Ngunkhuai Pek A Hau Maw?

MI TAM deuh nih cun ngunkhuai pek kha an duh lo. Ṭha tein tlangtlaknak a um lo caah, ei-hmuarnak le hlennak hna a um caah mi tampi nih an pekmi ngunkhuai cu pakpalawng a si tiah an ruah. Ningcang loin ngunkhuai hman a si kha an hngalh caah mi cheukhat nih pek an duh lo. Nichuah Laifang i khua pakhat ah a ummi mipi nih ngunkhuai pek an duh lonak a ruang kha hitin an chim: “Kan fale thahnak caah hman dingmi meithal kuan caah ngunkhuai pek kan duh lo.”

Cu bantuk ruahnak hna cu thil thar a si lo. Ngunkhuai pek awkah a chiaṭha thleidannak lungthin nih a awnh lomi, a thi cangmi Hindu hruaitu Mohandas K. Gandhi nih hitin a ti: “Ralkap nih dirhmi uknak kha direct in asiloah indirect in a bawmmi hna cu sualnak tuahnak ah aa telmi an si. Ngunkhuai peknak in mah uknak a bawmmi mino, upa an dihlak in sualnak a tuahmi an si.”

Cu bantukin kumzabu 19nak i mifim pakhat a simi Henry David Thoreau zong nih raltuknak ca hman awkah ngunkhuai pek a duh lonak a ruang kha a langhter i hitin biahalnak a tuah: “Ram mi pakhat nih a chiaṭha thleidannak lungthin ningin biakhiahnak a tuah dingmi kha upadi a chuahtu kha biakhiahnak a tuahter lai maw? Cu a si ah mikip nih zeicah chia le ṭha thleidannak lungthin kan ngeih kun?”

Mah cu Khrihfa hna he zong aa pehtlaimi a si. Zeicahtiah Khrihfa a simi cu zeizong kip ah an chiaṭha theidannak lungthin a thian awk a si tiah Baibal nih fiang tein a chim caah a si. (2 Timote 1:3) Cun cozah nawlngeitu hna nih ngunkhuai kholhnak nawl an ngei ti zongin a ti. Baibal nih hitin a ti: “Ram uktu bawi [minung cozah pawl] kha an nawl va ngai hna u, zeicahtiah Pathian hnatlaknak tel loin nawlngeitu ahohmanh an um lo i nawl ngei liomi hna hi Pathian nih a chiahmi hna an si. Hi caah hin nawlngeimi cu an nawl va ngai hna u—Pathian thinhunnak ruang lawngah khan si loin nan chiaṭha thleidannak lungthin ruang zongah khan an nawl cu va ngai hna u. Ngunkhuai nan thawhnak cu hi ruang zongah hin a si: nawlngeitu hna nih khan an rian an ṭuan tikah Pathian ca rian an ṭuan a si. Cucaah nan pek awk a simi kha va pe hna u, nan pumpak ngunkhuai siseh, nan thilri ngunkhuai siseh pe hna u.”​—Rom 13:​1, 5-7.

Cucaah ngunkhuai tampi cu raldohnak caah hman a si hmanhah kumzabu pakhatnak i Khrihfa hna nih ngunkhuai an rak pekmi kha mi nih an hngalh. Tuchan zongah Jehovah Tehte Hna nih cutin an pek ve. * Khrihfa pakhat nih bawmh awk a si lomi thil caah ngunkhuai hman a si hmanhah ngunkhuai pek a hauhnak a ruang cu zeidah a si? Ngunkhuai a pek lioah a chiaṭha thleidannak lungthin kha zei rel loin a um awk a si maw?

Ngunkhuai le Chiaṭha Thleidannak Lungthin

Kumzabu pakhatnak i Khrihfa hna nih an rak pekmi ngunkhuai cheukhat cu raltuknak caah hman a si ti cu a fiang. Asinain an chiaṭha thleidannak a thian nakhnga ngunkhuai an rak pek. Gandhi le Thoreau nih cun an chiaṭha thleidannak lungthin a thian nakhnga ngunkhuai an rak pe lo.

