Kana Mwa Swanela ku Lifanga Mitelo?

KI BATU ba sikai feela ba ba tabela ku lifa mitelo. Batu ba bañata ba ikutwa kuli mitelo ye ba lifanga ha i itusiswangi ka nzila ye swanela kamba mane kuli masheleñi ao a icelwanga feela. Ba bañwi bona ha ba lifangi mitelo bakeñisa kuli masheleñi ao a itusiswanga ka nzila ye maswe. Batu ba ba pila mwa tolopo ya kwa Middle East ha ne ba talusa mabaka ha ne ba ezize katulo ya ku sa lifa mitelo, ne ba ize: “Ki mo lu ka shwela ku lifa masheleñi e ba ka itusisa kwa ku leka malumo a ku bulaisa bana ba luna.”

Batu bao haki bona feela ba ba na ni maikuto a cwalo mi haki lwa pili ku utwa maikuto a mufuta wo. Mutalahali ya na banga mueteleli wa Mahindu, Mohandas K. Gandhi naa talusize libaka lizwalo la hae ha ne li sa mu lumelezi ku lifa mitelo, naa ize: “Mutu kaufela ya yemela Muuso o zamaiswa ki masole ibe ka ku tala kamba ka nzila ye ñwi ye sa lemusehi, ni yena u eza sibi. Mi mutu kaufela ibe yo muhulu kamba mwanana u eza sibi haiba a lifa mitelo ye ka tusa kuli Muuso wo o zamaiswa ki masole u zwelepili.”

Ka ku swana, caziba wa mwa lilimo za ma-1800 ya bizwa Henry David Thoreau naa hanile ku lifanga mitelo bakeñisa kuli masheleñi ao na ka itusiswa mwa lindwa za naha. Naa buzize kuli: “Kana muyahi wa naha wa swanela ku lumeleza mutomi wa mulao ku mu ezeza likatulo za swanela ku ikezeza ka ku ya ka lizwalo la hae? Cwale ki kabakalañi mutu kaufela ha na ni lizwalo?”

Taba ye i ama Bakreste, kakuli Bibele i luta ka ku utwahala kuli Bakreste ba swanela ku ba ni lizwalo le li kenile mwa litaba kaufela. (2 Timotea 1:3) Ku zwa fo, Bibele hape i bulela kuli mibuso i na ni maata a ku lifisa mitelo. Bibele i bulela kuli: “Mutu kaufela a ipeye mwatasaa ba ba beilwe fa bulena. Kakuli ha ku na bulena bo bu sa zwi ku Mulimu; kono bo bu li teñi bu tomilwe ki Mulimu. Cwale ki swanelo kuli mu ipeye, isi kabakala buhali feela, kono ni kabakala lizwalo. Mi ki lona libaka le mu zwiseza mutelo. Ba ba busa, ki batanga ba Mulimu ba ba tiiseza mwa musebezi wa bona kamita. Kifohe, mu fe batu kaufela se si ba swanela: Ya swanelwa ki mutelo, mu mu fe mutelo” —Maroma 13:1, 5-7.

Ka lona libaka leo, Bakreste ba mwa linako za baapositola ne ba zibahala ka ku lifanga mitelo, nihaike kuli mitelo ye miñwi ye ne ba lifanga ne i yo tusanga masole. Lipaki za Jehova ba mwa miteñi ye ni bona ba zibahala ka ku lifanga mitelo. * Ki kabakalañi ha lu swanela ku lifanga mitelo hailifo mitelo yeo i yo itusiswanga kwa lika za sa yemeli Mukreste? Kana Mukreste wa swanela ku sa latelela se li bulela lizwalo la hae ka nako ya swanela ku lifa mitelo?

Mitelo ni Lizwalo

Ka mo ku bonahalela, mitelo ye miñwi ye ne ba laezwi ku lifa Bakreste ba mwa linako za baapositola ne i itusisizwe kwa ku lifela lisinyehelo za lindwa. Taba ye ama lizwalo ki yona ye ne tahiselize Gandhi ni Thoreau kuli ba hane ku lifanga mitelo.

Mu lemuhe kuli Bakreste ne ba latelezi taelo ye kwa Maroma kauhanyo 13 isiñi luli ka mulelo wa ku saba koto kono hape ‘ni kabakala mazwalo a bona.’ (Maroma 13:5) Kaniti, lizwalo la Mukreste mane li mu tokwa kuli a life mitelo, nihaikaba kuli  mitelo ya lifa yeo i ka itusiswa mwa linzila za sa swalisani ni zona. Kuli lu utwisise hande taba ye, lu swanela ku itumelela taba ya niti ka za lizwalo la luna ili linzwi le li mwahalaa luna le li lu talusezanga haiba ze lu eza li lukile kamba ha li si ka luka.

