Takuẹ—Be Mí Dona Sú Takuẹ Wẹ Ya?

OMẸ vude poun wẹ nọ yí homẹhunhun do sú takuẹ lẹ. Mẹsusu nọ mọdọ takuẹ he yé sú lẹ na yin hinhẹngú do numadinu kavi nuhe ma sọgbe lẹ tamẹ, kavi yin híhízi. Ṣigba, mẹdelẹ sọ nọ jẹagọdo takuẹ súsú, na akuẹ enẹlẹ sọ nọ yin yiyizan na walọ gblezọn lẹ wutu. Mẹhe nọ nọ̀ tòdaho he to Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn-waji Ohù Mẹditelane tọn de mẹ lẹ basi zẹẹmẹ nuhewutu yé de ma nado nọ sú takuẹ tọn dọmọ: “E ma yin mílẹ wẹ na jọ̀kuẹ he yè na yí do họ̀ sòpẹ́n, do wá hù ovi mítọn lẹ.”

Pọndohlan mọnkọ lẹ wẹ mẹsusu tindo gando whẹho ehe go, podọ sọn hoho gbọ́n. Nukọntọ dai tọn sinsẹ̀n Hindu tọn lọ Mohandas K. Gandhi dọ linlẹn etọn sọgbe hẹ ayihadawhẹnamẹnu etọn dọmọ: “Sunnu kavi yọnnu depope he nọ nọgodona Otò he nọ to tito-basina awhànfunfun de—to aliho tlọlọ kavi he ma yin tlọlọ tọn mẹ—ko doalọ to ylanwiwa mẹ. Mẹdepope, yèdọ yọpọvu kavi mẹho, wẹ nọ doalọ to ylanwiwa lọ mẹ, eyin e nọ sú takuẹ lẹ na nukọnyiyi Otò mọnkọtọn tọn.”

Mọdopolọ, tamẹnuplọnmẹtọ Henry David Thoreau he nọgbẹ̀ to owhe kanweko 19tọ gblamẹ lọ, na whẹwhinwhẹ́n he sinai do nujinọtedo walọ dagbe tọn ji delẹ, nado do nuhewutu e gbẹ́ ma nado sú takuẹ do nọgodona awhànfunfun hia. E kanse dọ: “Be e jẹ dọ tòvi de ni gbẹkọ ayihadawhẹnamẹnu etọn go, na ojlẹ vude poun, etlẹ yin kẹnnẹ-kẹnnẹ de, nado yìn osẹ́n he dẹ́mẹnu lẹ detọ́n de ya? Eyin mọwẹ, etẹwẹ mí wá do ayihadawhẹnamẹnu na lo?”

Whẹho ehe gando Klistiani lẹ go, na nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ dohia hezeheze dọ yé dona nọ hẹn ayihadawhẹnamẹnu wiwe de go to ninọmẹ lẹpo mẹ. (2 Timoti 1:3) To alọ devo mẹ, Biblu ma jẹagọdo dọ gandudu otò tọn lẹ ni nọ yí takuẹ to mẹsi. E dọmọ: “Mì gbọ mẹlẹpo ni yin mẹmẹglọ na aṣẹpipa daho lẹ [enẹ wẹ, gandudu gbẹtọvi tọn lẹ], na aṣẹpipa depope ma tin bọ e ma yin sọn Jiwheyẹwhe dè; aṣẹpipa he tin lẹ, Jiwheyẹwhe wẹ na yé otẹn he tindo dogbó yetọn lẹ. Enẹwutu, dandan wẹ e yin na mì nado yin mẹmẹglọ, e ma yin na homẹgble enẹ kẹdẹ wutu gba, ṣigba na ayihadawhẹnamẹnu mìtọn wutu ga. Enẹwutu wẹ mìwlẹ do to tòkuẹ lẹ na ga; na devizọnwatọ gbangba tọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ wẹ yé yin bo nọ to lẹndai ehe hẹndi to whepoponu. Mì nọ na mẹdopodopo nuhe e jẹna: tòkuẹ na mẹhe tòkuẹ jẹna; takuẹ na mẹhe takuẹ jẹna; budisi na mẹhe budisi jẹna; gbégbò na mẹhe gbégbò jẹna.”—Lomunu lẹ 13:1, 5-7.

