Lafoga​—E Mata, E ‵Tau o ‵Togi Atu ne Koe?

E FIA‵FIA a nai tino ke ‵togi olotou lafoga. Kae e mafau‵fau a nisi tino e tokouke me e māumāu olotou sene e ‵togi ki lafoga ona ko te fakaaoga ‵se, fai valevale, io me ko te kaisoa ne nisi tino. Kae ko nisi tino e ita ma ‵togi olotou lafoga ona ko te mea e fakaaoga i auala sē ‵tau. I te lotou fakamatalaga ki te pogai e se ‵togi ei olotou lafoga, ne fai mai a tino i se fa‵kai i te Middle East­ern, penei: “E se tuku atu ne matou a sene ke ‵togi ki ei a polofana kolā ne tamate ki ei omotou tama‵liki.”

E se ‵fou a vaegā lagonaga penā. Ne fai mai te takitaki Hindu telā ko oti ne mate, ko Mohandas K. Gandhi, ana lagonaga e uiga ki te mea tenei: “A te tino telā e ‵lago atu ki te malo i ana fakatokaga ki te kautau​—faitalia me e ‵lago tonu atu io me ikai​—ko agasala eiloa. So se tagata matua io me foliki, e mafai eiloa o aofia a ia i te agasala ko te fesoasoani atu ki galuega a te malo mai te ‵togiga o lafoga.”

E penā foki a te tagata poto i te 19 senitenali, ko Henry David Thoreau, ne fai mai ne ia a pogai ne seki manako ei a ia o ‵togi a lafoga kolā e fakaaoga ke ‵lago atu ki taua. Ne fesili atu tou tagata: “E mata, e ‵tau mo tino o talia ne latou a tino fai tulafono, ke fai a fakaikuga kolā e ‵tau eiloa o fai ne te tino e ‵tusa mo tena loto lagona? Tela la, se a te aoga o te loto lagona o te tino?”

E manava‵se a Kelisiano ki te mataupu tenei, ona ko te mea e akoako faka‵lei mai te Tusi Tapu, me e ‵tau o fakatumau ne latou se loto lagona ‵ma i mea katoa. (2 Timoteo 1:3) I te suā feitu, e taku faka‵lei mai foki i te Tusi Tapu a te saolotoga o malo ke ‵tae ne latou a lafoga. E fai mai: “E ‵tau mo tino katoa o faka‵logo ki pule ma‵luga, me e seai se pulega e fai seiloga ke talia ne te Atua; me ne fakasaoloto ne te Atua a pulega katoa konei ke ‵tu mai i olotou tulaga kese‵kese. Tela la, e ‵tau eiloa mo koutou o faka‵logo, e se ona fua ko tena kaitaua kae ona foki ko otou loto lagona. Me tenā foki loa te pogai e ‵togi ei otou lafoga; me i a latou ko tavini a te Atua mō tino katoa, e tavini atu faeloa mō te pogai eiloa tenei. Tuku atu ki tino katoa a mea kolā e ‵tau o maua ne latou, ‵togi atu te lafoga ki te tino telā e ‵tau o ‵togi ki ei.”​—Loma 13:1, 5-7.

Tenei te pogai ne lauiloa ei a Kelisiano i te senitenali muamua ona ko te loto fia‵fia o ‵togi olotou lafoga faitalia me e isi se aofaki lasi mai i ei ne fakaaoga ki te kautau. Kae penā foki loa a Molimau a Ieova i aso nei. * E mafai pefea o fakamatala atu a te mataupu tenei? E mata, e ‵tau mo se Kelisiano o fakaseaoga tena loto lagona māfai ko ‵tau o ‵togi tena lafoga?

Lafoga mo te Loto Lagona

E tonu, e isi se vaega o lafoga kolā ne ‵togi atu ne Kelisiano i te senitenali muamua, ne fakaaoga ki te kautau. Tenei eiloa te pogai ne seki talia ei ne loto lagona o Gandhi mo Thoreau ke se ‵togi lā lafoga.

Ke masaua la me ne seki faka‵logo fua a Kelisiano ki te fakatonuga i te Loma mataupu 13 ona ko te fakasalaga kae “ona foki ko [olotou] loto  lagona.” (Loma 13:5) E tonu, ko te loto lagona o se Kelisiano e manakogina ei ke ‵togi ne ia ana lafoga, faitalia me e fakaaoga a mea konei ki nisi faifaiga kolā e ‵teke a ia ki ei. Ke fakafetaui aka a manatu e lua konei, e ‵tau o iloa ne tatou se manatu tāua e uiga ki ‵tou loto lagona, se tamā leo telā e fai mai ki a tatou me e mata, e tonu io me ‵se ‵tou faifaiga.

