Kasi Mukwenera Kupeleka Msonkho?

MBANTHU ŵacoko comene awo ŵakukondwa kupeleka msonkho. Ŵanandi ŵakuwona kuti ndalama za msonkho izo ŵakupeleka zikuryeka waka, ŵakuzigwiliskira nchito pa vinthu vyambura kwenelera, panji zikuluta waka mu mathumba gha ŵanthu. Kweni ŵanyake ŵakukana kupeleka msonkho cifukwa ca umo boma likugwiliskira nchito ndalama izi. Pakulongosora cifukwa ico ŵakukanira kupeleka msonkho, ŵanthu awo ŵakukhala mu msumba unyake wa ku Middle East, ŵakati: “Tingapeleka yayi ndalama kuti ŵakagulire mpholopolo zakuzakakomera ŵana ŵithu.”

Mazgu agha ngacilendo yayi. Mulongozgi wa Ŵahindu, zina lake Mohandas K. Gandhi, wakayowoya cifukwa ico njuŵi yake yikamukanizgiranga kupeleka msonkho. Wakati: “Waliyose uyo wakovwira boma ilo lili na ŵasilikari, kwali mwakudunjika panji yayi, nayo wakucitako kwananga. Munthu waliyose, kwali ni mwana kwali mulara, wakucitako kwananga para wakupeleka msonkho kuti boma linozgerenge vinthu.”

Mwakuyana waka, wavinjeru munyake wa mu vilimika vya m’ma 1800 zina lake Henry David Thoreau wakayowoya vifukwa ivyo wakukanira kupeleka ndalama za msonkho izo zikovwira ku nkhondo. Wakafumba kuti: “Kasi ŵakupanga malango ŵakwenera kumucicizga munthu kuti wacite vinthu ivyo njuŵi yake yikumukanizga? Ipo, cifukwa wuli munthu waliyose wali na njuŵi?”

Nkhani iyi yikukhwaska Ŵakhristu cifukwa Baibolo likusambizga kuti ŵakwenera kulutilira kuŵa na njuŵi yituŵa mu vinthu vyose. (2 Timote 1:3) Kweniso Baibolo likuzomerezga kuti ŵamazaza ŵa boma ŵatorenge msonkho. Likuti: “Munthu waliyose waŵe wakujilambika ku ŵamazaza ŵalara [maboma], cifukwa palije wamazaza wambura kuzomerezgeka na Ciuta; ŵamazaza awo ŵalipo ŵali kuŵikika mu malo ghawo na Ciuta. Ntheura pali cifukwa cakwenelera kuti imwe mwaŵanthu muŵe ŵakujilambika, cifukwa ca kutukutwa pera cara, kweniso cifukwa ca njuŵi zinu. Pakuti ndico cifukwa mukupelekeraso misonkho; cifukwa iwo mbateŵeti ŵa Ciuta, ŵeneawo ŵakucita mulimo uwu nyengo zose. Pelekani kwa wose ivyo vikuŵenelera, msonkho kwa uyo wakukhumba msonkho.”—Ŵaroma 13:1, 5-7.

Pa cifukwa ici, lekani Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakamanyikwanga kuti ŵakupeleka msonkho, nangauli ndalama zinyake zikawovwiranga ŵasilikari ŵa boma. Lero napo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakumanyikwa kuti ndimo ŵakucitira. * Cifukwa wuli Ŵakhristu ŵakupeleka msonkho apo ndalama za msonkho izi zikukawovwira pa vinthu ivyo iwo ŵakukana kukhozgera? Kasi pa nyengo yakupelekera msonkho, Mkhristu wakwenera kusulako waka ivyo njuŵi yake yikumuphalira?

Msonkho na Njuŵi

Vikulongora kuti ndalama za msonkho izo Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakaphalirika kuti ŵapelekenge zikalutanga ku ŵasilikari ŵa boma. Vinthu nga ni ivi ndivyo vikapangiska Gandhi na Thoreau kuti ŵaleke kupeleka msonkho.

Wonani kuti Ŵakhristu ŵakapulikiranga dango ilo lili pa Ŵaroma cipaturo 13 cifukwa ca kopa  waka cilango yayi, kweni ‘cifukwa ca njuŵi zawo.’ (Ŵaroma 13:5) Njuŵi ya Mkhristu yikumutuma kupeleka msonkho, nanga ni para ndalama izo wakupeleka, ŵakucitira vinthu ivyo iyo wakususkana navyo. Kuti tipulikiske fundo iyi, tikwenera kuyimanya makora njuŵi yithu, iyo yikutiphalira usange ivyo tikucita ni viwemi panji viheni.

