Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Adwule​—Asoo Ɔwɔ Kɛ Yɛtua?

Adwule​—Asoo Ɔwɔ Kɛ Yɛtua?

Adwule​—Asoo Ɔwɔ Kɛ Yɛtua?

MENLI ekyi bie ala a anye die adwuledualɛ nwo a. Bɛ nuhua dɔɔnwo te nganeɛ kɛ nvasoɛ ɛnle adwuledualɛ zo ɔluakɛ bɛnva bɛnli gyima kpalɛ yɛɛ bɛwua nu. Bie mɔ noko ɛndua adwule ɔlua ninyɛne bie mɔ ati. Mekɛ mɔɔ menli mɔɔ wɔ Middle East azua ne mɔ ko azo la ɛlɛkile deɛmɔti bɛzile kpɔkɛ kɛ bɛnrɛdua adwule la, bɛhanle kɛ: “Yɛnrɛbɔ etu awolɛ mɔɔ kuhu yɛ mra ne mɔ la anwo kakɛ.”

Tɛ menli ekpunli ɛhye mɔ ala a te nganeɛ ɛhye a, yɛɛ ɔnle debie fofolɛ. Hindu adekilevolɛ Mohandas K. Gandhi mɔɔ ɛwu la hanle kɛ: “Adenle biala mɔɔ awie dua zo boa maanle bie wɔ konle nu la boka ɛtaneyɛlɛ ne anwo. Saa kakula anzɛɛ kpanyinli bie tua adwule na bɛfa bɛboa konle wɔ maanle ne anu a, ɛnee ɔboka ɛtaneyɛlɛ ne anwo.”

Zɔhane ala a abɔlɔba Henry David Thoreau mɔɔ dɛnlanle aze wɔ ɛvoya 19 ne anu la hanle kɛ ɔndua adwule ɔluakɛ bɛfa bɛboa konle a. Ɔbizale kɛ: “Asoo ɔwɔ kɛ maanlema kakyi bɛ adwenle wɔ mekɛ ekyi bie anu ɔlua mɛla bie ati ɔ? Ɛnee duzu ati a awie biala lɛ adwenle a?”

Edwɛkɛ ɛhye fale Kilisienema anwo ɔluakɛ Baebolo ne kilehile ye wienyi kɛ ɔwɔ kɛ bɛnyia adwenle mɔɔ anu te la wɔ debie biala anu. (2 Timote 1:3) Eza Baebolo ne die tumi mɔɔ arane lɛ kɛ ɔdie adwule la ɔto nu. Ɔka kɛ: “Bɛmaa awie biala ɛbɛlɛ ɔ nwo aze ɛmaa tumivolɛma ne, ɔluakɛ tumivolɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ tɛ Nyamenle a maanle ye adenle a; na tumivolɛma mɔɔ bɛwɔ ɛkɛ la, Nyamenle a ɛva bɛ ɛzie bɛ gyinlabelɛ ngakyile ne mɔ a. Ɛhye ati, ɔhyia kɛ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze, tɛ anzohwenlɛ ne angome ati ɔ, emomu bɛ adwenle ne noko ati ɔ. Ɛhye ati a bɛdabɛ noko bɛtua adwule la; ɔluakɛ tumivolɛma ne sonle menli kɔsɔɔti dahuu; wɔ adenle ɛhye azo bɛle Nyamenle sonvolɛma. Bɛva awie biala ɛdeɛ mɔɔ fɛta ye la bɛmaa ye: bɛdua adwule bɛmaa mɔɔ adwule fɛta ye la.”​—Wulomuma 13:1, 5-7.

Ɔnva nwo kɛ ɛnee bɛfa adwule mɔɔ bɛtua la anu dɔɔnwo bɛboa wɔ konle nu la, ɛnee bɛze ɛvoya mɔɔ limoa Kilisienema ne kɛ bɛ nwo pele bɛ wɔ ye ɛdualɛ nwo. Ɛnɛ noko, Gyihova Alasevolɛ yɛ zɔhane ala. * Kɛzi yɛbahilehile edwɛkɛ ɛhye anu ɛ? Saa ɔba ye wɔ adwuledualɛ nwo a, asoo ɔwɔ kɛ Kilisienenli bie bu ɔ nye gua ye adwenle ne azo ɔ?

