Imisango 7 Iya Fya Kulya Fyali mu Calo Icisuma

Baibolo yalondolola ukuti icalo ca Israele cali calo ca mpili ne mikonko, imilundu ne mpanga iyabatama, icalo ica mimana no tumfukumfuku. Mu Israele balelimamo ifya kulya fyalekanalekana pantu mwali imiceele no mushili uwalekanalekana, ukubikako ne ciswebebe icali ku kulyo ne mpili ishalebapo amenshi makasa ishali ku kuso. Pa kulanga ifyo icalo abena Israele bali no kwingilamo caweme, Mose abebele ukuti cali “calo ca ngano na barle ne myangashi ne mikunyu ne mipomegranate, icalo ca miolife ya mafuta no buci.” Alumbwile imisango 7 iya fya kulya ifyalimo.—Amalango 8:7, 8.

Ilingi ifi fya kulya balafibika pa ndalama sha makobili na pa mastampa ya makalata ku kulanga ukuti ici calo, calo ca mufundo. Bushe ifi fya kulya balefilima shani? Bushe fyakumine shani imikalile ya bantu? Lekeni tumfwe.

“Ingano na Barle” Nangu ca kutila baletanda ingano na barle pa nshita imo ine, mu September nelyo mu October, barle e yalebalilapo ukupya. Pa Mutebeto wa Mukate Uushatutumuka uwalebako mu March na April, abena Israele baletuula umwanshi wa barle iyalebalilapo ukupya. E lyo imikate ya ngano baleituula pa Mutebeto wa Milungu, nelyo Umutebeto wa Pentekoste, mu May.—Ubwina Lebi 23:10, 11, 15-17.

Pa myaka iingi nga nshi, abalimi ba mu Israele balekuba fye ingano na barle pa kutanda. Ni nomba line fye batampile ukubomfya fimashini. Barle baleikuba fye, lelo ingano shena baleshiikapo iloba. Pa kushiika, baleleka inama shanyantaulamo nelyo balelimununamo.

Ilingi line Baibolo ilalanda pa kutanda, ukuseepa, ukupuma, ukwela, no kupela ingano. Iyi tayali milimo ya-anguka. Cila bushiku, balepela ingano baleseepa no kupangamo umukate uwa kulya ulupwa. Ici cilenga twaishiba bwino umulandu Yesu alandile ukuti tufwile ukulapepela “ica kulya cesu cila bushiku.” (Mateo 6:11, Diocese of Mbala) Ifya kulya abena Israele balelya cila bushiku mukate uo balepangila no bunga bwa ngano nelyo ubwa barle.—Esaya 55:10.

 “Imyangashi ne Mikunyu ne Mipomegranate” Ilyo Mose atungulwile abena Israele mu matololo pa myaka 40, aebele abena Israele ukuti bali no kuipakisha ukulya ifisabo mu Calo ca Bulayo. Imyaka 40 iyabangilileko, ilyo abena Israele bapangile inkambi mu ciswebebe, finshi ifyo abaile mu kulengula Icalo ca Bulayo baletele ifyalangile ukuti ici calo cali no mufundo? Baletele “icisansangu cimo ica myangashi” icali icafina nga nshi ica kuti “abaume babili bacisendele pa mutembo.” Baliletele ne mikunyu ne mipomegranate. Ala ifi fya kulya fyali ifisuma nga nshi ku bena Israele abali mu matololo! Fyalelanga ifyo bali no kulaipakisha nga baingila mu Calo ca Bulayo!—Impendwa 13:20, 23.

Imyangashi ilakabila ukuisakamana lyonse pa kuti itwalilile ukutwala. Ikabila ukutungwila, ukutapilila, no kusombola. Amabala ya myangashi ayo balesakamana bwino balekuulilako icibumba, baleimbamo bwino imifolo, kabili yalekwata ne nsakwe umwaleikala umulinshi. Abena Israele balishibe bwino ifya kusakamana amabala ya myangashi kabili balishibe ne calecitika nga bayalekelesha.—Esaya 5:1-7.

