“Ëjts nëjkx mijts duˈun xyjyawë duˈun ta [...] mgumäˈäyën xypyikyën.” (NÚM. 18:20, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM])

1, 2. 1) ¿Ojts ja Leví tyëëm yˈääts yajtukumaytyë nyax? Oknimaytyäˈäk. 2) ¿Ti Jyobaa tyukwandak ja lebitëty?

KO JA israelitë tjaˈabëjktë ja Nax diˈib Yajtukwinwäˈänëdë, ta ja tiempë tpaty parë yajtukumääytyë. Ets yëˈë yajwäˈkxë Josué, Eleazar, diˈib tuump saserdotë wintsën, ets pënaty nyigëbäjkˈäjttëp tuˈuk tuˈuk ja tëëm ääts (Núm. 34:13-29). Yëˈë tyukumääytyë ja nyax tuˈuk tuˈugë tëëm ääts, per ja Leví tyëëm yˈääts kyaj ti tmooytyë (Jos. 14:1-5). ¿Tiko? ¿Waˈan kyaj yajmëjpëjtaktë? ¿Kyaj nety nyitëkëdë yajkumaytyët?

² Jyobaa kyaj nety tmastuˈudäˈäny ja lebitëty, pes të nety tˈanëëmë: “Ëjts nëjkx mijts duˈun xyjyawë duˈun ta [...] mgumäˈäyën xypyikyën” (Núm. 18:20, MNM). ¡Jantsy oy diˈib ja lebitëty yajtukwandak! ¿Wiˈix mnayjawëdët ko duˈunë Jyobaa mdukwandäˈägëdët? Mbäät mjënäˈäny: “¿Waˈandaa Jyobaa ttukwandäˈägët tuˈugë jäˈäy diˈib duˈun extëm ëjts? ¿Mbäät tyamë Dios mëduumbë diˈib pokyjyaˈay tkumäˈäyënˈatyë Jyobaa?”. Jëjpˈamë tyäˈädë yajtëˈëwën parë ëtsäjtëm ets parë nmëguˈukˈäjtëm. Pääty, min jawyiin nˈokˈijxëm ti yˈandijpy ngumäˈäyënˈäjtëmë Jyobaa ets ta net nˈijxëm wiˈix mbäät ngumäˈäyënˈäjtëm oy njukyˈatäˈänëm jam tsäjpotm o yä Naxwiiny.

Jyobaa kyuentˈäjt ja Leví tyëëm yˈääts

3. ¿Wiˈix ja Leví tyëëm yˈääts tyëjkëdë tuumbë extëmë saserdotë?

³ Mä nety ja israelitëty kyayajmoˈoynyëm ja Ley, këˈëm ijty tyuny saserdotë diˈib nyigëbäjkˈäjtypyë fyamilyë. Per ko ja Ley ojts yajmooynyëdë, ta yajtuknipëjktë ja Leví tyëëm yˈääts ets tyundët saserdotë o tpudëkëdët. ¿Wiˈix ko yëˈëjëty tyëjkëdë tuumbë? Ko Jyobaa dyaˈoˈktääy ja kaˈaxkopktëjk Egipto, ta ojts jyënaˈany ko ja israelitëtyë kyaˈaxkopkˈuˈunk të nety twäˈätspëjtaˈaky ets të tjaˈabëjktäˈäy parë myëdunëdët. Per ok, ta jyënany ko yëˈë yajtunaampy ja lebitëty ets kyaj yëˈëjëty ja kaˈaxkopktëjk. Jeˈeyë ko ja lebitëty niwaanë nety, päätyë Jyobaa ojts tniˈanaˈamë ets ja israelitëty tjuuybyëtsëmët nuˈun nyiˈigyë ja kaˈaxkopktëjk (Núm. 3:11-13, 41, 46, 47). Ta mä tadë tiempë ja lebitëty tmëduuntsondaktë Dios jam Israel.