Adwule Nee Adwenle

Nɔhalɛ nu, bɛvale adwule mɔɔ alimoa Kilisienema duale la bie bɛboale wɔ konle nu. Ɔlua edwɛkɛ ɛhye mɔɔ gyegye adwenle la ati a nzinlii Gandhi nee Thoreau gyakyile adwuledualɛ la.

Yɛ ye nzonlɛ kɛ tɛ anzohwenlɛ ala ati a Kilisienema ne lile mɛla mɔɔ wɔ Wulomuma tile 13 ne azo a, emomu “bɛ adwenle ne noko ati ɔ.” (Wulomuma 13:5) Ɛhɛe, Kilisienema adwenle kile bɛ kɛ ɔwɔ kɛ bɛtua adwule saa bɔbɔ bɛfa ezukoa ɛhye mɔ bɛyɛ ninyɛne mɔɔ bɛkyi la a. Amaa yɛade edwɛkɛ ɛhye abo la, ɔwɔ kɛ yɛkakye debie titili bie mɔɔ fale yɛ adwenle ne​—ɛnelɛ bie mɔɔ tendɛ kile yɛ saa yɛ nyɛleɛ bie le kpalɛ anzɛɛ ɛtane anwo la.

Awie biala lɛ adwenle kɛ mɔɔ Thoreau hanle la, noko yɛnrɛhola yɛnrɛva yɛ nwo yɛnrɛdo zo bɔkɔɔ. Amaa yɛazɔ Nyamenle anye la, ɔwɔ kɛ yɛ adwenle ne nee ye ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo ne mɔ yia. Kɛmɔ Nyamenle adwenle kpogya tɛla yɛ ɛdeɛ ne la ati, ɔwɔ kɛ fane dɔɔnwo ne ala, yɛkakyi yɛ adwenle ɛdeɛ ne yɛmaa ɔ nee ye ɛdeɛ ne yɛ ko. (Edwɛne 19:7) Zɔhane ati, ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbade adwenle mɔɔ Nyamenle lɛ ye wɔ sonla arane nwo la abo. Ye adwenle a le boni?

Yɛze ye kɛ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo vɛlɛle tumivolɛma ne kɛ “bɛle Nyamenle sonvolɛma.” (Wulomuma 13:6) Boni a ɛhye kile a? Ɔkile kɛ bɛnea bɛmaa ninyɛne kɔ zo yɛɛ bɛyɛ gyima kpalɛ bɛmaa maanle ne. Fane dɔɔnwo ne ala, arane bɔbɔ mɔɔ ɛnle kpalɛ fee la yɛ ninyɛne le kɛ posu ɔfese, arane sukulu, senle nwo banebɔlɛ, eza bɛnea bɛmaa mɛla di gyima wɔ maanle ne anu. Ɔnva nwo kɛ Nyamenle ze ye wienyi kɛ sonla tumililɛ tɔ sinli la, yemaa bɛ nwolɛ adenle kɛ bɛdɛnla ɛkɛ ne mekɛ ekyii na ɔkulo kɛ yɛtua adwule yɛfa yɛkile ɛbulɛ yɛmaa ngyehyɛleɛ mɔɔ yeyɛ kɛ zɛhae arane ne mɔ ɛli tumi wɔ alesama anwo zo la.

Nwolɛ adenle mɔɔ Nyamenle ɛva ɛmaa sonla arane kɛ ɔli tumi la le mekɛ ekyi anu ɛdeɛ ala. Ɔle ye ɛhulolɛdeɛ kɛ ɔbava ye anwuma Belemgbunlililɛ ne yeazie bɛ gyakɛ anu na yeava ye tumi yeaye ninyɛndane mɔɔ sonla tumililɛ ɛva ɛrɛlɛ alesama ɔvi mekɛ tendenle la yeavi ɛkɛ. (Daneɛle 2:44; Mateyu 6:10) Kɔkpula mekɛ zɔhane, Nyamenle ɛtɛmaanle Kilisienema adenle kɛ bɛyɛ anzosesebɛ bɛtia maanle ne ɔlua adwule mɔɔ bɛnrɛdua anzɛɛ debie gyɛne bie azo.

