Anga Hẽ O Sukila Oku Feta Elisimu?

OMANU havosiko va sanjukila oku feta elisimu. Valua va sima okuti oku feta elisimu ci lomboloka oku pesila olombongo kovina ka vi silivila, oku vi eca ku una ka sesamẽla oku vi tambula, ale oku nyaniwa. Vamue ka va feti elisimu omo liovina vĩvi via siata oku lingiwa lolombongo viaco. Ulume umue o kasi ko Oriente Médio poku lombolola esunga lieci ka fetela elisimu, wa popia hati: “Etu ka tu feti olosolo vi ka ponda omãla vetu.”

Ovisimĩlo evi via siata calua kuenda via tunda kosimbu. Usongui wa sulako wa va hindu o tukuiwa hati, Mohandas K. Gandhi, poku lekisa esunga lieci utima waye ka u wecelela oku feta elisimu, wa popia hati: “Omunu wosi o kuatisa keliangiliyo liombiali liatiamẽla kuyaki, ​—ci kale ulume ale ukãi, o linga ekandu, ndaño ka ci lingi—​lovaka aye. Omunu o pondola oku linga ekandu liaco poku feta elisimu lioku kuatisa ombiali, ci kale ukulu ale omõla.”

Onoño yimue yi tukuiwa hati, Henry David Thoreau wa kala kocita 19, wa teyuilavo esunga lieci ka fetelele elisimu lioku kuatisa kuyaki. Eye wa pula hati: “Anga hẽ onungi yofeka citava okuti yecelela oku kisikiwa lombiali oku linga ovina eye muẽle a sesamẽla oku linõlela? Momo lie omanu va kuetelele owanji wo vutima?”

Catiamẽla kondaka eyi, Embimbiliya li longisa okuti Akristão va sukila oku kuata utima wa yela kovina viosi. (2 Timoteo 1:3) Handi vali, Embimbiliya li lekisa okuti olombiali vi kuete omoko yoku pinga elisimu. Olio li popia hati: “Omanu vosi, omunu, omunu, [a] pokole kolombiali, momo ka kuli uviali te wa tunda ku Suku, la-a a kasi a kapiwa la Suku. Oco, ca sesamela omunu oku pokola, ha mekonda lioku yuvulako lika onyeño, te mekonda liutima u livela oku linga esunga. Haicovo vu fetela alisimu momo ovo akuenje va Suku kuenje owo upange wavo. Eci komanu vosi eci ca va sesamela, ulambu ku wa sesamela ulambu.”​—Va Roma 13:1, 5-7.

Omo liaco, Akristão vatete kuenda Olombangi via Yehova koloneke vilo, via kũlĩhĩwa ciwa omo liocituwa cavo coku feta lonjanga elisimu ndaño okuti onepa yalua yolombongo viaco yi ka kuatisa kupange wusualali. * Ondaka eyi yi molẽha ndu okuti ya tatama. Oco hẽ, yi lomboluiwa ndati? Anga hẽ citava okuti Ukristão o sepula ovisimĩlo viaye poku feta elisimu?

Elisimu Kuenda Owanji wo Vutima

Onepa yalua yelisimu lina Akristão vatete va kisikiwile oku eca, ya enda oku kuatisa kupange wusualali. Ovina evi ovio via vetiya Gandhi la Thoreau oku liwekapo oku feta elisimu.

Ivaluka okuti Akristão ka va sukilile lika oku pokola kocihandeleko celivulu lia va Roma ocipama 13 omo lioku yuvula oku kangisiwa, pole, va ci lingila “mekonda liutima” wavo. (Va Roma 13:5) Utima Wukristão citava okuti u  kisika oku feta elisimu ndaño okuti elisimu liaco li ka kuatisa kovopange ana okuti eye muẽle ka va lingi. Oco tu kuate elomboloko liondaka eyi, tu sukila oku kũlĩhĩsa owanji wetu wovutima una u tu sapuila nda ovilinga vietu viwa ale vĩvi.