A tino katoa e isi se tamā leo penā i a latou, e pelā mo te mea ne fakaasi mai ne Thoreau, kae e se fakatalitonugina katoatoa. Ko te mea ke fakafiafia ne tatou a te Atua, e ‵tau o fakafetaui ‵tou loto lagona ki ana tulaga i mea tau amioga. E manakogina ke fakafetaui faeloa a ‵tou mafaufauga io me ko kilokiloga ke ‵pau mo te Atua me e ma‵luga atu ana mafaufauga i lō tatou. (Salamo 19:7) Tela la, e ‵tau o taumafai tatou ke malamalama i te kilokiloga a te Atua ki malo o tāgata. Se a tena kilokiloga?

E iloa ne tatou me ne taku ne te apositolo ko Paulo a malo o tāgata ki “tavini a te Atua mō tino katoa.” (Loma 13:6) Se a te uiga o te mea tenā? E fakauiga i ei ki te tausiga o te filemu mo te faiga o galuega tāua mō tino o te fenua. Ke oko foki ki toe malo fai valevale, e fakatoka ne latou a te aveavega o meli, akoga, te kau ‵ta afi, mo te faiga o tulafono. E tiga loa e iloa ‵lei ne te Atua a te sē ‵lei o tino pule konei, e talia ne ia ke pule mai latou mō se vaitaimi, kae e ‵tau mo tatou o ‵togi ‵tou lafoga ona ko te āva ki tena fakatokaga, ke pule mai a vaegā malo penā ki tino.

Kae ka se talia ne te Atua ke tumau a pulega a tāgata. Ko tena loto eiloa ke sui ne tena Malo faka-te-lagi a pulega katoa kae ke faka‵lei fakamuli ne ia a fakamaseiga katoa kolā ne māfua mai i pulega a tāgata i te fia o senitenali ko ‵teka. (Tanielu 2:44; Mataio 6:10) I te taimi nei, e se talia ne te Atua ke ‵teke atu a Kelisiano ki malo mai te sē ‵togi o olotou lafoga io me ko te faiga o nisi mea aka.

Kae e a māfai e mafaufau koe pelā mo Ghandi me se agasala eiloa ke ‵togi atu lafoga kolā e ‵lago ki taua? E pelā eiloa mo te lavea faka‵lei atu o se kogā koga māfai e kake aka koe ki se koga maluga, e mafai foki o loto fia‵fia tatou o fakatonutonu ‵tou mafaufauga ke ‵pau mo te Atua, mai te mafaufau ‵loto ki te maluga o tena kilokiloga i lō tatou. E auala i te pelofeta ko Isaia, ne fai mai te Atua: “E pelā mo te lagi e maluga atu i te lalolagi, e penā foki te ma‵luga o oku auala i lō otou auala mo oku mafaufauga i lō otou mafaufauga.”​—Isaia 55:8, 9.

E Mata, e ‵Tau o Faka‵logo Katoatoa ki Pulega a Tāgata?

A te akoakoga i te Tusi Tapu e uiga ki te ‵togiga o lafoga, e se fakauiga i ei me e mafai ne pulega a tāgata o pule katoatoa ki tino. Ne akoako mai a Iesu me e isi se tapula ne tuku atu ne te Atua ki pulega konei. I te taimi ne fesili atu ei me e mata, se mea ‵tau i te kilokiloga a te Atua, ke ‵togi atu a lafoga ki te malo o Loma i te taimi tenā, ne fai atu ne Iesu a te fakamatalaga tāua tenei: “Toe ‵togi atu a mea a Kaisala ki a Kaisala, kae ko mea a te Atua ki te Atua.”​—Maleko 12:13-17.

A malo​—kolā e fakaata mai i a “Kaisala”​—e faite io me ‵lomi ne latou a tupe kae fesoasoani atu ke fakatumau tena malosi. Tela la, i te kilokiloga a te Atua, e maua ne latou a te saolotoga ke toe ‵togi atu a mea konā e auala i lafoga. Kae ne fakaasi mai ne Iesu me i “mea a te Atua”​—ko  ‵tou ola mo ‵tou tapuakiga​—e se mafai o tuku atu ki so se fakapotopotoga a tāgata. Kafai ko fe‵paki a tulafono a tāgata mo tulafono a te Atua, e ‵tau mo Kelisiano “o faka‵logo ki te Atua e pelā me ko te pule i lō tāgata.”​—Galuega 5:29.

