¿Mi anaʼoj xa?

¿Kʼuyelan ilbilik yuʼun jnitvanejetik ta relijion li krixchanoetik ti muʼyuk tsots skʼoplalik ta skʼakʼalil Jesuse?

▪ Li ta baʼyel sigloe, li jkʼulejetik xchiʼuk jnitvanejetik ta relijion ta Israele solel spʼajojik li buchʼutik muʼyuk chanunajemike. Yuʼun li fariseoetike xi laj yalike: «Li cristianoetic te stsoboj sbaic ta stojol ti mu snaʼic cʼusi chal li mantaletique, ¡chapal xa scʼoplal chbat stoj smulic!» (Juan 7:49).

Vunetik ti maʼuk lokʼem ta Vivliae chal ti buchʼutik mas tsots yabtelike toj chopol chilik li buchʼutik muʼyuk tsots skʼoplalike yuʼun ʽam haʼárets tsbiiltasik, ti jaʼ skʼan xal «jnaclejetic ta jteclume». Ta slikebale, li jpʼel kʼop taje jaʼ toʼox tstunesik sventa tsbiiltasik skotol krixchanoetik ta junuk lum, maʼuk noʼox li buchʼutik povreik xchiʼuk li buchʼutik bikʼit skʼoplalike, moʼoj, yuʼun jech tsbiiltasik ek li buchʼutik ichʼbilik ta mukʼe (Ezequiel 22:29, Ch).

Li ta skʼakʼalil Jesuse, kʼalal jech chalik li jpʼel kʼop taje jaʼ chalbeik li buchʼutik mu xojtikin Smantal Moisese, o ti muʼyuk tspasik li mantaletik yakʼojik ta sventa kʼusi nopem xaʼiik spasel li jchanubtasvanejetike. Li Misná (ti jaʼ la stsobtsʼibaik li kʼusitik nopem xaʼiik spasel ti muʼyuk toʼox tsʼibabile, jaʼ te lik tal li Talmud) chal ti mu stakʼ xchʼamunbe sna li ʽam haʼárets krixchanoetike. Li Talmud de Babilonia chal li kʼusi chal li rabí Meir, ti jaʼ jun pʼijil vinik ti ikuxi ta xchibal sigloe, ta sventa li krixchanoetik ti muʼyuk ojtikinbile, o li buchʼutik muʼyuk kʼusi mas xchanojike: «Kʼalal chakʼ nupunuk stseb xchiʼuk li buchʼu muʼyuk mas kʼusi xchanoje [ʽam haʼárets] xkoʼolaj kʼuchaʼal ta xchuk ta yeloval jkot leon. Li leone ta xpechʼolan ta tekʼel xchiʼuk ta slilin ta tiʼel». Li Talmud xtoke chal li kʼusi laj yal jun jchanubtasvaneje: «Li krixchanoetik ti muʼyuk ojtikinbile muʼyuk chchaʼkuxiik».

¿Buchʼu chalbe skʼoplal li Vivlia kʼalal tstunes li biil César xie?

▪ Jaʼ toʼox jech sbi yutsʼ yalal li Cayo Julio César ti lik spas mantal ta Roma ta sjabilal 46 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Ta mas tsʼakale jaʼ jech laj yichʼik biiltasel li ajvaliletik ta Romae. Li Vivliae chalbe skʼoplal oxvoʼ li ajvaliletik taje: Augusto, Tiberio xchiʼuk Claudio (Lucas 2:1; 3:1; Hechos 11:28).

Li ta sjabilal 14 ta jkʼakʼaliltike, li Tiberioe ikʼot ta ajvalil. Jaʼo ochem ta ajvalilal kʼalal la xcholmantal li Jesuse. Jaʼo yakal ta ajvalil kʼalal laj yichʼ jakʼbel Jesús ti buchʼu skʼan xichʼ tojbel li patane, jaʼ yuʼun xi laj stakʼ li Jesuse: «Acʼbeic cʼusi jaʼ yuʼun li Cesare; acʼbeic noxtoc cʼusi jaʼ yuʼun li Diose» (Marcos 12:17). Pe li kʼusi laj stakʼ Jesuse maʼuk noʼox chalbe skʼoplal li Tiberioe. Li jpʼel kʼop «César» xie, jaʼ skʼan xal sbi li yabtelik li ajvaliletik ta mukʼta lumetike.

Te van ta sjabilal 58, kʼalal muʼyuk bu lek yichʼ chapanel li jtakbol Pabloe laj yal ti oy sderecho xuʼ xichʼ chapanel yuʼun li mukʼta ajvalil Cesare ta skoj ti jaʼ jun jromail vinike (Hechos 25:8-11). Ti kʼalal la skʼan chapanel ta stojolal li Cesare maʼuk skʼan xal ti jaʼ la skʼan chapanel ta stojolal li Nerone ti jaʼ toʼox ajvalil li vaʼ kʼakʼal taje, moʼoj yuʼun jaʼ la skʼan koltael ta stojolal li mukʼta ajvalil ta Romae.

Li biil César taje, laj yichʼ tajek ojtikinel ti jaʼ ikom ta sbi yabtelik li ajvaliletike, jaʼ yuʼun jaʼ jech la skomtsanbeik-o sbi akʼo mi laj xaʼox skʼoplal yabtelik li Cesaretike.

[Lokʼol ta pajina 13]

Denario ti pasbil ta plata ti te slokʼol li Tiberioe