Ndi Ngani Ni Tshi Fanela U Lifha Mithelo?

A SI vhathu vhoṱhe vhane vha takalela u lifha mithelo. Vhathu vhanzhi vha vhona u nga tshelede yavho i khou tambiswa, u tswiwa, kana u shumiswa nga nḓila ya vhufhura. Vhaṅwe vha hana u lifha mithelo nga nṱhani ha uri tshelede yavho i shumiselwa zwithu zwi songo teaho. Musi vhadzulapo vha iṅwe ḓorobo ya ngei Vhubvaḓuvha-kati vha tshi ṱalutshedza uri ndi ngani vha sa ṱoḓi u lifha mithelo, vho amba uri: “Ri nga si bvise tshelede ya u renga gulu dzine dza vhulaha vhana vhashu.”

Zwo ḓowelea uri vhathu vha ḓipfe nga yeneyi nḓila. Murangaphanḓa wa Vhahindu o no faho ane a pfi Mohandas K. Gandhi o ṱalutshedza zwi itaho uri luvalo lwawe lu sa mu tendele a tshi badela mithelo musi a tshi ri: “Muthu ane a tikedza Shango ḽine ḽa vha na maswole—a tshi zwi ḓivha kana a sa zwi ḓivhi—u vha a tshi khou ita tshivhi. Muthu muṅwe na muṅwe hu sa londwi uri ndi muhulwane kana ndi muṱuku u vha a tshi khou ita tshivhi arali a thusa Muvhuso nga u lifha muthelo.”

Nga hu fanaho, muḓivhi wa pfunzo dza maṱali ane a pfi Henry David Thoreau wa ḓanani ḽa vhu-19 ḽa miṅwaha o amba uri luvalo lwawe a lu tendi a tshi lifha mithelo ine ya shumiselwa u tikedza nndwa. O vhudzisa uri: “Naa mudzulapo u fanela u tendela mulayo u tshi mu dzhiela phetho ine a fanela u ḓidzhiela yone u tendelana na luvalo lwawe? Arali zwo ralo, ndi ngani muthu muṅwe na muṅwe e na luvalo?”

Enea mafhungo a kwama Vhakriste nga nṱhani ha uri Bivhili i funza nga nḓila i pfalaho uri vha fanela u vha na luvalo lwo kunaho kha zwithu zwoṱhe. (2 Timotheo 1:3) Kha ḽiṅwe sia, Bivhili i dovha ya amba uri vhavhusi vha na ndugelo ya u wana mithelo. I ri: “Vhathu vhoṱhe nga vha pfe muvhuso u vha vhusaho [mivhuso ya vhathu]; ngauri a huna muvhuso u sá bviho ha Mudzimu; huno huné wa vha hone, wo vhewa nga ene Mudzimu. Ndi zwone-ha, ho ri fanela ri tshi pfa mahosi, rí sa itiswi nga u ofha u rwiwa fhedzi, ri tshi itiswa nga luvalo. Na u bvisa lutho, ri itiswa nga zwenezwo, ngauri mahosi ndi vhalanda vha Mudzimu, vho ṋewaho mushumo hoyu. Ṋeani vhoṱhe zwo vha fanelaho: o fanelwaho nga lutho, ni mu fhe lutho.”—Vha-Roma 13:1, 5-7.

Nga nṱhani ha zwenezwi, Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vho vha vha tshi ḓivhelwa u lifha mithelo naho vhunzhi ha yeneyo mithelo yo vha i tshi ya vhuswoleni. Na Ṱhanzi dza Yehova ṋamusi dzi ita nga u ralo. * Ndi ngani Mukriste a tshi fanela u badela mithelo ine ya tikedza zwithu zwine a sa zwi tikedze? Naa Mukriste u fanela u kandeledza luvalo lwawe musi a tshi fanela u thela?

Mithelo Na Luvalo

Zwi swayeaho ndi uri iṅwe ya tshelede ya mithelo ye Vhakriste vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha vha vha vha tshi fanela u i lifha yo vha i tshi shumiselwa nndwa. Zwenezwi ndi zwone zwe zwa ita uri mvalo dza Gandhi na Thoreau dzi si vha tendele u thela.

Ṱhogomelani uri Vhakriste a vho ngo thetshelesa ndaela i re kha Vha-Roma ndima ya 13 nga u ofha u ṱarafiwa, fhedzi vho “itiswa nga luvalo  [lwavho].” (Vha-Roma 13:5) Ndi ngoho uri luvalo lwa Mukriste lu ṱoḓa a tshi bvisa mithelo naho i tshi shumiselwa u tikedza zwithu zwine a sa tendelane nazwo. U itela u pfesesa yeneyi mihumbulo ine ya nga i a hanedzana, ri fanela u ṱhogomela tshiṅwe tshithu tsha ndeme nga ha luvalo lwashu, tshithu tshine tsha ri vhudza arali nyito dzashu dzo tea kana dzi songo tea.