Na whẹwhinwhẹ́n ehe wutu, Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ yin yinyọnẹn taun taidi mẹhe nọ sú takuẹ yetọn lẹ madọngbàn, dile etlẹ yindọ adà daho akuẹ lọ tọn nọ yin yiyizan na whẹho awhànfunfun tọn lẹ. Nudopolọ wẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ wà to egbezangbe. a Amọ́, etẹwutu Klistiani lẹ do nọ sú takuẹ, he nọ wá yin yiyizan na nuhe mẹ yelọsu ma dona nọ doalọ te lẹ? Be Klistiani de dona gbẹkọ ayihadawhẹnamẹnu etọn go eyin e jẹ whẹho takuẹ súsú tọn ji wẹ ya?

Kanṣiṣa Tẹwẹ Tin to Takuẹ po Ayihadawhẹnamẹnu po Ṣẹnṣẹn?

E jẹna ayidego dọ, adà de to takuẹ he yè biọ Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ nado nọ sú lẹ mẹ nọ yin zinzan na tito awhàn tọn lẹ. Na ehe yin whẹho de he gando ayihadawhẹnamẹnu go wutu, Gandhi po Thoreau po wá gbẹ́ nado nọ sú takuẹ.

Flindọ Klistiani lẹ nọ setonuna gbedide he tin to Lomunu lẹ weta 13 mẹ, e ma yin nado dapana yasanamẹ poun wutu, ṣigba “na ayihadawhẹnamẹnu [yetọn] wutu ga.” (Lomunu lẹ 13:5) Na nugbo tọn, ayihadawhẹnamẹnu Klistiani de tọn nọ dọna ẹn dọ e dona sú takuẹ lẹ, eyin akuẹ mọnkọ lẹ tlẹ nọ wá yin yiyizan nado nọgodona nuwiwa delẹ he ewọ lọsu jẹagọdo. Nado mọnukunnujẹ linlẹn ehelẹ he taidi nuhe sọta yede mẹ, mí dona doayi onú titengbe de go gando ayihadawhẹnamẹnu mítọn go, yèdọ ogbè de he nọ dọna mí to ohò mítọn mẹ dọ nue wà mí te sọgbe kavi ylan.

Dile Thoreau dohia do, mẹlẹpo wẹ tindo ogbè homẹ tọn enẹ, amọ́ yè ma gán nọ dejido ogbè enẹ go to whepoponu. Nado hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn, mí dona yí osẹ́n walọ dagbe tọn etọn lẹ do plọn ayihadawhẹnamẹnu mítọn. E nọ biọ dọ mí ni to linlẹn kavi pọndohlan mítọn lẹ vọjlado whẹwhẹ, nado hẹn ẹn sọgbe hẹ Jiwheyẹwhe tọn, na linlẹn etọn lẹ yiaga taun hú mítọn lẹ. (Salmu lẹ 19:7) Enẹwutu, mí dona tẹnpọn bo yọ́n nuhe yin linlẹn Jiwheyẹwhe tọn gando gandudu gbẹtọvi tọn lẹ go. Etẹwẹ yin linlẹn etọn?

Mí hia dọ apọsteli Paulu ylọ gandudu gbẹtọvi tọn lẹ dọ “devizọnwatọ gbangba tọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ.” (Lomunu lẹ 13:6) Etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo? Na taun tọn, e zẹẹmẹdo dọ yé nọ basi tito na nulẹ, bosọ nọ wà azọ́n dandan tọn delẹ do tòvi lẹ tamẹ. Gandudu he tlẹ nọ hò ahizi hugan lẹ lọsu nọ saba hẹn ẹn diun dọ azọ́n delẹ yin wiwà, taidi tito posu tọn lẹ, wehọmẹ ahọlu tọn lẹ, tito miyọ́n ṣíṣí to owù-nujijọ whenu tọn, gọna tito lẹ sọta sẹ́nhẹngba. Dile etlẹ yindọ Jiwheyẹwhe yọnẹn ganji dọ gbẹtọvi he yin aṣẹpatọ lẹ tindo awugbopo lẹ, e na yé dotẹnmẹ nado nọ aimẹ na ojlẹ de bosọ biọ dọ mí ni nọ sú takuẹ lẹ nado dohia dọ mí do sisi na tito he ewọ kẹalọyi enẹ, yèdọ dotẹnmẹ he e na gandudu ehelẹ nado paṣẹ do gbẹtọvi lẹ ji.