4, 5. 1) ¿Tidën yˈandijpy ko ja lebitëty tkumäˈäyënˈäjttë Jyobaa? 2) ¿Wiˈixë Dios tkuentˈäjty ja lebitëty?

⁴ Extëm nˈijxëm, ja lebitëty kyaj yajtukumääytyë nyax, per yëˈë yajtukumääytyë diˈib mas tsobatp: tyundët “extëmë Jyobaa syaserdotëty” (Jos. 18:7). Päätyë Jyobaa yˈanmääyëdë: “Ëjts nëjkx mijts duˈun  xyjyawë duˈun ta [...] mgumäˈäyën xypyikyën” (Núm. 18:20, MNM). Per ¿waˈandaa nety xëmë yˈayowäˈändë mët ko kyaj tmëdattë ja kyam tyuˈu? Números tnigajpxy ko kyaj (käjpxë Números 18:19, 21, 24). Ja lebitëty yëˈë ijty yˈaxäjëdëbë diesmë extëmë kumäˈäyën diˈib ja israelitëty yäjktëp, duˈun tijaty yaˈijt yajwindëëdëp ets ja jëyujk animal diˈib myëdäjttëp. Ets ta nanduˈun ja lebitëty dyaktë diesmë, twinˈixtë tijaty mas oy parë tmoˈoytyë ja saserdotëty (Núm. 18:25-29). * Tyäˈädë saserdotëty nan yëˈë yˈaxäjëdëp mä ja Diosë tyëjk, tukëˈëyë tijaty ja israelitëty yäjktëp parë Jyobaa. Ets mbäädë nety yˈittë seguurë ko Jyobaa moˈoyanëdëp tijaty tëgoyˈäjtxëp.

⁵ Ja Ley diˈibë Moisés yajmooy, duˈun yajjaygyukëyaˈany ko waˈan ijty ja israelitëty dyaktë ja myëmajtskˈokpë diesmë diˈib yajtuundëp koogoo xyëdundë mä tuˈukpë jëmëjt (Deu. 14:22-27). Per näˈäty wiinktsoo ijty dyajtundë tyäˈädë diesmë. Win jëxtujk jëmëjt ijty tˈamääyˈattë diˈib yajtijp sääbëdë jëmëjt. Ets ko yˈabety tëgëk jëmëjt ets tëdujk jëmëjt, ta dyajtundë tyäˈädë diesmë parë tpudëkëdë ayoobë jäˈäy ets ja lebitëty. ¿Tiko nety nanduˈun yajpudëkëdë ja lebitëty? Yëˈko “yëˈëjëty käˈäp ti nyax kyamëty” extëm ja myëguˈuktëjk (Deu. 14:28, 29, MNM).

6. Pën ja lebitëty kyaj yajtukumääytyë nyax, ¿mä tsyënääytyë?

⁶ Pën ja lebitëty kyaj yajtukumääytyë nyax, ¿mä tsyënääytyë? Jyobaa yëˈë diˈib kuentˈäjtëdë ets ojts tniˈanaˈamë yajmoˈoytyët 48 käjpn, tëdujk mä ja israelitë kyaktsoˈoktë. Ets jam ijty tsyëënëdë ko kyatundë mä ja Diosë tyëjk (Núm. 35:6-8). Jyobaa yëˈë mooyëdë tijaty yajtëgoyˈäjttë mët ko aduˈuk tmëduundë. ¿Wiˈixë nety mbäät ja lebitëty dyaˈixëdë ko yëˈë Jyobaa kyumäˈäyënˈäjttëp? Ko tmëbëktët ko Jyobaa mbäät myoˈoyëdë tijaty yajtëgoyˈäjttëp ets ko mbäät yˈijxˈit kyuentˈatëdët.

7. ¿Ti nety tsojkëp dyaˈixëdët ja lebitëty parë Jyobaa tkumäˈäyënˈattët?