Samusi Thoreau o zwi ṱhogomela, muthu muṅwe na muṅwe u na luvalo, fhedzi zwenezwo a zwi ambi uri lu a shuma. U itela uri ri kone u takadza Mudzimu, luvalo lwashu lu fanela u tendelana na zwilinganyo zwawe zwa vhuḓifari. Kanzhi ri fanela u shandula mahumbulele kana mavhonele ashu uri a kone u tshimbidzana na a Mudzimu nga nṱhani ha uri mihumbulo yawe i fhira yashu. (Psalme ya 19:7) Nga zwenezwo, ri fanela u lwela u pfesesa mavhonele a Mudzimu nga ha mivhuso ya vhathu. Ndi afhio eneo mavhonele?

Ri ṱhogomela uri muapostola Paulo o vhidza mivhuso ya vhathu uri “ndi vhalanda vha Mudzimu.” (Vha-Roma 13:6) Zwenezwo zwi amba mini? Zwavhuḓi-vhuḓi zwi amba uri vha ita uri hu dzudzanyee na u itela vhathu tshumelo dza ndeme. Na mivhuso yo tshinyalaho i anzela u ḓisela vhathu tshumelo dzi ngaho poswo, pfunzo, zwidzimamulilo na mapholisa. Naho Mudzimu a tshi kona u vhona vhushayanungo ha yeneyi mivhuso ya vhathu, o i tendela i tshi vhusa lwa tshifhinganyana nahone o laedza uri ri bvise mithelo ngauri ri ṱhonifha ndugiselelo yawe, zwine zwa amba u tendela hawe yeneyi mivhuso i tshi vhusa vhathu.

Mudzimu o tendela yeneyi mivhuso ya vhathu i tshi vhusa lwa tshifhinganyana. Ndi ndivho yawe uri Muvhuso wawe wa ṱaḓulu u dzhiele vhudzulo yeneyi mivhuso yoṱhe na u lugisa mutshinyalo we wa itwa nga mivhuso ya vhathu miṅwahani ya maḓana. (Daniele 2:44; Mateo 6:10) Fhedzi zwa zwino Mudzimu ho ngo tendela Vhakriste vha tshi dzhenelela kha nndwa dza vhadzulapo dza u sa thetshelesa nga u sa lifha mithelo kana nga dziṅwe nḓila.

Ni fanela u ita mini arali u fana na Gandhi ni tshi kha ḓi vhona u nga u bvisa mithelo ine ya tikedza nndwa ndi tshivhi? Samusi ri tshi kona u vhona zwavhuḓi fhethu arali ro gonyela fhethu ho itaho ndunduma, ri nga lugisa mavhonele ashu arali ra elekanya nga nḓila ine mavhonele a Mudzimu a fhira ashu ngayo. A tshi shumisa muporofita Yesaya, Mudzimu o ri: “Vhunga lutombo lú ngei ṱaḓulu kule na ḽifhasi, na dzinḓila dzanga dzi ṱaḓulu kule na dzaṋu dzinḓila, na ngelekanyo dzanga dzi ṱaḓulu, kule na dzingelekanyo dzaṋu.”—Yesaya 55:8, 9.

Naa Vho Ṋewa Maanḓa Oṱhe?

Zwine Bivhili ya zwi funza malugana na u bvisa mithelo a zwi ambi uri mivhuso i fanela u zwi dzhia uri i na maanḓa oṱhe a u langa vhalanda vhayo. Yesu o funza uri Mudzimu o ṋea yeneyi mivhuso maanḓa o linganyiselwaho. Musi a tshi vhudziswa arali zwo tea phanḓa ha Mudzimu u bvisa muthelo wa muvhuso wa Roma we wa vha u tshi khou vhusa nga tshenetsho tshifhinga, Yesu o fhindula nga uri: “Khosi i ṋeeni-ha zwi re zwa khosi; Mudzimu ni mu ṋee zwi re zwa Mudzimu.”—Marko 12:13-17.

Mivhuso—ine ya imelwa nga “Khosi”—i gandisa tshelede ya tsimbi kana ya bammbiri na u langa maanḓa ayo. Ngauralo, u ya nga mavhonele a Mudzimu vha na ndugelo ya u humbela uri i badelwe  sa mithelo. Naho zwo ralo, Yesu o sumbedza uri “zwa Mudzimu”—vhutshilo na vhurabeli hashu—zwi nga si vhuye zwa langwa nga dzangano ḽa vhathu. Musi milayo ya vhathu kana zwine vha zwi ṱoḓa zwi tshi lwisana na milayo ya Mudzimu, Vhakriste vha fanela u ‘pfesa Mudzimu u fhira vhathu.’—Mishumo 5:29.

