Ov, Tufanyidin Kulambul​—Yitad?

ANTU akemp kusu awiy akatining kulambul yitad. Avud akat kutong anch kulambul yitad kud kushesh nfalang, akujisadin nayimp ap akujiy. Pakwez amwing akat kulik kulambul yitad mulong wa mutapu uyimp ukatau kusadin nfalang. Mulong wa kurumburil mupak wau wa kulik kulambul yitad, antu a mu musumb umwing wa mu Proche-Orient alonda anch: “Tukutwishap kupan nfalang mulong wa kuland yidiang yikata kuyijip anetu.”

Yitongijok yiney yidiap yisu ni antu kakuyijindjikangap. Mohandas Gandhi, ntakel wa Hindu walonda yitongijok yend pa mulong winou anch: “Muntu mwawonsu ukata kukwash Ngand yitenchikinau nawamp mu yom ya njit​—chikala patok ap ku ujindj—​ukat kunung chikas ku chitil. Muntu mwawonsu, ikala ipal ap nsand ukat kunung chikas ku chitil kusutil kukwash Ngand mu kulambul yitad.”

Chilik chimwing, Henry David Thoreau, filozof wa mu mivu chitot dikum ni chidivu, walika niyend kulambul yitad mulong akat kuyisadin mulong wa kukwash nich njit. Wipula anch: “Ov, mwan a ngand ufanyidin kwitiy anch antu akata kutek yijil akwata mipak yifanyidinay mwan a ngand kukwat kukwatijan ni kom kend? Chad mulong wak muntu mwawonsu ukweting kom?”

Mulong winou uyitadin in Kristu, mulong Bibil ufundishin patok anch afanyidin kwikal ni kom kishitwila mu milong yawonsu. (2 Timote 1:3) Ku mutambu ukwau, Bibil witiyin anch antakel alambwish yitad. Ulondin anch: “Chifanyidin antu awonsu kuziyil kudi in kutakel [a ma guvernema], mulong kwikil ulabu wa kutakel nich wakad kudiokal kudi Nzamb. In kutakel awonsu ayiteka kudi Nzamb. Chawiy mulong wa chom chinech, chifanyidin en kuziyil kudi in kutakel, kichidiap kusu mulong wa kwiyep ujim wa Nzamb, pakwez mwamu muyila michim yen. Mulong winou wawiy ukat kulambwilanya kand yitad. In kutakel adi atushalapol a Nzamb pakatau kuwanyishau midimu yiney. Yifutany yom yawonsu yifanyidinau kuyifut. Yilambulany yitad ya mitapu ni mitapu.”​—Rom 13:1, 5-7.

Mulong wa diyingishin dined, in Kristu a mu mivu chitot ya kusambish ading ayij anch ad antu akata kulambulang yitad nawamp, ap anch yitad yikwau ayipanang mulong wa kukwash nich yom ya njit. Chad kand chakin kud Atuman a Yehova a katat. a Mulong wak akat kulambul yitad ap anch yikat kukwash yisal yakadiau kunung chikas? Ov, mwin Kristu ukudiul kom kend anch amwit kulambul yitad?

Yitad ni Kom

Chakin kamu, chikunku cha yitad yimwing yalambulangau in Kristu a mu mivu chitot ya kusambish ayisadinang mulong wa kukwash milong ya njit. Winou ud mulong ujim piur ka kom weza kumubachik Gandhi ni Thoreau kulik kulambul yitad.

Shinshikin anch in Kristu aziyina kwi mbil yidia mu Rom shapitre wa 13 kadiap kwau mulong ading asotin kwiyep dipup pakwez kand ‘mulong wa kom kau.’ (Rom 13:5) Chakin, kom ka mwin Kristu kawiy kakata kumwit kulambul yitad, ap anch akat kuyisadin mulong wa kukwash yom yakadiay ndiy kunung chikas. Mulong wa kutesh nawamp dilejan dined dimekena anch dipwitamijadin, tufanyidin kwijik chom chimwing cha usey piur pa kom ketu, nchakal wa mu muchim wetu ukata kutulej anch yisalijok yetu yiwapin ap yiyipin.

