¿A wojel wa?

Tu kʼiiniloʼob Jesuseʼ, ¿bix u yilik le judíoʼob le máaxoʼob maʼ kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ?

▪ Teʼ yáax siglooʼ le máaxoʼob maas ayikʼaloʼob yéetel u nuuktakil le judíoʼoboʼ ku mixbaʼalkúuntikoʼob le máaxoʼob maʼ kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ. Tak le fariseoʼoboʼ tu yaʼalaj tu yoʼolaloʼob: «Le máakoʼobaʼ, tumen maʼ u kʼaj óoloʼob le aʼalmaj tʼaanoʼ, yáanal loolob tʼaan yanoʼob» (Juan 7:49).

Yaan libroʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ le máaxoʼob maas yaan taakʼin tiʼoboʼ ku yaʼalikoʼob ʽam haʼárets, tiʼ le máaxoʼob maʼ kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ. Le tʼaan jeʼelaʼ ku meyaj kaʼach tiʼob utiaʼal u jach mixbaʼalkúuntkoʼob le máakoʼoboʼ. Úuch kaʼacheʼ le tʼaanaʼ ku meyaj utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ tuláakal máak, tak tiʼ le ayikʼaloʼoboʼ.

Baʼaleʼ tu kʼiiniloʼob Jesuseʼ le tʼaanaʼ chéen ku meyaj ken úuchuk tʼaan tiʼ le máaxoʼob ku tuklaʼal maʼ jach u kʼaj óoloʼob u Ley Moisesiʼ wa le máaxoʼob maʼatech u beetkoʼob le baʼax suuk u beetik le u nuuktakil u religión le judíoʼoboʼ (tradiciones rabínicas). Le Misná, (junpʼéel libro tuʼux tsʼíibtaʼab le baʼaxoʼob suukaʼan u beetik kaʼach le judíoʼob yéetel tuʼux jóoʼsaʼab xan le talmudoʼ), ku yaʼalikeʼ maʼ maʼalob ka u kʼubéentuba máak tu yotoch juntúul ʽam haʼáretsiʼ. Le libro ku kʼaabaʼtik El Talmud de Babilonia, ku chʼaʼchiʼitik le baʼax tu yaʼalaj le rabí Meir, juntúul máax u xokmaj baʼax u kʼáat u yaʼal u tʼaaniloʼob le Biblia, tu yoʼolal le máaxoʼob jach junpuliʼ maʼ kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ: «Wsa juntúul máax ku tsʼoʼoksik u beel u hija yéetel juntúul óotsil wíinik mix baʼal u biilaleʼ [ʽam haʼárets] bey ka kʼaʼaxak yéetel ka tsʼaʼabak tu táan juntúul leoneʼ. Le leonoʼ yaan u xanabchaʼatik yéetel u jaantik». Le Talmudoʼ ku chʼaʼchiʼitik xan uláakʼ baʼax tu yaʼalaj uláakʼ juntúul rabí: «Le óotsil wíinikoʼob mix baʼal u biilaloʼoboʼ maʼ kun kaʼa kuxtaloʼob».

¿Máax tiʼ ku tʼaan le Biblia ken u chʼaʼchiʼit le kʼaabaʼ Cesaroʼ?

▪ Lelaʼ u kʼaabaʼ kaʼach u familia Cayo Julio César. Tu jaʼabil 46 táanil tiʼ u taal Jesuseʼ káaj u yaʼalaʼaltiʼ dictador tu noj kaajil Roma. Ka tsʼoʼokeʼ tiʼ jujuntúul emperadoroʼob joʼopʼ u yaʼalaʼaltiʼob César. Le Bibliaoʼ ku chʼaʼchiʼitik óoxtúuliʼ: Augusto, Tiberio yéetel Claudio (Lucas 2:1; 3:1; Beetaʼanoʼob [Hechos] 11:28).

Tu jaʼabil 14 tsʼoʼokok u taal Jesuseʼ, Tiberioeʼ tu beetuba emperadoril. Letiʼ ku nuʼuktaj ka taal Jesús way Luʼumeʼ. Bey túunoʼ letiʼ táan u beetik u cesaril le ka kʼáataʼab tiʼ Jesús tiʼ máax unaj u boʼotaʼal le impuestoʼoboʼ yéetel le ka tu núukaj: «Tsʼaʼex tiʼ César baʼax utiaʼal César, yéetel tsʼaʼex tiʼ Jajal Dios baʼax utiaʼal Jajal Dios» (Marcos 12:17). Jesuseʼ le ka tu núukaj lelaʼ maʼ chéen táan u tʼaan tiʼ Tiberioiʼ, baʼaxeʼ teʼelaʼ le tʼaan «Cesaroʼ» u kʼáat u yaʼal tuláakal u autoridadil le Estadooʼ.

Óoliʼ tu jaʼabil 58, yaan kaʼach u beetaʼal junpʼéel juicio jach maʼ patal tiʼ Pabloiʼ, baʼaleʼ tumen yojel yaan derecho tiʼeʼ tu kʼáat óoltaj ka bisaʼak tu táan César (Beetaʼanoʼob 25:8-11). Pabloeʼ maʼ táan kaʼach u kʼáatik ka bisaʼak tu táan Nerón, le máax táan u beetik u emperadoril teʼ kʼiinoʼoboʼ, baʼaxeʼ táan u kʼáatik ka bisaʼak tu táan le maas nojoch autoridad yaan teʼ tu luʼumil Romaoʼ.

Le kʼaabaʼ Cesaroʼ ku beetik kaʼach u taal tu tuukul máak juntúul máax jach yaan u páajtalil, le oʼolaleʼ le kʼaabaʼaʼ seguernaj u meyaj tak ka kíim tuláakal le cesaroʼoboʼ.

[Foto yaan teʼ táan juʼun 13]

JUNPʼÉEL DENARIO DE PLATA YÉETEL U YOOCHEL TIBERIO