“Vyakurya Vinkhondi na Viŵiri”

IVYO Vikaŵa mu Caru Ciwemi Baibolo likulongosora kuti caru ca Israyeli cikaŵa ca mapiri na madambo, ca visimi vya maji, ca vidikha na milonga. Caru ici cikazomeranga vyakurya vinandi cifukwa cikaŵa na dongo lakupambanapambana na nyengo zakupambanapambana. Cikaŵaso na malo ghacipalamba agho ghakaŵa kumwera, ndipo kumpoto kukaŵa mapiri agho kukaŵanga ciwuvi. Apo Mozesi wakaphaliranga Ŵaisrayeli za “caru ciwemi” ico Yehova wakaŵalayizga, wakati ni “caru ca tirigu na balere, na mpheska, na makuni gha mikuyu, na marlemon [panji kuti zobala], caru ca makuni gha maolive gha mafuta, na uci.” Wakazunura vyakurya vinkhondi na viŵiri vya mu caru ici.—Duteronome 8:7, 8.

Mpaka lero, vyaru vinyake vicali kuyowoya mazgu ghakuti “vyakurya vinkhondi na viŵiri” pakulongosora vinthu viwemi ivyo vili mu caru. Mu nyengo zakupambanapambana, vyakurya ivi vikaŵanga pa ndalama zanjawara na masitampu gha ku Israyeli, kulongora kuti caru ici cikazomeranga nadi vyakurya. Kasi vinyake mwa vyakurya ivi ŵakalimanga wuli? Kasi ŵakacitanga navyo wuli? Tiyeni tiwone.

“Tirigu na Balere” Nangauli tirigu na balere ŵakaseŵanga pa nyengo yimoza, kweni balere wakacanga luŵiro. Mbuto izi zikapambananga mwezi umoza pakuca. Pa Ciphikiro ca Cingwa Cambura Cilungo ico cikacitikanga mu Malici panji Epulero, Ŵaisrayeli ŵakapelekanga mtolo wa vipasi vya kwambakuca vya balere ku tempele kuŵa sembe kwa Yehova. Pa Ciphikiro ca Masabata, panji kuti Pentekoste, ico cikacitikanga mu Meyi, ŵakapelekanga sembe ya vingwa vya ufu wa tirigu.—Leviticus 23:10, 11, 15-17.

Kwamba kale mpaka mu vilimika vyasonosono, ŵalimi ku Israyeli ŵakayeghanga mbuto pa cakuvwara cawo ndipo pakupanda ŵakacitanga kuseŵa. Mphuzi za balere ŵakazimijanga waka kwambura kuwundira. Kweni mphuzi za tirigu zikakhumbikwiranga kuwundira. Mphuzi izi ŵakaziwundiranga pasi mwakucita kwendeskamo viŵeto panji mwakucita kutipura na jembe.

Kanandi Baibolo likuyowoya za kuseŵa, kuvuna, kupwantha, kupeta panji kuwuluska, na kusira. Munthu wakakhumbikwiranga kuŵa na nkhongono kuti wacite vyose ivi. Zuŵa lililose, ŵakasiranga tirigu panji balere na kupanga ufu ndipo pamanyuma ŵakaphikanga vingwa kuti ŵanthu ŵarye. Fundo iyi yikutikumbuska ivyo Yesu wakayowoya kuti tilombenge  kuti “mutipe muhanya uno [cingwa] cithu ca zuŵa ili.” (Mateyu 6:11) Cingwa ico ŵanthu ŵa mu nyengo yakale ŵakaryanga ŵakapangiranga ufu wa tirigu panji balere.—Yesaya 55:10.

‘Mpheska, na Vikuyu, na Marlemon’ Mozesi wakati walongozga ŵanthu mu mapopa kwa vilimika 40, wakaŵaphalira kuti ŵamurya vipambi vyakunowa mu Caru ca Layizgano. Kukwambilira kwa vilimika 40, kasi mphaci khumi zikiza na vici ku Ŵaisrayeli apo ŵakaŵa mu mapopa kuŵa ukaboni wakuti Caru ca Layizgano ncha vyakurya nadi? Ŵakiza na “munthavi wa khunje la mpheska” uwo ukaŵa uzito comene mwakuti “ŵakayegha ŵaŵiri kucita kupika.” Kweniso ŵakiza na vikuyu ndiposo marlemon. Ŵanthu ŵakwenda mu cipalamba aŵa ŵakati ŵawona vipambi ivi, mata ghakwenera kuti ghakati waka sererere mu mulomo. Uku kukaŵa waka kwamba kwa viwemi ivyo vikaŵa munthazi.—Maŵazgo 13:20, 23.

Mpheska zikakhumbikwiranga kuzipwelelera comene. Zikakhumbikwiranga kuphatilira, kuthilira, ndiposo kuvuna mwakuti zilutilire kupambika makora. Munda wa mpheska wa pa phiri uwo ngwakupwelelereka makora ŵakawuzengeleranga makora ndipo ukaŵanga na nthusi zakutowa kweniso mukaŵanga kacigongwe. Ŵaisrayeli ŵakamanyanga makora vyose ivyo vikakhumbikwanga pakulima munda wa mpheska ndiposo ivyo vingacitika para ŵatondeka kuwupwelelera.—Yesaya 5:1-7.