⁷ Tam ijty ja israelitëty diˈib kyaj dyaktë diesmë, ets oy ja Ley tkayajkuboky, kyuˈayoˈowëdëp ja saserdotëty ets ja lebitëty. Duˈun tyuun jyäjtë mä jyukyˈajtyë Nehemías. Pääty ja lebitëty tyuundëjkëdë kamoty tuˈujoty ets ta ojts tmastutnëdë ja Diosë tyuunk (käjpxë Nehemías 13:10). Ja lebitëty mbäädë nety tmëdattë tijaty yajtëgoyˈäjttëp, pën ja israelitëty myëmëdoodëbë Jyobaa yˈanaˈamën. Per pën kyaj, tsojkëbë nety amumduˈukjot tmëbëktëdë Jyobaa ets mä wiˈix tijaty myoˈoyäˈänëdë.

Lebitëty diˈib myëdäjttë Jyobaa extëmë kyumäˈäyën

8. ¿Ti jotmay pyat ja lebitë diˈib xyëˈäjt Asaf?

⁸ Niˈamukë ja lebitëty jyäˈäwëdë Jyobaa extëmë kyumäˈäyën, ets nääk ojts jyënäˈändë: “Jyobaa yëˈë diˈibëts xypyatp ngumäˈäyënˈatët” parë dyaˈijxëdë ko myëbëjktëbë Dios ets ko oy mëët yˈittë (Lam. 3:24). Biiblyë myaytyakypy tuˈugë lebitë diˈib ëëw yax ets wyäˈpë ëy. Mbäät nxëëmoˈoyëm Asaf, yëˈko kyaj yajnijawë pën yëˈë jyaayë Salmo 73 o pën yëˈë tuˈugë tyëëm yˈääts. Asaf yëˈë nyigëbäjkˈäjt ja lebitëty diˈib ëëdëp ja tiempë mä rey David jyukyˈajty (1 Cró. 6:31-43). Mä Salmo 73 japë Asaf ojts tkujayë  ko axëëk nyayjäˈäwë ko axëkjäˈäy jantsy oy dyajnaxtë jyukyˈäjtën ets kyaj tjaygyujkë tiko dyuˈunëty. Axtë ojts jyënaˈany: “Nëgoobëts të nyajwäˈätsyë ngorasoon etsëtsë ngëˈë diˈib wäˈäts yajpatp”. Waˈan tjäˈäytyëgooy ko ja tuunk diˈib yajmooy jantsy jëjpˈam ets ko yëˈë Jyobaa kyumäˈäyënˈäjtypy. Jaanëm oy nyayjäˈäwë ko ojts nyijkxy mä “Diosë tyëjk” (Sal. 73:2, 3, 12, 13, 17).

9, 10. ¿Tiko nety mbäädë Asaf jyënaˈany: “Dios yëˈë [...] diˈibëts xypyatp ngumäˈäyënˈatët winë xëë winë tiempë”?

⁹ Asaf jap dyajtëgäjtsyë jyot wyinmäˈäny mä ja Diosë tyëjk. Mayë Dios mëduumbë nanduˈun të jyattë extëmë tyäˈädë lebitë, tuk tiempë kyaj tnekymyëjpëjtaktë Diosë tyuunk mët ko wyinmäˈäny tpëjtaktë mä mëkjäˈäyˈäjtën. Per yaˈoˈoyëdë jatëgokë wyinmäˈäny ko tˈëxpëjktë Diosë yˈAyuk ets tyuˈukmujktë mëdë kyäjpn. Asaf pyëjkë kuentë ko axëkjäˈäy seguurë ko ttsiktë diˈib nyiptëp. Ko twinmääy tijaty kunuˈkxënë nety të tˈaxäjë, ta tjaygyujkë ko Jyobaa nety kuentˈatanëp ets tuˈumoˈoyanëp. Pääty tˈanmääy: “Kyajts nmëdatyë wiinkpë diˈibëts ndukxondäˈägëp yä naxwiiny, mijts jeˈeyë” (Sal. 73:23, 25). Nyijäˈäbë nety ko oy wiˈix jyat kyëbatët, extëm pyäˈämbatët o myay tyäjët, mbäädë nety jyënaˈany: “Dios yëˈë [...] diˈibëts xypyatp ngumäˈäyënˈatët winë xëë winë tiempë” (käjpxë Salmo 73:26). ¡Mëjwiin kajaa Asaf jyotkujkmooyë ko tjamyejtsy ko yëˈë Jyobaa myëtnaymyaayëbëˈäjtypy ets ko ninäˈä tkajäˈäytyëgoyaˈany diˈib tyuumpy! (Ecl. 7:1.) Axtë ojts yˈëy: “Parë ëjts, oy kojëtsë Dios nmëwingony. Yëˈëjëtsë Jyobaa të nˈaˈoogë, diˈib yˈanaˈamdaapy tukëˈëyë” (Sal. 73:28).