Na saa ɛtɛte nganeɛ kɛ adwule mɔɔ bɛtua bɛboa konle la le ɛtane kɛ mɔɔ ɛnee Gandhi te nganeɛ la noko ɛ? Kɛ mɔɔ saa yɛfo yɛkɔgyinla ɛleka mɔɔ wɔ anwuma la a yɛkola yɛnwu ɛleka bie kpalɛ la, zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛkakyi yɛ adwenle ɛdeɛ ne yɛmaa ɔ nee Nyamenle ɛdeɛ ne yɛ ko a, ɔluakɛ ye adwenle kpogya tɛla yɛ ɛdeɛ ne. Nyamenle luale ngapezonli Ayezaya anwo zo hanle kɛ: “Kɛ mɔɔ anwuma kpogya tɛla azɛlɛ ye la, zɔhane ala a me ndenle kpogya tɛla bɛ ndenle na me adwenle kpogya tɛla bɛ adwenle a.”​—Ayezaya 55:8, 9.

Asoo Bɛlɛ Yɛ Nwo Zo Tumi Bɔkɔɔ Ɔ?

Mɔɔ Baebolo ne ka ye wɔ adwuledualɛ nwo la ɛngile kɛ alesama arane ne mɔ lɛ tumi bɔkɔɔ wɔ bɛ maanlema nwo zo. Gyisɛse hilele kɛ tumi mɔɔ Nyamenle ɛva ɛmaa arane ɛhye mɔ la lɛ ye ɛweɛne. Mɔɔ bɛbizale Gyisɛse saa Nyamenle die to nu kɛ bɛtua adwule bɛmaa Wulomu arane ne la, ɔbuale bɛ kɛ: “Bɛva Siza ɛdeɛ bɛmaa Siza, na bɛva Nyamenle ɛdeɛ bɛmaa Nyamenle.”​—Maake 12:13-17.

Arane ne mɔ mɔɔ bɛgyi ɛkɛ ne bɛmaa Siza la a pɛ ezukoa na bɛkile ye bolɛ a. Yemɔti wɔ Nyamenle anye zo, bɛlɛ adenle bɛkola bɛka bɛkile yɛ kɛ yɛva ezukoa zɔhane bie yɛdua adwule. Noko akee Gyisɛse hilele kɛ alesama arane ne mɔ ɛnlɛ adenle kɛ bɛbalie mɔɔ le “Nyamenle ɛdeɛ” mɔɔ yemɔ a le yɛ ngoane nee yɛ ɛzonlenlɛ la bɛavi yɛ sa nu. Saa alesama di mɛla na ɔtia Nyamenle mɛla a, Kilisienema ‘tie Nyamenle tɛla sonla.’​—Gyima ne 5:29.

Kɛzi bɛfa adwule bɛdi gyima ɛnɛ la bahola agyegye Kilisienema bie mɔ noko bɛnva bɛ nloa bɛnwulowula arane ne kpɔkɛzilɛ nu, bɛnzi bɛ adenle anzɛɛ bɛndu bɛ gye kɛ bɛnrɛdua adwule ne. Saa bɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ a, ɔbahile kɛ bɛnlɛ diedi kɛ Nyamenle a bali alesama ngyegyelɛ nwo gyima a. Yemɔti bɛsi abotane bɛkendɛ mekɛ kpalɛ mɔɔ Nyamenle balua ɔ Ra Gyisɛse mɔɔ hanle kɛ: “Me Belemgbunlililɛ ɛnvi ewiade ɛhye anu” la tumililɛ zo ali bɛ nwo gyima la.​—Dwɔn 18:36.