Para ŵavuna mpheska, ŵakambanga kupanga vinyo. Khunje la mpheska ŵakakamiranga mu ciŵiya panji cakukamiramo mpheska. Para ŵakama, ŵakaŵiliskanga mwakuti ŵasujeko shuga panji ŵakavilekanga waka kuti visase na kuzgoka vinyo. Caru ca Israyeli cikaŵa na dongo liwemi kulimako mpheska, kweniso vinyo likapangikanga makora cifukwa ca umo kuliri. *

Ŵanthu awo ŵakukhala kutali na malo agho ŵakulimako vikuyu ŵakuwona waka vyakwanika. Cikuyu ico ŵatonthora waka mu khuni cikupambana comene na cakwanika cifukwa cikunowa comene ndipo cikuŵa na maji ghanandi. Vikuyu  kuti visungike kwa nyengo yitali, ŵakaviyanikanga na kuŵika mu mathumba. “Tuvingwa twa mikuyu” tukuzunulika kanandi waka mu Baibolo.—1 Samuel 25:18.

Para mwaswa cipambi cakuphya ca marlemon mukati mukuŵa “tuvipambi” tunyake tunandi, twakuti mungarya panji kukama maji ghake. Cikunowa comene ndipo cili na vinthu vyakukhumbikwira mu thupi. Ukaboni wakuti ŵanthu ŵakazirwiskanga marlemon ngwakuti pa mphendero za munjilira wa musofi mukuru na pa viliŵa vya tempele la Solomoni ŵakaloŵapo marlemon panji kuti zobala.—Exodus 39:24; 1 Mathemba 7:20.

‘Maolive na Uci’ Baibolo likuzunura za maolive malo pafupifupi 60. Ndipo maolive ngakuzirwa cifukwa nchakurya ndiposo mafuta. Makuni gha olive ghacali kusangika mu vigaŵa vinandi vya Israyeli. (Duteronome 28:40) Mpaka sono mwezi wa Okutobala ndiwo ŵanthu ŵanandi ŵakutangwanika kutondora maolive. Pakuvuna ŵakusunkhunya minthavi ya khuni la maolive ndipo pamanyuma ŵakuwunjika pamoza maolive agho ghawa pasi. Ghanyake ŵakusunga kuti mbumba ziryenge cilimika cose ndipo ghanyake ŵakutumizga ku malo ghakupangira mafuta. Nakuti, ŵanthu ŵakufukura vinthu vyakale ŵasanga mitundu yakupambanapambana ya vinthu vyakukamira mafuta gha maolive. Mazuŵa ghano, nchakukondweska kuwona kuti mbumba zinyake zikugwiliskira nchito mafuta agha panji kuguliska kuti zisangenge ndalama. Padera pa kuphikira, mafuta gha maolive ghakuŵaso ghakuphaka ndiposo gha nyali.

Uci uwo wakayowoyanga Mozesi panji ukaŵa wakufuma ku njuci panji wakufuma ku mpheska na vipambi vinyake. Ŵanandi ŵacali kurya uci wakufuma ku vipambi ivi. Kweni uci uwo ukuyowoyeka mu Baibolo pa nkhani ya Samusoni na Jonatani ukaŵa wakufuma ku njuci. (Ŵeruzgi 14:8, 9; 1 Samuel 14:27) Mzinga wa vigaŵa 30 uwo wasangika sonosono apa ku Tel Rehov, kumpoto kwa Israyeli, nchilongolero cakuti ŵanthu ŵakamba nikale kuŵa na mizinga ya njuci, nanga ni mu nyengo ya Solomoni.

Mazuŵa ghano, waliyose uyo wangenda mu misika ya ku Israyeli, mu mabekare ndiposo malo agho ŵakuguliskirako vipambi na mphangwe wamusanga “vyakurya vinkhondi na viŵiri” ivi vinandi comene. Vyakurya vinkhondi na viŵiri ivi ni vicoko waka mwa vyakurya vinandi ivyo ŵanthu ŵakulima ku Israyeli. Pakuti lero kuli nthowa za sono za ulimi, ŵanthu ŵakulima vyakurya vinyake ivyo kale vikasangikanga ku vyaru vinyake pera. Kweni caru ici pacekha cikaŵa na vyakurya vinandi. Vyose ivi vikulongora kuti ici cikaŵa “caru ciwemi” nadi.—Maŵazgo 14:7.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 11]

Tirigu

[Cithuzithuzi pa peji 11]

Balere

[Cithuzithuzi pa peji 12]

Mpheska

[Cithuzithuzi pa peji 12, 13]

Vikuyu

[Cithuzithuzi pa peji 12]

Marlemon Panji Kuti Zobala

[Cithuzithuzi pa peji 13]

Maolive

[Cithuzithuzi pa peji 13]

Uci