¹⁰ Ko Asaf jyënany ko yëˈë Jyobaa kyumäˈäyënˈäjtypy, kyaj jeˈeyë tmaytyäˈägany ja naybyudëkë diˈib yajmoopy ko lyebitëty. Nan yëˈë myaytyäˈägan ko myëjjäˈäwë ko tyuuny mä Diosë tyëjk ets ko oy mëët yˈity (Sant. 2:21-23). Tsojkëbë nety tmëbëkëdë Jyobaa ets yˈitët seguurë ko oyëyäämp mas niˈigyë ja jyukyˈäjtën pën myëmëdoobyë Jyobaa. ¿Këdii oy ko nanduˈumbë mëbëjkën nmëdäjtëm?

11. ¿Ti Jeremías yajtëëjë Jyobaa, ets wiˈix yˈatsoojëmbijtë?

¹¹ Jeremías yëˈë ja tuˈugë lebitë diˈib jënan: “Jyobaa yëˈë diˈibëts xypyatp ngumäˈäyënˈatët”. Min nˈokˈijxëm ti nety yˈandijpy. Tyäˈädë kugajpxy jamë nety tsyëënë Anatot, ja käjpn mä lebitëty tsyëënëdë diˈib wingon wëˈëmp Jerusalén (Jer. 1:1). Tëgokë Jeremías dyajtëëyë Jyobaa tiko axëkjäˈäy agujk jotkujk yˈittë mientrësë oyjyaˈay oˈktëy jyat kyëbattë (Jer. 12:1). Yëˈë nyijäˈäbë nety ko Jyobaa tëyˈäjtën mëët tijaty ttuny, pääty ko tˈijxy ti nety tuun jäjtëp Jerusalén ets Judá, ta tˈanmääy wiˈixë nety nyayjawëty. ¿Wiˈixë Jyobaa yˈatsoojëmbijtë? Ojts tyukˈaneˈemyëty ets tkäjpxwäˈkxët ja kutëgoˈoyën. Etsë Jyobaa yëˈë yaˈˈadëë extëmë nety të kyäjpxwaˈkxy. Pënaty kyaj myëdoodë oˈktääytyë, per pënaty mëdoodë ojts tsyoˈoktë (Jer. 21:9).

12, 13. 1) ¿Tiko Jeremías jyënany: “Jyobaa yëˈë diˈibëts xypyatp ngumäˈäyënˈatët”, ets ti jäˈäyˈäjtënë myëdäjt? 2) ¿Tiko nety tsyekyëty ets niˈamukë ja israelitë tmëdattët ja “jäˈäyˈäjtën diˈib awijxp”?