Thoreau wakawona kuti waliyose wali na njuŵi, kweni ni nyengo zose yayi apo njakugomezgeka. Kuti tikondweske Ciuta, njuŵi yithu yikwenera kukolerana na malango ghake. Nyengo na nyengo tikukhumbikwira kusintha kaghanaghaniro kithu panji umo tikuwonera vinthu mwakuti tikolerane na Ciuta, pakuti maghanoghano ghake ghakuluska ghithu. (Salmo 19:7) Ntheura tikwenera kuyezgayezga kumanya umo Yehova wakuwonera maboma gha ŵanthu. Kasi wakughawona wuli?

Wonani kuti mpositole Paulosi wakati ŵamazaza ŵa boma “mbateŵeti ŵa Ciuta.” (Ŵaroma 13:6) Kasi fundo iyi yikung’anamuraci? Fundo iyi yikung’anamura kuti ŵakovwira kuti mu caru muŵeko mtende ndipo ŵakucitira ŵanthu milimo yinyake yakuzirwa. Nanga ghangaŵa maboma agho ghakuwusa uheni kanandi ghakovwira comene pa nkhani ya kutumizga makalata, masambiro, kuzimwiska moto, na kupeleka cilango kwa awo ŵaswa malango. Nangauli Ciuta wakumanya nadi kuti maboma gha ŵanthu ngambura urunji kweni waghazomerezga kuti ghawuse ŵanthu kwakanyengo, ntheura wakukhumba kuti tipelekenge msonkho kuti tilongore kuti tikucindika ndondomeko yake.

Ciuta wazomerezga maboma gha ŵanthu kuti ghawuse kwa nyengo yicoko waka. Khumbo lake ndakuti Ufumu wake wakucanya uwuskepo viheni vyose ivyo maboma gha ŵanthu ghatambuzga navyo ŵanthu kwa vilimika vinandi. (Daniel 2:44; Mateyu 6:10) Kweni panyengo yasono Ciuta wandazomerezge Ŵakhristu kuti ŵagalukirenge boma mwa kukana kupeleka msonkho panji munthowa zinyake.

Wuli usange mucali kujipulika nga ni Gandhi kuti kupeleka ndalama za msonkho izo zikovwira nkhondo nkhwananga? Nga umo malo ghambura kuwoneka makora ghangamba kuwoneka makora para munthu waghawonera pa malo ghakukwera, nase tingasintha maghanoghano ghithu kuti ghayane na gha Ciuta usange tingaghanaghanira umo maghanoghano ghake ghaliri ghapacanya kuluska ghithu. Kwizira mwa nchimi Yesaya, Ciuta wakati: “Umo mitambo yiliri kucanya ku caru, ntheura ndimo ziliri nthowa zane kucanya kwakuluska zinu na maghanoghano ghane kwakuluska ghinu.”—Yesaya 55:8, 9.

Kasi Ŵali na Mazaza Ghose?

Nangauli Baibolo likutiphalira kuti tipelekenge msonkho, likung’anamura kuti maboma gha ŵanthu ghali na mazaza ghose yayi. Yesu wakasambizga kuti Ciuta wali kupeleka mazaza ghacoko waka ku maboma agha. Apo wakafumbika usange nchakwenelera kupeleka msonkho ku boma la Ŵaroma ilo likawusanga pa nyengo iyo, Yesu wakazgora kuti: “Wezgerani vinthu vya Kesare kwa Kesare, kweni vinthu vya Ciuta kwa Ciuta.”—Mariko 12:13-17.

Maboma, agho mu Baibolo ghakuyowoyeka kuti “Kesare,” ghakupanga ndalama kuti ŵanthu ŵazigwiliskirenge nchito. Ntheura Ciuta wakuwona kuti ŵaboma ŵali na wenelero wakuti ŵapike ndalama izo ŵakupanga mwa kuŵapa msonkho. Kweni Yesu wakalongora kuti maboma gha ŵanthu ghalije mazaza pa “vinthu vya Ciuta,”  ivyo ni umoyo withu, na kusopa. Para malango gha ŵanthu panji ivyo ŵakukhumba vyapambana na malango gha Ciuta, Ŵakhristu ‘ŵakwenera kupulikira Ciuta nga muwusi m’malo mwa ŵanthu.’—Milimo 5:29.