Muntu mwawonsu ukweting nchakal winou, mud mwalonday Thoreau, pakwez kadiap wa kuchingejin chisu chawonsu. Mulong wa kumusangaresh Nzamb, kom ketu kafanyidin kusal kukwatijan ni mbil jend ja piur. Chisu chawonsu tufanyidin kuswimp yitongijok yetu ap mutapu wetu wa kuman yom chakwel ukwatijan ni wa Nzamb, mulong yitongijok yend yid ya piur nakash kusutamu yetwetu. (Kuseng 19:7) Chawiy tufanyidin kusal usu wa kwijik yitongijok ya Nzamb piur pa maguvernema ma antu. Yom ik yitonginay?

Tumen anch kambuy Paul wayitazuka antakel a maguvernema anch “atushalapol a Nzamb.” (Rom 13:6) Chinech chirumburikin ik? Pa dishin, chirumburikin anch akat kusal yom chakwel kulik kwikal kanvundagesh ni kusal midimu ya ukwash mulong wa antu. Ap guvernema ukatau kukatul milamu nakash ukat kusal niyend midimu mud yitadina kutumijadin mikand, ya shikol, ya kujimish kasu, ya ampurij ni yom yikwau kand. Ap anch Nzamb wij nawamp uyimp wa antakel inay, pakwez ulikin anch adandamen kwikalaku mu chisu kanang ni usotin tulambula yitad mulong wa kumekesh anch tulimishin ditenchik dined, kwawiy kulond anch witiyin anch antakel inay ayiyikela antu.

Nzamb ulikidin kwend maguvernema ma antu mayikela mu chisu chikemp. Ukwet rusot ra kumaswinkesh ni Want wend wa mwiur ni kapamp kamwing ukurijek milong yaletina winyikel wa antu kudiosh kamu mu yitot ya mivu. (Daniel 2:44; Mateu 6:10) Kurutu kwa chisu chinech kuwanyin, Nzamb katiyinap anch in Kristu abwambwila kudiau antakel a ngand mu kulik kulambul yitad ap mu mutapu ukwau.

Chid nchik, anch mud Gandhi, udandamedin kuman anch kulambul yitad yikata kukwash milong ya njit chid chitil? Mud mutapu tukata kuman nawamp musumb kanang anch tud pa musong wa mukandu, tukutwish kurijek yitongijok yetu chakwel yikwatijana ni ya Nzamb pa kutongijokin anch yitongijok yend yid ya piur nakash kusutamu yetwetu. Kusutil muprofet Isay, Nzamb walonda anch: “Mudi diur chididia kulemp ni divu, mwamu muyidia kand yaku yam kulemp ni yaku yenen, ni yitongijok yam yidi kand kulemp ni yitongijok yenen.”​—Isay 55:8, 9.

Ov, Akwet Ulabu wa Kusal Yawonsu?

Mafundish ma Bibil piur pa kulambul yitad mamekeshinap anch antakel a maguvernema akwet ulabu wa kusal yom yawonsu padiau antu atakedilau. Yesu wafundisha anch ulabu uyinkishinau kud Nzamb ukwet mimbu. Chisu chamwipulau anch Nzamb witiyijin kulambul yitad kud antakel a Rom a pa chisu chinacha, Yesu wakula nich mazu makurukina anch: “Lambulany yom ya mwant wa in Rom [Kaisar] kudi mwant wa in Rom, lambulany kand yom ya Nzamb kudi Nzamb.”​—Marko 12:13-17.

“Kaisar ”umekeshina maguverna mawonsu​—ukata kusal ni kubudish nfalang ni ukat kusal anch jidandamena kwikal ja usey. Chawiy ku mes ma Nzamb, akwet mbil ja kulond anch ayifuta nfalang mud yitad. Pakwez, Yesu wamekesha anch “yom ya Nzamb”—​charumburik anch mwom wetu ni difukwil dietu—​tukutwishap kuyipan kud nyikel wa chiuntu. Anch chijil ni yom yisotinau maguvernema yikwatijadinap ni ya Nzamb, in Kristu afanyidin “kumuziyil Nzamb kupandikan kuyiziyil antu.”​—Midimu 5:29.