Ndeci Thoreau a ci popia, vosi yetu tu kuete owanji waco wo vutima, pole olonjanja vimue ka u koleliwa. Oco tu sanjuise Suku, utima wetu u sukila oku pindisiwa lolonumbi viaye. Olonjanja vimue, tu sukila oku pongolola ovisimĩlo vietu oco vi likuate levi via Suku, momo ovisimĩlo viaye ovio lika via velapo. (Osamo 19:7) Tu sukila oku likolisilako oku kuata elomboloko liocisimĩlo ca Suku catiamẽla kolombiali. Vipi ovisimĩlo viaye?

Tua kũlĩha okuti upostolo Paulu wa tukula olombiali okuti, “akuenje va Suku.” (Va Roma 13:6) Eci ci lomboloka nye? Ci lomboloka okuti ovo va teyuila omanu kevĩho kuenda va linga ovopange awa. Ndaño muẽle olombiali ka via sungulukile, olonjanja vimue vi linga ovopange amue ndeci, oku eca ovikanda, oku tunga olosikola, oku popela omanu kondalu (kovilunga), kuenda oku sombisa omanu va lueya ovihandeleko. Suku ndaño wa kũlĩha okuti olombiali viaco vakuakandu, pole o kasi oku vi ecelela okuti vi viala okatembo kamue kuenda o yongola okuti tu feta elisimu. Momo poku ci linga tu lekisa esumbilo kesokiyo liaye lioku vi ecelela okuti vi tu viala.

Suku o kasi oku ecelela okuti olombiali viomanu vi viala oluali vokatembo katito. Ocipango caye ceci okuti Usoma waye u piñanya ovoviali osi kuenda u malako ovitangi viosi omanu va kasi oku liyaka lavio tunde kosimbu, vina via siata oku kokiwa lolombiali viaco. (Daniele 2:44; Mateo 6:10) Osimbu otembo yaco ka ya pitĩlilepo, Suku ka ecelela okuti Akristão va lekisa esino poku likala oku feta elisimu ale oku linga ovina vikuavo.

Nye o linga nda o kuete ovisimĩlo ndevi via Gandhi viokuti, oku feta elisimu li kuatisa kuyaki ci lomboloka ekandu? Ndeci tu pondola oku mola ciwa ovina vi kasi ocipãla nda tua londa pocitumãlo cimue ca yeluka, cimuamue haico tu sukila oku linga poku pongolola ovisimĩlo vietu oco vi li kuate levi via Suku loku ivaluka okuti ovisimĩlo viaye ovio lika via velapo. Vonduko yuprofeto Isaya, Suku wa popia hati: “Ndeci ilu li kasi kupãla longongo haico ovituwa viange vi kasi kupãla lovituwa viene, lovisimĩlo viange vi kasi kupãla lovisimĩlo viene.”—Isaya 55:8, 9.

Va Kuete hẽ Omoko ya Velapo?

Elongiso Liembimbiliya lioku feta elisimu, ka li lekisa okuti olombiali vi kuete omoko yoku kisika cosi komanu vana ovo va viala. Yesu wa longisa okuti Suku ka ecele omoko ya velapo kolombiali violuali lulo. Eci vo pula nda ca sunguluka kovaso a Suku oku feta elisimu kombiali yo ko Roma, wa tambulula hati: “Evi via Kaisare vi eci ku Kaisare, levi via Suku vi eci ku Suku.”​—Marko 12:13-17.

Olombiali okuti vi lomboloka “Kaisare,” vi panga olombongo kuenda vi tumbika ovihandeleko vioku eca esilivilo kolombongo viaco. Omo liaco kovaso a Suku, ovo va kuete omoko yoku pinga olombongo viaco poku kisika omanu oku feta elisimu. Pole Yesu wa lekisa okuti  ‘evi via Suku,’ okuti omuenyo kuenda efendelo lietu, ka ci tava oku vi eca komanu. Eci ovihandeleko viomanu vi li pãtala lolonumbi via Suku, Akristão va sukila “oku pokola ku Suku, komanu hakoko.”​—Ovilinga 5:29.