Vhakriste ṋamusi vha nga kha ḓi sa takadzwa nga nḓila ine miṅwe ya mithelo yavho ya shumiswa ngayo, fhedzi a vha lingedzi u dzhenelela kana u ṱuṱuwedzwa nga zwine muvhuso wa zwi ita u itela u hana u badela mithelo. Zwenezwo zwi nga sumbedza uri a vha fulufheli uri Mudzimu u ḓo tandulula thaidzo dza vhathu. Nṱhani hazwo, vha lindela uri Mudzimu a dzhenelele kha mafhungo a vhathu nga tshifhinga tsho teaho nga vhuvhusi ha Murwa wawe Yesu, we a ri: “Muvhuso wanga a si wa shango ḽino.”—Yohane 18:36.

Mbuyelo Dza U Tevhela Pfunzo Dza Bivhili

Ni nga vhuyelwa nga zwithu zwinzhi musi ni tshi tevhela zwine Bivhili ya zwi funza nga ha u badela mithelo. Ni ḓo iledza u ṱarafiwa sa vhathu vhane vha pfuka milayo nahone a ni nga ḓo ofha u waniwa. (Vha-Roma 13:3-5) Zwa ndeme vhukuma ndi uri ni ḓo vha na luvalo lwo kunaho phanḓa ha Mudzimu nahone ni ḓo mu hulisa nga u thetshelesa mulayo. Naho ni tshi nga kha ḓi xelelwa nga iṅwe tshelede musi ni tshi vhambedzwa na vhane vha si badele kana vhane vha fhurela mithelo, ni nga ḓitika nga fulufhedziso ḽa Mudzimu ḽa uri u ḓo ṱhogomela vhashumeli vhawe vha fulufhedzeaho. Davida Muṅwali wa Bivhili o amba uri: “Tshee nda bebwa nda vhuya nda kalaha, a thi athu u vhona muvhuya ó laṱiwa, a tho ngo vhona vhana vhawe vhó tshinyala.”—Psalme ya 37:25.

Zwiṅwe hafhu, u pfesesa na u tevhela ndaela ya Bivhili ya u bvisa muthelo zwi ḓo ita uri ni vhe na mulalo wa ngelelo. Mudzimu a nga si ni vhone mulandu wa zwithu zwine muvhuso wa zwi ita nga tshelede yaṋu ya muthelo, samusi mulayo u sa ni vhoni mulandu wa zwithu zwine muṋe wa nnḓu ye na hira khayo a zwi ita nga tshelede yaṋu ya rennde. Musi a sa athu guda ngoho ya Bivhili, muṅwe munna ane a pfi Stelvio o vha a tshi ṱoḓa lwa miṅwaha minzhi uri hu vhe na tshanduko kha zwa politiki ngei Yuropa tshipembe. Musi a tshi ṱalutshedza uri ndi ngani o litsha u ita vhuḓidini honoho, o ri: “Ndo vha ndi tshi fanela u tenda uri a hu na muthu ane a nga ḓisa khaṱulokwayo, mulalo na vhuthihi shangoni. Ndi Muvhuso wa Mudzimu fhedzi une wa nga ḓisa tshanduko na u khwinisa lushaka.”

U fana na Stelvio, arali ‘Mudzimu ni tshi mu ṋea zwi re zwawe’ nga u fulufhedzea, na inwi ni nga vha na ḽeneḽo fulufhelo. Ni ḓo zwi vhona musi Mudzimu a tshi ḓisa muvhuso wa u luga kha ḽifhasi, a tshi lugisa mutshinyalo na u shayea ha khaṱulokwayo ho ḓiswaho nga mivhuso ya vhathu.

[Ṱhaluso i re magumoni a siaṱari]

[Maipfi o ṱumbulwaho kha siaṱari 14]

Ri fanela u shandula mavhonele ashu uri a kone u tshimbidzana na a Mudzimu nga nṱhani ha uri mihumbulo yawe i fhira yashu

[Maipfi o ṱumbulwaho kha siaṱari 15]

Musi Vhakriste vha tshi badela mithelo nga u fulufhedzea, vha vha na luvalo lwo kunaho phanḓa ha Mudzimu nahone vha sumbedza uri vha fulufhela uri u ḓo vha ṱhogomela

[Zwifanyiso kha siaṱari 14]

“Khosi i ṋeeni-ha zwi re zwa khosi; Mudzimu ni mu ṋee zwi re zwa Mudzimu”

[Ṱhaluso ya Vhubvo ha Tshifanyiso]

Copyright British Museum