 ¹² Ko Jeremías tˈijxy wiˈix ja nax käjpn të wyindëgooytyaˈay, ta nyayjäˈäwë extëmxyëbë Jyobaa yajˈyoˈoyëty kootsˈitum. Nyayjäˈäwë extëm kyaj nyekyjyukyˈaty “extëmë yetyëjkëty diˈib jeky të yˈijnëdë ooky” (Lam. 1:1, 16; 3:6). Jeremías ojts tˈanëëmë ja israelitëty ets tnijodëmbittëdë Jyobaa, per kyaj tmastuttë ja axëkˈäjtën, päätyë Jyobaa dyajkutëgooyë Jerusalén etsë Judá. Jeremías nyimääy nyidäj oyë nety të tjatukˈawanëdë ti miin këdakp. Ets ojts jyënaˈany ko pën ja jäˈäy kyaj kyutëgooytyaay, yëˈë duˈun mët ko “Jyobaa jyantsy yˈoyjyaˈayëty” ets ko ja pyaˈˈayoˈon “jemy dyaˈixyëty tuˈuk tuˈugë jopy”. Pääty jyënany: “Jyobaa yëˈë diˈibëts xypyatp ngumäˈäyënˈatët”. Pyëjkë kuentë ko mëj ja tyuunk extëmë Diosë kugajpxy (käjpxë Lamentaciones 3:22-24).

¹³ Ko Jeremías jyënany: “Jyobaa yëˈë diˈibëts xypyatp ngumäˈäyënˈatët”, yëˈë yaˈijxë ko myëbëjkë Jyobaa ets yëˈë pudëjkë parë ojts tmëdatyë “jäˈäyˈäjtënë diˈib awijxp”. Niˈamukë ja israelitë nan tsojkëbë nety tˈawixtëdë Jyobaa, pes të nety yajpëjkëdë ja nyax ets ja nety yˈitäˈäny tukwäˈäts ja kyäjpn 70 jëmëjt (Jer. 25:11). Yëˈëyë netyë Jyobaa diˈib mbäät jyotkujkmoˈoyëdë. Pes ko nyajxy 70 jëmëjt, ta yajjëmbijtëdë mä pyaˈis ets jam jatëgok tmëduundë (2 Cró. 36:20-23).

Wiinkpë nan mbäädë nety tkumäˈäyënˈatyë Jyobaa

14, 15. Abeky mä ja lebitëty, ¿pën myëdäjtë Dios extëmë kyumäˈäyën, ets tiko?

¹⁴ Ja lebitëty extëmë Asaf mëdë Jeremías, kyaj nety yëˈëyë mbäät tmëdattë Dios extëmë kyumäˈäyën. Tuˈugë ijxpajtënë yëˈë David, mä nety kyatuundëkënëm rey jam Israel, ojtsë Jyobaa tˈanëëmë: “Mijtsë duˈun [...] diˈibëts njaˈäjtypy yä naxwiiny mä yajpäättë diˈib jukyˈäjttëp” (käjpxë Salmo 142:1, 5). Ko ojts twaabyë tyäˈädë salmo, kyaj nety yajpääty mä yˈanaˈamdakn ets ni mä tyëjk, japë nety yajpääty äängoty mä twinguyuˈtsy ja myëtsip. Ja naa majtskˈokën nyayuˈtsë äängoty, tëgok nyayuˈtsë jamyë mä ja käjpn diˈib xyëˈäjtypy Adulam ets jatëgok mä ja lugäärë äänëˈëk tëtsëˈëkpë diˈib En-guedí. Pääty waˈan tjääyë Salmo 142 mä tuˈugë tyäˈädë äänk.

¹⁵ Nˈokjamyajtsëm ko yëˈë nety pajëdijtëbë rey Saúl parë yaˈoogäˈänyëty. Ko tkugeky, ta nyayuˈtsë mä tuˈugë äänk diˈib jantsy tsip yajnidëkë (1 Sam. 22:1, 4). Jap nyayjäˈäwë jantsy naytyuˈuk ets ko nipën diˈib mbäät pyudëkëty, pääty tˈëxtääyë Dios ets pyudëkëdët (Sal. 142:4).

16, 17. 1) ¿Tijaty jotmayë David yajnayjäˈäwë naytyuˈuk? 2) ¿Pënë nety mbäät tˈamdoyë naybyudëkë?