Baebolo Ne Mɔɔ Yɛfa Yɛdi Gyima La Azo Nvasoɛ

Saa yɛdi Baebolo ne folɛdulɛ mɔɔ ɔse yɛdua adwule la azo a, yɛbanyia nvasoɛ dɔɔnwo. Yɛnrɛzulo kɛ bɛbahye yɛ anzɛɛ bɛbahwe yɛ nzo kɛ yɛbulu mɛla zo la. (Wulomuma 13:3-5) Mɔɔ hyia kpalɛ la, ɔluakɛ yɛdi mɛla zo la ati, yɛbanyia adwenle mɔɔ anu te wɔ Nyamenle anyunlu na ɛhye bawula ye anyunlunyia. Ɔwɔ nuhua kɛ ɔdwu mekɛ ne bie a yɛbabɔ kakɛ yɛadɛla menli mɔɔ bɛndua bɛ adwule anzɛɛ bɛwua nu la ɛdeɛ, noko yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ Nyamenle banlea ye nɔhalɛ azonvolɛ. Baebolo kɛlɛvolɛ Devidi hanle kɛ: “Ɛnee mele kakula, na kɛkala meyɛ kpanyinli; na metɛnwunle tenlenenli mɔɔ bɛkpo ye, anzɛɛ ɔ mra kɛ bɛlɛsɛlɛzɛlɛ aleɛ.”​—Edwɛne 37:25.

Mɔɔ li awieleɛ, saa yɛte deɛmɔti Baebolo ne tu yɛ folɛ kɛ yɛdua adwule la abo na yɛdi zolɛ a, yɛbanyia anzodwolɛ. Nyamenle ɛndwe yɛ nzo wɔ kɛzi arane ne mɔ fa yɛ adwule mɔɔ yɛtua la di gyima la anwo, kɛ mɔɔ mɛla ne nee yɛ ɛnli wɔ kɛzi suamenle bie fa sua ezukoa mɔɔ yɛtua la di gyima la anwo la. Kolaa na Stelvio azukoa Baebolo ne la, ɔvale ɛvolɛ dɔɔnwo ɔbɔle mɔdenle kɛ bɛbahakyi arane ne wɔ southern Europe. Mɔɔ ɔkilehile deɛmɔti ɔgyakyile la anu la, ɔhanle kɛ: “Menwunle kɛ sonla ɛnrɛhola ɛnrɛva pɛlepɛlelilɛ, anzodwolɛ nee koyɛlɛ ɛnrɛra ewiade. Nyamenle Belemgbunlililɛ ne ala a bahola ava nzenzaleɛ kpalɛ zɛhae ara a.”

Saa yɛdayɛ noko yɛfi nɔhalɛlilɛ nu ‘yɛfa Nyamenle ɛdeɛ yɛmaa Nyamenle’ a, yɛ nee Stelvio bayɛ adwenle wɔ mɔɔ ɔhanle la anwo. Yɛbanwu mekɛ mɔɔ Nyamenle bava tenleneyɛlɛ ara azɛlɛ ye azo na yeayɛ debie biala mɔɔ alesama arane mɔɔ bɛnli pɛlepɛle ɛzɛkye ye boɛ la.

[Ɔbodwɛkɛ]

^ ɛden. 6 Saa ɛkpondɛ kɛ ɛnwu daselɛ mɔɔ kile kɛ Gyihova Alasevolɛ tua adwule la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea The Watchtower, November 1, 2002, mukelɛ 13, ɛdendɛkpunli 15 yɛɛ May 1, 1996, mukelɛ 17, ɛdendɛkpunli 7 ne anu.

[Edwɛkɛ mɔɔ bɛkpa]

Kɛmɔ Nyamenle adwenle kpogya tɛla yɛ ɛdeɛ ne la ati, ɔwɔ kɛ yɛkakyi yɛ adwenle yɛmaa ɔ nee ye ɛdeɛ ne yɛ ko

[Edwɛkɛ mɔɔ bɛkpa]

Saa Kilisienema yɛ tieyɛ tua bɛ adwule a, bɛnyia adwenle mɔɔ anu te wɔ Nyamenle anyunlu na bɛkile kɛ bɛze kɛ Nyamenle bali bɛ ngyianlɛ nwo gyima amaa bɛ

[Nvoninli ne mɔ]

“Bɛva Siza ɛdeɛ bɛmaa Siza, na bɛva Nyamenle ɛdeɛ bɛmaa Nyamenle”

[Edwɛkɛ Ɛvileka]

Copyright British Museum