Maaram Ka Ba?

Paonan-o gintagad han Judio nga mga lider han relihiyon ha panahon ni Jesus an ordinaryo nga mga tawo?

▪ Ha siyahan nga siglo K.P., ginpakaminos han prominente nga mga membro han sosiedad ngan relihiyon an waray hitaas nga gin-eskwelahan. An mga Pariseo siniring: “Ini nga mga tawo nga diri nasabot han Balaud mga pinanhimaraot.”—Juan 7:49, NW.

Iginpapakita han iba nga reperensya gawas han Biblia nga gintawag han mga prominente han sosiedad ngan relihiyon an mga waray gin-eskwelahan nga mga ʽam ha·ʼaʹrets, o “mga tawo han tuna.” Ha tinikangan, ito nga termino ginagamit sugad nga may pagtahod nga tawag ha mga tuminungnong hin usa nga lugar. Nag-uupod ito diri la han mga pobre ngan minos, kondi pati han mga riko.—Genesis 23:7; 2 Hadi 23:35; Esekiel 22:29.

Kondi ha panahon ni Jesus, ito nga termino gin-gamit na la sugad nga nakakaminos nga tawag ha mga ignorante han Mosaiko nga Balaud o diri nakakasunod han detalye han mga tradisyon han mga rabi. An Mishnah (koleksyon han mga komentaryo nga nagin basihan han Talmud) nagpapahamangno kontra ha pag-ukoy ha mga balay han ʽam ha·ʼaʹrets. Sumala ha The Encyclopedia of Talmudic Sages, usa nga eskolar nga hi Rabi Meir han ikaduha ka siglo an nagsiring: “Kon iginpapakasal han amay an iya anak nga babaye ha usa nga am ha’aretz, sugad hin gin-gapos niya ito ngan iginbutang ha atubangan han leon nga nagtatamak han iya biktima antes hangrabon.” Dugang pa, ginkotar han Talmud an usa nga rabi nga nagsiring, “an waray gin-eskwelahan nga mga tawo diri babanhawon.”

Paonan-o ginagamit an ngaran nga Cesar ha Biblia?

▪ An Cesar amo an Romano nga apelyido ni Gaius Julio Cesar nga diktador han Roma han 46 A.K.P. Gin-gamit gihap ito han pipira nga sumunod nga emperador han Roma, upod na an tulo nga gin-unabi ha Biblia—Augusto, Tiberio, ngan Claudio.—Lukas 2:1; 3:1; Buhat 11:28.

Han 14 K.P., nagin emperador hi Tiberio ngan nagmando ha bug-os nga peryodo han ministeryo ni Jesus. Salit hiya an Cesar nga nakada ha pwesto han ginbaton ni Jesus an pakiana mahitungod ha pagbayad hin buhis. Hi Jesus nagsiring: “Ihatag kan Cesar an mga butang ni Cesar, ngan ha Dios, an kanan Dios.” (Markos 12:17) Matin-aw, an baton ni Jesus diri la para kan Tiberio. Lugod, an “Cesar” nagsisimbolo han awtoridad han nasud, an Gobyerno.

Han nakaeksperyensya hi apostol Pablo hin kawaray hustisya han mga 58 K.P., iya gin-gamit an iya katungod sugad nga tuminungnong han Roma basi makag-apela kan Cesar. (Buhat 25:8-11) Naghangyo hi Pablo nga hukman, diri han emperador hito nga panahon nga hi Nero, kondi han korte suprema han imperyo.

An apelyido nga Cesar nagin an pangirilal-an ha usa nga may pinakahitaas nga awtoridad. Salit bisan han natapos na an dinastiya han mga Cesar, nagpabilin ito sugad nga titulo han nagmamando.

[Retrato ha pahina 29]

Sinselyo nga may dagway ni Tiberio