Ṣigba, ojlẹ vude poun wẹ Jiwheyẹwhe na dotẹnmẹ gandudu gbẹtọvi tọn lẹ nado dugán na. Ojlo etọn wẹ nado yí Ahọluduta olọn mẹ tọn etọn do diọtẹnna gandudu ehe lẹpo bo de awugble he yé ko hẹnwa gbẹtọvi lẹ ji na owhe kanweko susu lẹ sẹ̀ mlẹnmlẹn. (Daniẹli 2:44; Matiu 6:10) Etomọṣo, to alọnu din, Jiwheyẹwhe ma nagbè Klistiani lẹ nado vẹtolina gandudu lẹ bo gbẹ́ takuẹ súsú dai kavi jẹagọdo nudide aṣẹpatọ lẹ tọn devo lẹ.

Bọ eyin taidi Gandhi, a gbẹ́ nọ do numọtolanmẹ lọ dọ takuẹ lẹ súsú nado nọgodona awhàn yin ylando lo? Kẹdẹdile pọndohlan he mí tindo gando ninọmẹ lẹdo de tọn go nọ wá họnwun dogọ to whenue mí pọ́n ẹn hlan sọn fihe yiaga taun de do, mọdopolọ wẹ e sọgan bọawu nado vọ́ aliho nulẹnpọn tọn mítọn jlado bo hẹn ẹn sọgbe hẹ Jiwheyẹwhe tọn dogọ do niyẹn, eyin mí nọ flindọ pọndohlan etọn yiaga taun hú mítọn. Jiwheyẹwhe dọ gbọn yẹwhegán Isaia gblamẹ dọmọ: “Dile olọn yiaga hú aigba do, mọ wẹ aliho ṣie lẹ yiaga hú aliho mìtọn lẹ bọ linlẹn ṣie lẹ yiaga hú linlẹn mìtọn lẹ do niyẹn.”—Isaia 55:8, 9.

Be Aṣẹpipa Gbẹtọvi lẹ Tọn Madodogbó Wẹ Ya?

Nuplọnmẹ Biblu tọn he nọgodona takuẹ lẹ súsú ma dohia dọ gandudu gbẹtọvi tọn lẹ sọgan sọalọakọ́n dọ yé tindo aṣẹpipa madodogbó do mẹhe ji yé to gandu do lẹ ji gba. Jesu plọnmẹ dọ Jiwheyẹwhe na aṣẹ gandudu enẹlẹ jẹ obá de mẹ poun wẹ. Whenue yè kanse Jesu eyin e sọgbe to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ nado nọ sú takuẹ lẹ na gandudu Lomu hohowhenu tọn, e na gblọndo he siso taun de dọmọ: “Mì yí nuhe yin Sesali tọn lẹ na Sesali, ṣigba nuhe yin Jiwheyẹwhe tọn lẹ na Jiwheyẹwhe.”—Malku 12:13-17.

Gandudu lẹ—he nọtena “Sesali” to wefọ ehe mẹ—wẹ nọ wleawuna akuẹ lẹ vlavo gànkuẹ kavi akuẹ wemanọ, bosọ nọ magbe nẹmu he akuẹ sọha de na yin tọn. Enẹwutu, to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ, gandudu lẹ tindo aṣẹ nado nọ biọ dọ akuẹ yetọn ni yin gigọ̀ sú na yé taidi takuẹ lẹ. Amọ́, Jesu dohia dọ tito gbẹtọvi tọn depope ma tindo aṣẹ do “nuhe yin Jiwheyẹwhe tọn lẹ” ji, enẹ wẹ ogbẹ̀ mítọn po sinsẹ̀n-bibasi mítọn po. To whenue osẹ́n kavi nubiọtomẹsi gbẹtọvi tọn lẹ jẹagọdo osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ, Klistiani lẹ “dona setonuna Jiwheyẹwhe taidi ogán kakati nido yin gbẹtọ lẹ.”—Owalọ lẹ 5:29.

To egbehe, e sọgan nọ dotukla Klistiani lẹ nado mọ nuhe yè nọ yí delẹ to takuẹ he yé sù lẹ mẹ do wà, etomọṣo yé ma nọ tẹnpọn nado glọnalina nuyiwa gandudu de tọn lẹ kavi ze afọdide delẹ sọta ẹ kavi gbẹ́ nado sú takuẹ lẹ. Mọwiwà na zẹẹmẹdo jimade do aliho he mẹ Jiwheyẹwhe jlo na hẹn pọngbọ wá na nuhahun gbẹtọvi lẹ tọn te lọ go. Enẹwutu, yé yí homẹfa do to tenọpọn ojlẹ dide Jiwheyẹwhe tọn, whenue ewọ na dádo whẹho gbẹtọvi lẹ tọn mẹ gbọn gandudu Visunnu etọn Jesu tọn gblamẹ, he dọmọ: “Ahọluduta ṣie ma yin apadewhe aihọn ehe tọn.”—Johanu 18:36.