Ŵakhristu mazuŵa ghano nyengo zinyake ŵangatimbanizgika na umo boma likugwiliskira nchito ndalama za msonkho izo ŵakupeleka, kweni iwo ŵakupindana na boma yayi mwa ŵakukana panji kugwentha kupeleka msonkho. Para ŵangacita nthena, mbwenu ŵangalongora kuti ŵakugomezga yayi kuti Ciuta ndiyo wazamumazga masuzgo gha ŵanthu. M’malo mwake, ŵakulindilira mwakuzika nyengo iyo Ciuta wazamugwiliskira nchito muwuso wa mwana wake kuti wazakawuskepo viheni ivyo ŵanthu ŵakucita. Mwana wa Ciuta uyu wakati: “Ufumu wane ngwa caru cino cara.”—Yohane 18:36.

Vyandulo Ivyo Mungasanga Para Mukulondezga Ivyo Baibolo Likusambizga

Mungasanga vitumbiko vinandi para mukulondezga ivyo Baibolo likusambizga pa nkhani ya kupeleka msonkho. Mukuŵavya wofi wakuti mukolekenge kweniso mukugega cilango ico cikupelekeka ku awo ŵakuswa malango. (Ŵaroma 13:3-5) Cakuzirwa comene nchakuti musungilirenge njuŵi yinu kuŵa yituŵa pamaso pa Ciuta ndipo mumucindikenge cifukwa cakuti mukupulikira malango. Nangauli mungamara ndalama zinu zinandi pakuyaniska na awo ŵakukana kupeleka msonkho panji awo ŵakucita vimbundi pakupeleka, mungagomezga layizgo la Ciuta lakuti wapwelelerenge ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka. Davide uyo nayo wakalembako Baibolo wakati: “Nkhaŵa mwanici ndipo sono ndiri mucekuru, kweni ndirije kuwona murunji kuti wasidika, panji mphapu yake kulomba vyakurya.”—Salmo 37:25.

Mwakudumura, mungaŵa na mtende wa mtima para mungapulikiska na kulondezga ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya kupeleka msonkho. Ciuta wakumupani mulandu yayi na umo boma likugwiliskira nchito ndalama za msonkho izo mukupeleka. Vikuyana waka na para mukukhala mu nyumba ya renti, mukuŵa na mulandu uliwose yayi cifukwa ca umo mweneko wa nyumba wakugwiliskira nchito ndalama izo mukupeleka. Pambere wandasambire unenesko wa mu Baibolo, munthu munyake zina lake Stelvio wakayezgayezga kwa vilimika vinandi kuti ndyali zisinthe kumwera kwa Europe. Pakulongosora cifukwa ico wakalekera ivyo wakacitanga, wakati: “Najiwonera nekha kuti muwuso wa ŵanthu ungapangiska yayi kuti pa caru paŵe urunji, mtende, ndiposo kukolerana. Ufumu wa Ciuta pera ndiwo ungasintha vinthu kuti ŵanthu ŵakhalenge makora.”

Nga ni Stelvio, namwe mungagomezga layizgo ili para ‘mungawezgera vinthu vya Ciuta kwa Ciuta’ mwakugomezgeka. Muzamuwona na maso apo muwuso urunji wa Ciuta uzamuwuskapo viheni na kuwura urunji kose uko kulipo cifukwa ca muwuso wa ŵanthu.

[Mazgu ghamusi]

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 22]

Tikukhumbikwira kusintha kaghanaghaniro kithu mwakuti tikolerane na Ciuta, pakuti maghanoghano ghake ghakuluska ghithu

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 23]

Para Ŵakhristu ŵakupeleka msonkho mwakugomezgeka, ŵakuŵa na njuŵi yituŵa pamaso pa Ciuta ndipo ŵakulongora kuti ŵakumugomezga kuti waŵapenge ivyo ŵakusoŵerwa

[Vithuzithuzi pa peji 22]

“Wezgerani vinthu vya Kesare kwa Kesare, kweni vinthu vya Ciuta kwa Ciuta”

[Kulongosora Cithuzithuzi]

Copyright British Museum