E mafai o fanoa‵noa a Kelisiano i aso nei ona ko te auala e fakaaoga ei olotou lafoga kolā ne ‵togi atu, kae e se taumafai latou o fakalavelave io me fai atu olotou manatu ki faifaiga a te malo, mai te ‵teke atu io me se ‵togi olotou lafoga. A te mea tenā se fakaasiga o te sē lava o te talitonu ki te auala ka faka‵lei ei ne te Atua a fakalavelave o tino. I lō te fai penā, e ‵nofo fakatali‵tali latou ki te taimi tonu o te Atua ke faka‵lei aka a faifaiga a tāgata e auala i te pulega a tena Tama ko Iesu, telā ne fai mai: “Toku Malo e sē se vaega o te lalolagi tenei.”​—Ioane 18:36.

Mea Aoga e Maua Mai te Fakalogo ki Akoakoga i te Tusi Tapu

E uke a mea aoga e mafai o maua ne koe māfai e fakalogo ki te akoakoga mai te Tusi Tapu e uiga ki te ‵togiga o lafoga. Ka puipui ei koe mai te fakasalaga mō tino solitulafono e pelā foki mo te manavase i a koe ma ‵poa. (Loma 13:3-5) E sili atu i ei, ka fakatumau ne koe se loto lagona ‵ma i mua o te Atua kae fakaaloalo atu ki a ia ona ko tou fakalogo ki te tulafono. E tiga eiloa e mafai o mu‵tana au tupe ma faka‵pau ki a latou kolā e seki ‵togi io me ne ‵togi fakaloiloi olotou lafoga, e mafai eiloa o talitonu koe ki te folafolaga a te Atua ke tausi ki ana tavini fakamaoni. Ne fai mai a Tavita, se tino tusitala o te Tusi Tapu: “Au ne talavou kae nei au ko matua, kae e seki lavea eiloa ne au se tino amiotonu ke tuku tiaki, io me ko ana tama‵liki ke salasala ki falaoa.”​—Salamo 37:25.

Kafai ko malamalama kae fakalogo koe ki te fakatonuga i te Tusi Tapu ke ‵togi a lafoga, ka maua i ei ne koe a te filemu. E se ‵losi atu ne te Atua a mea e fai ne malo ki lafoga e ‵togi ne koe, e pelā eiloa mo te sē ‵losi atu ne te tulafono a mea e fai ne te tino i o ia te fale e nofo koe i ei ki tupe kolā e ‵togi atu ne koe. A koi tuai o tauloto ki muna‵tonu i te Tusi Tapu, ne taumafai se tagata, e igoa ki a Stelvio, ke fai ne ia a ‵fuliga i mea fakapolitiki mō se fia o tausaga i Eulopa ki saute. I tena fakamatalaga ki te pogai ne fakagata ei ne ia a taumafaiga konā, ne fai mai tou tagata: “Au e fai ‵tonu atu me e se mafai ne te tagata o aumai ne ia te fai mea tonu, te filemu, mo se kautaina fealofani ki te lalolagi tenei. Ko te Malo fua o te Atua e mafai o ‵fuli kae fai ne ia ke ‵lei a olaga o tino.”

E pelā mo Stelvio, kafai e fakamaoni koe o ‘‵togi a mea a te Atua ki te Atua,’ ka mafai foki o talitonu koe ki ei. Ka lavea ne koe te taimi ka fakaoko mai ei ne te Atua a te pulega amiotonu ki te lalolagi kātoa, kae toe faka‵lei a fakamaseiga mo faifaiga sē fakamaoni mai pulega a tāgata.

[Fakamatalaga mai lalo]

[Ko manatu tāua itulau e 22]

E manakogina ke fakafetaui ‵tou kilokiloga ke ‵pau mo te Atua me e ma‵luga atu ana mafaufauga i lō tatou

[Ko manatu tāua itulau e 23]

Mai te faka‵logo ke ‵togi a lafoga, e maua ne Kelisiano se loto lagona ‵lei i mua o te Atua kae fakaasi atu te lotou tali‵tonu me ka tausi mai a ia ki a latou

[Ata i te itulalu e 22]

“Toe ‵togi atu a mea a Kaisala ki a Kaisala, kae ko mea a te Atua ki te Atua”

[Credit Line]

Copyright British Museum