Khrihfa hna nih dantat ṭih ruang men ah si loin ‘an chiaṭha thleidannak lungthin ruangah’ Rom dal 13 i nawlbia an zulhmi a si kha i cinken.  (Rom 13:5) Ngunkhuai cu Khrihfa pakhat nih a cohlan khawh lomi thil caah hman a si hmanhah ngunkhuai pek dingin a chiaṭha thleidannak nih nawl a awnh. Mah kong hngalhthiam awkah kan tuahsernak hi a hmaan maw, hmaan lo ti a kan hngalhtertu kan chiaṭha thleidannak lungthin he aa tlaimi a kong pakhat kha kan cohlan a hau.

Thoreau nih a chim bantukin mikip nih ralrin a kan petu, chiaṭha thleidannak lungthin kan ngei nain a zungzal in mah kha i bochan khawh a si lo. Pathian mithmai ṭha hmuh kan duh ahcun kan chiaṭha thleidannak lungthin cu Pathian phunglam ningin a si a hau. Pathian ruah ningin kan ruah khawh ve nakhnga thlennak kan tuah a hau. Zeicahtiah Pathian ruahnak cu kan ruahnak nakin a san deuh tuk caah a si. (Salm 19:7) Cozah nawlngeitu pawl he aa tlaiin Pathian hmuh ning hngalhthiam awkah kan i zuam a hau. Pathian nih zeitindah a hmuh hna?

Lamkaltu Paul nih minung cozah pawl kha ‘Pathian caah rian a ṭuanmi’ tiah a auh hna. (Rom 13:6) Zeidah a chim duhmi a si? Minung cozah hna nih mipi caah upadi hna an chuah i a biapimi rian hna an ṭuanmi kha a chim duhmi a si. A ṭha lomi uktu pawl hmanh nih carek zung, sianginn le mei thahnak zung ti bantuk an kan tuahpiak i upadi zong an kan serpiak. Pathian nih an derthawmnak kha ṭha tein a hngalh ko nain caan caankhat tiang umnak nawl a awnh hna. Pathian nih minung uknak nawl a pekmi hna a si caah ngunkhuai kan pekmi hna cu a si.

Asinain Pathian nih minung cozah pawl kha chikkhat lawng uknak nawl a awnh hna. Pathian nih minung uknak kha vancung Pennak in a airolh cang lai i kumzabu tampi chung minung nih kan tonmi sifah harnak vialte hi a hrawh dih lai. (Daniel 2:​44; Matthai 6:​10) Asinain mah caan chungah Khrihfa a simi nih ngunkhuai pek loin um asiloah dai tein duhlonak langhter ti bantuk tuahsernak hna ah telnak nawl a kan pe lo.

Asinain Gandhi bantukin raldohnak caah ngunkhuai pek cu sual a si tiah na ruah rih ah tah zeitin? Mah cu minung hmuh ningin na hmuh caah a si kho men. Asinain Pathian hmuh ning cu minung hmuh ning he aa khat lo ti kha i cinken. Pathian hmuh ning cu minung hmuh ning nakin a sang deuh tuk ti ruahnak thawngin kan hmuh ning kha Pathian hmuh ning he aa tlak nakhnga a caan ah thlen a hau men lai. Pathian nih profet Isaiah sinin hitin a ti: “Van khi vawlei nakin a let tampi in a san deuh bangin ka ruahning le ka thil tining zong nan ruahning le nan thil tining nakin a let tampi in a sang deuh.”​—Isaiah 55:​8, 9.

Nawlngei Bikmi Timi A Um Maw?

Baibal nih ngunkhuai pek dingin a kan cawnpiak tikah minung cozah pawl cu nawlngei bikmi an si tinak a si lo. Pathian nih minung uktu pawl kha a tlingmi nawlngeihnak a pe hna lo tiah Jesuh nih a ti. Jesuh chan ah uktu a simi Rom cozah sinah ngunkhuai pek cu Pathian hmuhnak ah aa tlak maw, tlak lo tiah an hal tikah Jesuh nih hitin a leh hna: “Siangpahrang ta a simi cu Siangpahrang cu va pe ko u, Pathian ta a simi cu Pathian kha va pe ko u.”​—Marka 12:13-​17.

“Siangpahrang” a aiawhmi minung cozah nih tangka kha an chuah i a man an khiah. Annih cu tangka a chuahtu an si caah ngunkhuai pek dingin halnak nawl  an ngei tiah Pathian nih a hmuh. Asinain “Pathian ta” a simi kan nunnak le kan biaknak tu cu zei bantuk minung cozah hmanh nih halnak nawl an ngei lo tiah Jesuh nih a langhter. Minung upadi asiloah halmi hna cu Pathian nawlbia he aa ralkah ahcun Khrihfa a simi nih “minung nakin Pathian nawl kan ngaih deuh awk a si.”​—Lamkaltu 5:​29.