Koloneke vilo citava okuti Akristão va sumua calua poku kũlĩha ovina via siata oku lingiwa lolombongo viavo vielisimu, pole, ka va seteka oku tamãlala lolombiali poku likala oku vi feta. Momo elinga liaco li lekisa ekambo lioku kolela okuti Suku eye o ka malako ovitangi viomanu. Pole, lepandi ovo va talamẽla otembo Suku a ka potolola ovitangi viomanu lekuatiso liusoma Womõlaye Yesu, una wa popia hati: “Usoma wange hawoluali luloko.”​—Yoano 18:36.

Asumũlũho Oku Kuama Elongiso Liembimbiliya

Nda wa pokola kueci Embimbiliya li longisa catiamẽla koku feta elisimu, o pondola oku kuata asumũlũho alua. O ka yuvula eyambulo li eciwa ku vana ka va pokola kovihandeleko, kuenda usumba woku kuatiwa. (Va Roma 13:3-5) Ca velapo vali ceci okuti, o ka kuata utima wa yela kovaso a Suku kuenda o ka eca esivayo kokuaye omo liovilinga viove viwa. Ndaño okuti pamue o pesela olombongo vialua okuti vana va tila oku feta elisimu ci sule, o sukila oku kolela kolohuminyo via Suku vioku kuatisa omanu vaye vo kolela. Daviti, umue pokati kasonehi Vembimbiliya wa popia hati: “Nda kaile umalehe, cilo nda kuka, haimo lumue sia la mola ondingesunga ya yandulukiwa, pamue ombuto yaye yi lomba lomba okulia.”​—Osamo 37:25.

Oku kuata elomboloko kuenda oku pokola kocihandeleko Cembimbiliya coku feta elisimu, ci ku kuatisa oku kuata ombembua yovutima, poku kũlĩha okuti Suku ka ku pisa omo liovina olombiali vi linga lelisimu liove. Ivaluka okuti nda o kasi vonjo yimue yoku fetela, ocihandeleko combiali ka ci ku pisa omo liovina omunu ukuanjo yaco a linga lolombongo ove wo feta. Ulume umue o tukuiwa hati Stelvio, osimbu ka fetikile oku lilongisa Embimbiliya, vokuenda kuanyamo alua wa yonguile oku linga apongoloko kuviali wo kombuelo yo Europa. Poku lombolola esunga lieci a silapo onjongole yaco, wa popia hati: “Nda limbuka okuti omunu ka tẽla oku tumbika esunga, loku nena ombembua, kuenda elitokeko liomanu voluali. Usoma wa Suku owo lika u pondola oku nena apongoloko kuenda ekalo liwa pokati komanu.”

Nda ove wa eca ku ‘Suku evi via Suku’ ndeci Stelvio a linga, kolelavo okuti o ka mola otembo Suku a ka tumbika usoma waye wesunga voluali luosi, loku malako evĩho kuenda ungangala wa siata oku kokiwa luviali womanu.

[Atosi pombuelo yamẽla]

[Etosi lia velapo kemẽla 14]

Tu sukila oku pongolola ovisimĩlo vietu okuti vi li kuata levi via Suku, momo ovisimĩlo viaye via velapo, vietu vi sule

[Etosi lia velapo kemẽla 15]

Akristão omo lioku lekisa epokolo koku feta elisimu, va kuete utima wa yela kovaso a Suku, kuenda va lekisa okuti va kolela kokuaye oco a va ĩhe ovina viosi va sukila

[Alitalatu kemẽla 14]

“Evi via Kaisare vi eci ku Kaisare, levi via Suku vi eci ku Suku”

[Ono yelitalatu kemẽla 14]

Copyright British Museum