Ale He Tonusisena Nuplọnmẹ Biblu Tọn lẹ Nọ Hẹnwa Lẹ

Ale susu wẹ a sọgan mọyi eyin a nọ setonuna nuplọnmẹ Biblu tọn lọ nado nọ sú takuẹ lẹ. A ma na jiya mẹplọnlọ he nọ yin dido sẹ́nhẹngbatọ lẹ go tọn, bo ma nasọ nọ to sijọsijọ ji dọ alọ gán wá jẹ gowe. (Lomunu lẹ 13:3-5) Humọ, a na tindo ayihadawhẹnamẹnu dagbe de to Jiwheyẹwhe nukọn, bo nasọ gbògbéna ẹn gbọn walọ dagbe towe dali. Nugbo wẹ dọ e sọgan nọ di dọ a to akuẹ susu hẹngu hú mẹhe ma nọ sú takuẹ kavi nọ hò ahizi to whẹho ehe mẹ lẹ, ṣigba a sọgan ganjẹ opagbe he Jiwheyẹwhe do go dọ, ewọ na penukundo devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ go. Davidi he yin dopo to Biblu-kantọ lẹ mẹ, dọ ẹ to aliho ehe mẹ dọmọ: “Yẹn ko yin yọpọvu pọ́n, amọ́ n’ko whẹ́n mẹho todin, ṣigba, n’ma ko mọ dodonọ de bọ e yin gbigbẹdai, kavi ovi etọn lẹ to núdùdù biọ.”—Salmu lẹ 37:25.

Gbọngodo, eyin a mọnukunnujẹ gbedide Biblu tọn lọ nado nọ sú takuẹ lẹ mẹ bosọ nọ yìn gbedide enẹ, a na tindo jijọho to ahun towe mẹ. Kẹdẹdile yè ma gán sà osẹ́n do họ̀hayatọ de na nuhe whétọ etọn nọ yí họ̀-kuẹ he e nọ sú na ẹn lẹ do wà do, mọdopolọ e ma yin hiẹ wẹ Jiwheyẹwhe na dowhẹ nuhe gandudu lẹ nọ yí takuẹ he a nọ sú lẹ do wà tọn. Whẹpo dawe de he nọ yin Stelvio do wá yọ́n nugbo Biblu tọn lẹ, owhe susu wẹ e yí do hokàn na tonudọtọ lẹ nido hẹn ninọmẹ nulẹ tọn pọnte to hùwaji Europe tọn. E basi zẹẹmẹ nuhewutu e do wá hònuplá tọn dọmọ: “E wá họnwun na mi dọ gbẹtọ ma do huhlọn he gán hẹn whẹdida dodo, jijọho po pọninọ di nọvi-nọvi po tin to aihọn lọ mẹ. Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ wẹ sọgan diọ aihọn lọ bo hẹn ninọmẹ ogbẹ̀ lọ tọn pọnte nugbonugbo.”

Taidi Stelvio, eyin a yin nugbonọ bo nọ ‘yí nuhe yin Jiwheyẹwhe tọn lẹ na Jiwheyẹwhe,’ hiẹ lọsu sọgan tindo jidide dopolọ. Podọ a na nọgbẹ̀ nado mọ ojlẹ he mẹ Jiwheyẹwhe na yí dodo do dugán do aigba lọ blebu ji, bo de awugble po mawadodo he gandudu gbẹtọvi tọn ko hẹnwa lẹpo sẹ̀ mlẹnmlẹn.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Nudọnamẹ tangan to weda 22]

E nọ biọ dọ mí ni to pọndohlan mítọn lẹ vọjlado, nado hẹn ẹn sọgbe hẹ Jiwheyẹwhe tọn, na linlẹn etọn lẹ yiaga taun hú mítọn lẹ

[Nudọnamẹ tangan to weda 23]

Klistiani he nọ gbọn tonusise dali sú takuẹ yetọn lẹ nọ tindo ayihadawhẹnamẹnu dagbe de to Jiwheyẹwhe nukọn, bosọ nọ dohia dọ yé deji dọ ewọ na penukundo nuhudo yetọn lẹ go

[Nudọnamẹ tangan to weda 22]

“Mì yí nuhe yin Sesali tọn lẹ na Sesali, ṣigba nuhe yin Jiwheyẹwhe tọn lẹ na Jiwheyẹwhe”

[Asisa Nudọnamẹ lẹ Tọn]

Copyright British Museum