Ngunkhuai cheukhat hman a sining cu tuchan Khrihfa hna caah lung a tling lo nain cozah ralchanhnak thawngin asiloah ngunkhuai pek lonak thawngin an rianṭuannak kha hnahnawh dingin an i zuam lo. Cutin an i zuam ahcun minung buaibainak ka tawnghtham lai timi Pathian biakam cungah zumhnak an ngeih lomi bantuk a si lai. Mah canah Pathian nih a Fapa, Jesuh uknak thawngin minung buaibainak a tawnghtham lai caan kha lungsau tein an hngah. Jesuh nih “kei ka pennak cu hi vawlei ta hi a si lo” tiah a ti.​—Johan 18:36.

Baibal Cawnpiaknak Zulhnak Nih Ṭhatnak A Chuahter

Ngunkhuai peknak he aa tlaiin Baibal cawnpiaknak zulhnak nih ṭhatnak tampi a chuahter. Upadi buar ruangah dan an ka tat lai asiloah zeitik ah dah an ka tlaih lai ti bantuk thinphannak na ngei lai lo. (Rom 13:​3-5) Mah nakin a biapi deuhmi cu upadi na zulhnak thawngin Pathian kha thangṭhatnak na pek i a hmaiah a thiangmi chiaṭha thleidannak lungthin zong na ngei lai. Ngunkhuai a pe lomi asiloah ningcang loin ngunkhuai a pemi hna he tahchunh ahcun kan hmuhmi tangka a tlawm deuh hmanhah Pathian nih zumhfekmi a salle ka zohkhenh hna lai timi a biakam kha kan zumh khawh. Mah biakam kong he aa tlaiin Baibal ṭialtu David nih hitin a ti: “Atu cu ka tar cang i mino ka si ti lo, hi vialte chungah hin miṭha cu BAWIPA nih a hlawt kha ka hmu bal lo i a fale zong rawl hal in an vah kha ka hmu bal lo.”​—Salm 37:25.

Ngunkhuai pe u timi Baibal nawlbia kha na zulh ahcun lungdaihnak na hmu lai. Inn-hlangtu pekmi tangka kha inn-ngeitu nih a hman ning ruangah inn-hlangtu kha rian na ngei tiah upadi nih a ti lo bantukin na pekmi ngunkhuai kha cozah nih a hman ning ruangah rian na ngei tiah Pathian nih a ruat lo. Thlanglei Europe ah a ummi Stelvio timi pa cu Baibal biatak a hlathlai hlanah ramkhel lei ah thlennak a um nakhnga kum tampi chung a rak i zuam. Asinain a hnuah mah aa zuamnak hna a rak hlawtnak a ruang kha hitin a chim: “Vawleicung ah dinnak le daihnak a um nakhnga le vawleicung pumpi unaurual lungput a um nakhnga minung nih kan tuah kho lo ti kha ka hun hngalh. Pathian Pennak lawng nih aa thleidang i a ṭhami nunnak a kan pek khawh.”

Stelvio bantukin zumhfek tein ‘Pathian ta a simi kha Pathian na pek’ ahcun Pathian nih vawlei kha dinnak in a uk lai i minung uktu ruangah a chuakmi ṭhatlonak le dinlonak vialte a hrawh lai caan hmuh lai kha naa ruahchan khawh.

[A Tanglei Fianternak]

[Cahmai 22nak i a tawinak in langhternak]

Pathian ruahnak cu kan ruahnak nakin a san deuh tuk caah Pathian ruah ningin ruah ve awkah thlennak tuah a hau

[Cahmai 23nak i a tawinak in langhternak]

Khrihfa a simi nih ngunkhuai peknak thawngin Pathian hmaiah an chiaṭha thleidannak lungthin a thiang i an herhmi caah Pathian an i bochan an langhtermi zong a si

[Hmanthlak]

“Siangpahrang ta a simi cu Siangpahrang cu va pe ko u, Pathian ta a simi cu Pathian kha va pe ko u”

[Credit Line]

Copyright British Museum