Nlel, in Kristu akutwish kwiyakamish piur pa mutapu ukatau kusadin yitad yikatau kulambul, pakwez kakatap kupakish kukangesh ap kubwambwil ku yom yisadina maguvernema kusutil kulik kulambul yitad. Chinech chikutwish kumekesh anch kachingejidinap yom yisadinay Nzamb mulong wa kupwish milong ya antu. Pakwez akat kuchingel nich kushimpish muchim chisu chiwanyidina chikupwishay Nzamb milong ya antu kusutil winyikel wa Mwanend Yesu, walonda anch: “Want wamam kiudiap wa mangand minam.”​—Yohan 18:36.

Yiyukish ya Kuziyin ku Mafundish ma Bibil

Ukutwish kutambul yiyukish yivud anch waziyin ku mafundish ma Bibil piur pa kulambul yitad. Ukwiyep dipup diyichingedina antu akata kujip yijil, pamwing ni wom wa kulik kukukwat. (Rom 13:3-5) Cha usey nakash, ukwikal ni kom kishitwila ku mes ma Nzamb ni ukumutumbish kusutil mwikadil wey wa kuziyin ku yijil. Ap anch ukutwish kushadish uvud wa nfalang kanang kulik antu alikina kulambul yitad ap akata kwiy, ukutwish kuchingejin kushilamu kwa Nzamb kwa kuwanyish maswir ma atushalapol end ashinshamena. David, nfund a Bibil umwing walonda mwamu: “Nading nsand, katat nananap kal, pakwez kand kal nimumanangap mwin kutentam amulik kudi [Yehova], ap anend aswadil yakudia.”​—Kuseng 37:25.

Kupwa, kutesh kurumburik ni kulondul chijil cha Bibil piur pa kulambul yitad kukukwinkish chisambu cha mu manangu. Nzamb kakumenap mud ukat kunung chikas ku yisal ya guvernema anch walambul yitad, mud mudia anch chijil chikatap kumwit kuchind muntu udia mu chikumbu mulong wa nfalang jikatay kumwinkish mwin chikumbu. Kurutu kwa kwilej uyakin wa Bibil, muntu umwing utazukinau anch Stelvio warisha mu mivu yivud mulong wa kuswimp yom ya chipolitik ya ngand yend yidia ku Erope wa kurul. Parumburilay mulong wak walikap, walonda anch: “Nitiyija anch mwan a muntu kakutwishap kulet kutentam, chisambu uumwing pakach pa antu pa mangand mawonsu. Ching kusu Want wa Nzamb wawiy ukutwisha chakin kamu kulet ngand yiwamp nakash.”

Mud Stelvio, anch wapan nich kushinshamn ‘yom ya Nzamb kud Nzamb,’ niyey ukusanger chirung chinacha. Ukuman chisu chikuletay Nzamb winyikel utentamina pa divu, ni kupwish milong ni kuburen kutentam yaletau an a antu.

[Dizu didia Kwishin kwa paj]

[Tablo wa jinsangu udia pa paj]

Tufanyidin kuwapish yitongijok yetu chakwel yitanijana ni ya Nzamb mulong yitongijok yend yid piur nakash kusutamu yetwetu

[Tablo wa jinsangu udia pa paj]

Kusutil kulambul yitad nich kuziyin, in Kristu akat kwikal ni kom kawamp ku mes ma Nzamb ni akat kumekesh anch amuchingejidin mulong wa kuwanyish maswir mau

[Chipich chidia pa paj]

“Lambulany yom ya mwant wa in Rom kudi mwant wa in Rom [Kaisar], lambulany kand yom ya Nzamb kudi Nzamb”

[Dizu dirumburila]

Copyright British Museum