¹⁶ Ko David tjääyë Salmo 142, waˈanë nety të tnijawë wiˈix axëëk të jyaty të kyëbetyë Ahimélec, diˈibë nety tuump saserdotë wintsën. Yëˈë kyaj nety tnijawë pënë David keˈekyjëdijtp, ta ojts tpudëkë. Ko Saúl tnijäˈäjë, ta ojts tniˈanaˈamë ets yˈoogët mëdë fyamilyë (1 Sam. 22:11, 18, 19). David pyokyjäˈäwë ko yˈoˈkyë tyäˈädë saserdotë, duˈun tjäˈäwë extëmxyëp yëˈë këˈëm dyaˈoˈky. Pes ¡pën kyapokyjawëp tuˈugë jotmay  extëmë tyäˈädë! Ets diˈib mas oˈktëy, yëˈë ko nijeˈeyë nety mbäät kyanekywyäˈkpoˈkxy, pes mëktaˈaky jyantsy ëxtäˈäyëty ja rey.

¹⁷ Per kyaj yëˈëyëty. Ok, ta nanduˈun yˈoˈky ja kugajpxy Samuel diˈibë nety të wyinˈixyëty parë tyëkët rey (1 Sam. 25:1). Waˈanë David mas naytyuˈuk nyayjäˈäwë ko yˈoˈkyë Samuel, per ninäˈä tkajäˈäytyëgooy ko yëˈë netyë Dios pudëjkëp. Oyë netyë Dios kyayajtunyëty extëm ja lebitëty, të nety wyinˈixyëty parë yˈanaˈamët Israel (1 Sam. 16:1, 13). Pääty ojts tmënuˈkxtaˈaky amumduˈukjot ets tˈëxtääyë nyaybyudëkë. Tyam, nan mbäädë Jyobaa xypyudëjkëm, pën nˈaxäjëm extëmë ngumäˈäyënˈäjtëm ets nˈaˈoˈkëm. Ets nëjkxëp xypyudëjkëm parë amumduˈukjot nmëduˈunëm.

18. ¿Wiˈix mayë Dios mëduumbë tmëdäjttë Jyobaa extëmë kyumäˈäyën?

¹⁸ Mä tyäˈädë artikulo të nˈijxëm ko David, ja lebitëty etsë wiinkpë israelitë ojts tmëdattë Jyobaa extëmë kyumäˈäyën. O ja tuk peky njënäˈänëm, ojtsë Jyobaa tyuunkmoˈoyëdë ets yˈijttë seguurë ko yëˈë nety kuentˈatanëdëp ets kuwäˈänanëdëp. Ëtsäjtëm nan mbäät niduˈuk niduˈuk njënäˈänëm ko yëˈë Jyobaa ngumäˈäyënˈäjtëm. Mä ja tuˈukpë artikulo nˈixäˈänëm ti mbäät nduˈunëm.

[Notë diˈib noky ëxˈääy]

¿Mnijäˈäp wiˈix yaˈˈatsoojëmbity?

• ¿Tiko nety mbäät jyënäˈändë ja Leví tyëëm yˈääts ko yëˈë Jyobaa kyumäˈäyënˈäjttëp?

• ¿Wiˈixë Asaf, Jeremías etsë David dyaˈijxëdë ko yëˈë kyumäˈäyënˈäjttëbë Jyobaa?

• ¿Ti tsojkëp nmëdäjtëm pën ngumäˈäyënˈatäˈänëmë Dios?

[Yajtëˈëwën]

[Letrë diˈib miimp mä pajina 11]

Ja Lebitëty kyaj yajtukumääytyë nyax, yëˈë kyumäˈäyënˈäjttë Jyobaa ko tyuunkmooyëdë

[Letrë diˈib miimp mä dibujë mä pajina 10]

¿Wiˈix ja lebitëty ets ja saserdotëty tkumäˈäyënˈäjttë Jyobaa?

[Letrë diˈib miimp mä dibujë mä pajina 12]

¿Ti Asaf pudëjkë parë xëmë tmëdäjtyë Jyobaa extëmë kyumäˈäyën?