Ku likana ni mwa na lemuhezi Thoreau, mañi ni mañi u na ni linzwi le li mwahali, kono haki kuli linzwi leo la sepeha. Kuli lu tabise Mulimu, lizwalo la luna li swanela ku lumelelana ni likuka za Mulimu ka za muzamao. Lu swanela ku sikululanga mihupulo ni mibonelo ya luna kuli li lumelelane ni mihupulo ya Mulimu kakuli mihupulo ya Mulimu i pahami ku fita ya luna. (Samu 19:7) Kacwalo lu swanela ku eza ka taata kuli lu utwisise mo Mulimu a ngela mibuso ya batu. Mulimu u nga cwañi mibuso ya batu?

Lu lemuha kuli muapositola Paulusi u biza mibuso ya batu kuli “batanga ba Mulimu.” (Maroma 13:6) Pulelo yeo i talusañi? I talusa kuli mibuso ya batu i bonanga teñi kuli lika za eziwa ka mulao ni ka swanelo, mi mane mibuso ye, i ezanga misebezi ya butokwa ye tusa batu mwa naha. Nihaiba mibuso ye na ni buputeleli bo butuna ka ku fitisisa hañata ya ezanga misebezi ye swana sina ku lumela mañolo, ku tusa batu ku ituta kwa likolo, ku sileleza batu kwa likozi za mililo, ni ku bona teñi kuli batu ba ba loba mulao ba fiwa koto. Nihaike kuli Mulimu wa ziba hande mafosisa e ba eza batu ba ba etelela mibuso ye, u lumeleza ku ba teñi kwa bona ka nakonyana mi u lu laela kuli lu life mitelo ili nto ye ka bonisa likute kwa tukiso ya hae yona ya ku lumeleza mibuso ye cwalo ku busa batu.

Mulimu u tuhelezi mibuso ya batu ku busa batu ka nakonyana feela. Tato ya Mulimu ki ya kuli Mubuso wa hae wa kwa lihalimu u yole mibuso kaufela ya fa lifasi ni ku felisa bumaswe bo i tahisize mibuso ya lifasi fahalimwa batu ka nako ye telele. (Daniele 2:44; Mateu 6:10) Kono ka nako ya cwale, Mulimu ha si ka lumeleza Bakreste kuli ba si ke ba ipeya ku utwa ba ba ba etelela ka ku hana ku lifa mitelo kamba ku sa ba kuteka mwa nzila ifi kamba ifi.

Ku cwañi haiba mu sa ikutwa mwa na ikutwela Gandhi kuli mutu u eza sibi haiba a lifa mitelo ye ka tusa kwa lindwa? Sina feela mo lu kona ku bonela hande sibaka se siñwi haiba lu pahama fahalimu, lwa kona ku sikulula mihupulo ya luna kuli i swane ni ya Mulimu ka ku hupula kuli mibonelo ya Mulimu i pahami ku fita ya luna. Ka ku itusisa mupolofita Isaya, Mulimu naa bulezi kuli: “Sina lihalimu ha li pahami fahalimu a lifasi, ni linzila za ka li pahami cwalo fahalimu a linzila za mina, ni mihupulo ya ka fahalimu a mihupulo ya mina.”—Isaya 55:8, 9.

Kana Mibuso ya Lifasi I Filwe Maata Kaufela?

Nihaike kuli Bibele i lu luta kuli lu lifange mitelo, ha i talusi kuli mibuso ya batu i filwe maata kaufela fahalimwaa batu. Jesu naa lutile kuli Mulimu u file mibuso ya batu maata-nyana. Ha na buzizwe haiba kwa swanela mwa meeto a Mulimu ku lifanga mitelo kwa mubuso wa Maroma wo ne u busa ka nako yeo, Jesu na alabile ka ku tiya kuli: “Mu kutiseze Sesare ze li za Sesare, mi mu zwiseze Mulimu ze li za Mulimu.”—Mareka 12:13-17.

Mibuso ye ne i yemelwa ki “Sesare” ne i hatisanga masheleñi kamba ku panga mali a muwaya-waya ni ku atula buima bwa masheleñi ao. Kacwalo ka mubonelo wa Mulimu, mibuso ye, i na ni tukelo ya ku lifisa mitelo bakeñisa kuli ki bona ba ba pangile masheleñi ao. Niteñi, Jesu naa bonisize  kuli “ze li za Mulimu” ili ku talusa bupilo bwa luna ni bulapeli ha li swaneli ku fiwa kopano ifi kamba ifi ya batu. Haiba milao ya batu kamba ze ba tokwa li lwanisana ni milao ya Mulimu, Bakreste ba ‘swanela ku utwa Mulimu ku fita batu.’—Likezo 5:29.

