar yo ed Cesar iray bengatlan kien nen Cesar, balet dia ed Dios iray bengatlan kien na Dios.” (Marcos 12:17) Malinew, say ebat nen Jesus so aglabat manutukoy ed si Tiberio. Imbes, irerepresenta na “Cesar” so sibil a pakauley, say Gobierno.

Nen manga 58 C.E., sanen agniiter na manuley so hustisya ed si apostol Pablo, sikatoy inmapela ed Cesar tan indepensa toy kanepegan to bilang sakey ya residente na Roma. (Gawa 25:8-11) Kinerew nen Pablo ya aliwan si Emperador Nero so man-usay ed sikato, noagta say sankatageyan a korte na empiryo.

Say apelyidon Cesar et mikonektaan a maong ed sankatagyan a manuley. Kanian anggan asumpal lay uley na sampot ya emperador na pamilyay Cesar, satan a ngaran so nansiansian titulo na saray manuley.

[Litrato ed pahina 29]

Pilak a denario ya walay lupa nen Tiberio