Nga batendeka ukusombola imyangashi, baletendeka no kupanga umwangashi uwa kunwa. Imyangashi baleibika umwa kukamina e lyo bainyantaula nelyo ukuikama. Amenshi ya myangashi baleyepika pa kuti yalowe nelyo baleyaleka yabila pa kuti yasanguke ubwalwa. Icalo ca Israele cali no mushili ne miceele iisuma iyalelenga imyangashi ukukula bwino e lyo yalelenga no kuti cileyanguka ukupanga umwangashi. *

Abantu abekala ukushaba imikunyu bamona fye amakunyu ayo baumika. Amakunyu ayo baswa fye ku cimuti yalapusana na yo baumika, yena yalakwata amenshi kabili yalalowa. Pa kuti amakunyu tayonaike, balayakanika no kuyabika mumo. Baibolo yalilanda imiku iingi pa “fimamantwa fya makunyu.”—1 Samwele 25:18.

 Mu kati ka cisabo ca mupomegranate mwaliba inseke ishingi ishimoneka kwati tufisabo utunono kabili ici icisabo, ca mulyo nga nshi kabili cisuma. Icilanga ukuti amapomegranate yali ayacindama sana ca kutila, baleyabika ku ca kufwala ca kwa shimapepo mukalamba na ku nceshi shaimikwe mwi tempele ilyo Solomone akuulile.—Ukufuma 39:24; 1 Ishamfumu 7:20.

‘Imiolife no Buci’ Baibolo yalilanda pa miolife mupepi ne miku 60. Imiolife yali fya kulya ifyacindama kabili balefumyako na mafuta. Na muno nshiku mwine, mu ncende ishingi isha mu calo ca Israele mwaliba imiti iingi iya miolife. (Amalango 28:40) Na lelo line, mu ncende ishingi, aba mu ndupwa babombela pamo pa kusaba imiolife mu October. Balapukunya imiti pa kuti imiolife ipone, kabili nga yapona balatendeka ukutoola. Indupwa shilasunga imiolife kabili bailya umwaka onse e lyo limo balaitwala ku ca kukaminamo amafuta pa kuti bapangemo amafuta. Na kuba, abashula ifya mu mushili balisanga ifya kukaminamo imiolife ifingi ifyo balebomfya kale. Muno nshiku, kuti mwatemwa ukumona uko balepanga amafuta ya miolife ayo indupwa shipikila umwaka onse nelyo ukushitisha pa kuti basangemo indalama. Amafuta ya miolife balayabomfya ukwipikila, ukusuba, no kubika mu nyali.

Ubuci ubo Mose alandilepo bufwile ni bulya ubwalefuma ku nshimu nelyo ubo balefumya ku myangashi nelyo ku fisabo fya tuncindu. Ubuci bwa musango yu ilingi balabubika mu fya kunwa fyalekanalekana. Lelo ubuci ubo Baibolo yalandapo ubo Samsone na Yonatani baliile bwali buci bwa nshimu. (Abapingushi 14:8, 9; 1 Samwele 14:27) Ifilunda ukucila pali 30 ifyo basanga mu Tel Rehov ku kapinda ka ku kuso aka Israele filanga ukuti abena Israele baleteka sana inshimu ukutula fye mu nshiku sha kwa Solomone.

Muno nshiku, nga mwaya pa maliketi mu calo ca Israele, apo bashitisha umukate, ifisabo, no musalu, kuti mwasanga imisango 7 iya fya kulya ifyo twalandapo muli cino cipande. Iyi imisango ya fya kulya 7 yaba pa fya kulya ifingi nga nshi ifyo balima mu Israele. Ubuyantanshi bwabako mu fya bulimi bwalenga ukuti abantu balelima ne fya kulya fya ku fyalo fimbi. Ifi fya kulya fyalekanalekana balima mu Israele filanga ukuti cine cine ici calo, “calo icisuma.”—Impendwa 14:7.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 11]

Ingano

[Icikope pe bula 11]

Barle

[Icikope pe bula 12]

Imyangashi

[Icikope pa mabula 12, 13]

Imikunyu

[Icikope pe bula 12]

Imipomegranate

[Icikope pe bula 13]

Ubuci

[Icikope pe bula 13]

Imiolife