Bakreste kacenu ba kona ku filikana ha ba lemuha kuli mitelo ye miñwi ye ba lifanga ha i itusiswi hande, kono ha ba likangi ku lwanisa kamba ku taluseza muuso za ku eza ka ku hana ku lifa mitelo. Haiba Bakreste ne ba ka hana ku lifa mitelo, nto yeo ne i ka bonisa kuli ha ba na sepo ya kuli Mulimu u ka felisa butata bo bu shutana-shutana bwa batu. Bakreste ba libelela nako ya Mulimu ye swanela ha ka nga muhato wa ku felisa bumaswe ka puso ya Mwanaa hae, yena Jesu ili yo naa bulezi kuli: “Mubuso wa ka hasi wa lifasi le.”—Joani 18:36.

Bunde Bwa ku Latelela ze I Luta Bibele

Mwa kona ku tusiwa hahulu haiba mu latelela ze i luta Bibele ka za ku lifanga mitelo. Haiba mu eza cwalo, ha mu na ku fiwa koto ye ba ka fiwa balobi ba mulao mi mane ha mu na ku saba kuli mu ka swaliwa. (Maroma 13:3-5) Sa butokwa ni ku fita kikuli mu ka zwelapili ku ba ni lizwalo le linde fapilaa Mulimu, mi mu ka mu kuteka ka ku latelela milao ye tomilwe ki muuso wa mina. Nihaike kuli mwendi mwa kona ku ipumana kuli masheleñi a mina a ile mwa nakuwana ili ku shutana ni ba ba hananga ku lifa mitelo kamba mane ba ba sa bulelangi niti, mwa kona ku itinga fa sepiso ya Mulimu ya kuli wa babalela batanga ba hae ba ba sepahala. Davida, yo muñwi wa bañoli ba Bibele u bulela cwana: “Ni kile na ba mucaha, mi cwale se ni supezi; bo, ha ni si ka bona ya na ni niti a tuhelwa, a yumbwa, kamba bana ba hae ku pila ka ku ikupela buhobe.”—Samu 37:25.

Sa mafelelezo, ku utwisisa ni ku latelela taelo ya mwa Bibele ya ku lifa mitelo ku ka lu tusa ku ba ni kozo ya mwa munahano. Mulimu ha na ku mi fa mulatu ka libaka feela la kuli muuso wa mina u itusisize ka nzila ye sa swaneli masheleñi e mu lifile mutelo, sina feela mulao ha u sa koni ku mi fa mulatu bakeñisa mo ba itusiseza masheleñi bañi ba ndu ye mu telela. Pili ba si ka ituta kale niti ya mwa Bibele, baana ba ba bizwa bo Stelvio ne ba lwanezi ka lilimo ze ñata kuli ku be ni cinceho mwa litaba za puso ya naha kwa mboela wa Europe. Bo Stelvio ba talusa libaka ha ne ba tuhezi ku ndongwama buikatazo bwa bona, ba li: “Ne ni lumezi kuli mutu ha koni ku tahisa katulo ye lukile, kozo, ni swalisano mwa lifasi. Ki Mubuso wa Mulimu feela o kona ku tahiseza batu mupilelo wo munde luli.”

Ka ku swana ni bo Stelvio, haiba mu sepahala ka ku ‘kutiseza Mulimu ze li za Mulimu,’ ni mina mwa kona ku ba mwahalaa batu ba ba ka to ikola limbuyoti zeo. Mu ka ba teñi ka nako ya ka tahisa Mulimu puso ye lukile fa lifasi kaufela, ili ku felisa bumaswe ni ku sa luka ko ku tahisizwe ki mibuso ya batu.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 14]

Lu tokwa ku sikulula mubonelo wa luna kuli u lumelelane ni mihupulo ya Mulimu kakuli mihupulo ya Mulimu i pahami ku fita ya luna

[Manzwi a fa likepe 15]

Ka ku lifa mitelo, Bakreste ba ba ni lizwalo le linde fapilaa Mulimu mi ba bonisa kuli ba na ni sepo ya kuli Mulimu u ka ba fa ze ba tokwa mwa bupilo

[Maswaniso a fa likepe 14]

“Mu kutiseze Sesare ze li za Sesare, mi mu zwiseze Mulimu ze li za Mulimu”

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Copyright British Museum