Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

“Bɛnriandi Kpalɛ Kɛ Bɛkɛnyia Nwolɛ Ahyɛlɛdeɛ Ne”

“Bɛnriandi Kpalɛ Kɛ Bɛkɛnyia Nwolɛ Ahyɛlɛdeɛ Ne”

“Bɛnriandi Kpalɛ Kɛ Bɛkɛnyia Nwolɛ Ahyɛlɛdeɛ Ne”

“Bɛnriandi kpalɛ kɛ bɛkɛnyia nwolɛ ahyɛlɛdeɛ ne.”—1 KƆL. 9:24.

1, 2. (a) Kɛzi Pɔɔlo manle Hibulu Keleseɛnema ne anwosesebɛ ɛ? (b) Pɔɔlo hanle kɛ yɛyɛ duzu?

ƐZOANVOLƐ Pɔɔlo luale ɛnriandilɛ nwo ndonwo ne azo ɔmanle Hibulu Keleseɛnema ne anwosesebɛ. Ɔhanle ye wɔ kɛlata ne mɔɔ ɔhɛlɛle bɛ la anu kɛ bɛle kɛ menli mɔɔ ɛlɛsu ɛlɛnriandi la. Noko ɔhakyele bɛ kɛ tɛ bɛ ngome a bɛlɛnriandi a. Gyihova tete nɔhalɛ azonvolɛ dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ bɛwie bɛ ɛnriandilɛ ne a. Pɔɔlo hanle kɛ menli ɛhye mɔ le “dasevolɛma pemgbenleamgbe” mɔɔ ɛbɔ bɛ ɛyia a. Saa Hibulu Keleseɛnema ne hakyele nɔhavoma ɛhye mɔ diedi ne nee bɛ mɔdenlebɔlɛ ne dahuu a, anrɛɛ bɛsikale bɛ bo bɛwiele bɛ ɛnriandilɛ ne.

2 Yɛhanle Gyihova nɔhalɛ azonvolɛ ɛhye mɔ bie neazo nwo edwɛkɛ wɔ edwɛkɛ mɔɔ li ɛhye anyunlu la anu. Diedi kpole mɔɔ ɛnee bɛlɛ ye wɔ Nyamenle anu la manle bɛlile nɔhalɛ bɛhɔle ewule nu. Bɛnriandile bɛhɔle awieleɛ. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛdayɛ noko yɛawie yɛ ɛnriandilɛ ne ɛ? Pɔɔlo hanle kɛ: “Bɛmaa yɛye debie biala mɔɔ si yɛ aze, nee ɛtane mɔɔ ɛgya yɛ la ali, na yɛmia yɛ nwo kpalɛ yɛnlea ɛnriandilɛ ne mɔɔ gyi yɛ nyunlu la.”—Hib. 12:1.

3. Duzu a Keleseɛnema bahola azukoa avi Pɔɔlo edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle ye wɔ menli mɔɔ ɛnee su ɛnriandilɛ wɔ Gilikima nwɔhoalilɛ nu anwo la anu a?

3 Duzu ati a Pɔɔlo hanle kɛ “yɛye debie biala mɔɔ si yɛ aze” la ali ɛ? Buluku bie mɔɔ ka Keleseɛnema mɔɔ ɛnee wɔ Pɔɔlo mekɛ zo anwo edwɛkɛ la kilehile kɛzi ɛnee menli nriandi wɔ zɔhane mekɛ ne la anu. (Backgrounds of Early Christianity) Ɔhanle kɛ: “Gilikima lɛle bɛ nwo zɔ kpundinlikpundinli bɛ agbɔkɛ nu na bɛzule ɛnriandilɛ.” * Bie a ɛnɛ bɛnrɛlie adenle zɛhae mɔɔ bɛdua zo bɛnriandi la bɛnrɛdo nu. Noko ɛnriandilɛma ne anwula tɛladeɛ ɔluakɛ ɛnee bɛmkpondɛ kɛ debie biala si bɛ adenle wɔ ahyɛlɛdeɛ ne ɛnyianlɛ nwo. Yemɔti mekɛ mɔɔ Pɔɔlo hanle hilele Hibulu Keleseɛnema ne kɛ bɛye “debie biala mɔɔ si [bɛ] aze” anzɛɛ adesoa biala ali la, ɛnee ɔlɛkile kɛ bɛye debie biala mɔɔ ɔnrɛmaa bɛnrɛnyia dahuu ngoane ahyɛlɛdeɛ ne la bɛvi bɛ ɛbɛlabɔlɛ nu. Ɛnee ɛhye le folɛdulɛ kpalɛ maa Hibulu Keleseɛnema ne, yɛɛ ɔle folɛdulɛ kpalɛ ɔmaa yɛdayɛ noko. Ninyɛne boni mɔ a bahola ayɛ “adesoa” wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu mɔɔ ɔnrɛmaa yɛnrɛwie ɛnriandilɛ ne a?

“Bɛmaa Yɛye Debie Biala Mɔɔ Si Yɛ Aze”

4. Duzu a ɛnee Nowa mekɛ zo amra ɛlɛyɛ a?

4 Pɔɔlo hanle kɛ “yɛye debie biala mɔɔ si yɛ aze” la ali. Adesoa ɛhye mɔ bie a le debie biala mɔɔ bahola ahwehwe yɛ adenle wɔ ɛnriandilɛ ɛhye anwo na ɔnrɛmaa yɛnrɛwie la. Ninyɛne mɔɔ bahola ayɛ adesoa la bie a le boni? Gyisɛse boa yɛ maa yɛte ɛhye abo. Ɔhanle Nowa mɔɔ boka diedima mɔɔ Pɔɔlo hanle bɛ nwo edwɛkɛ anwo la mekɛ zo edwɛkɛ. Gyisɛse hilehilele nu kɛ: “Kɛmɔ Nowa mekɛ zo ɔyɛle la, zɔhane ala yɛɛ medame Sonla Ra, me mekɛ zo ɔbayɛ a.” (Luku 17:26) Yɛ mekɛ zo ewiade ɛhye bahɔ ye awieleɛ kɛmɔ Nowa mekɛ zo ewiade ne hɔle ye awieleɛ la. Noko ɛnee Gyisɛse ɛlɛkilehile nu kɛ kɛzi menli babɔ bɛ ɛbɛla ɛnɛ la bayɛ kɛ menli mɔɔ ɛnee wɔ Nowa mekɛ zo kolaa na Azuyilɛ ne ara la. (Bɛgenga Mateyu 24:37-39.) Nowa mekɛ zo amra dɔɔnwo angulo kɛ bɛkɛzukoa Nyamenle anwo debie yɛɛ bɛangulo kɛ bɛkɛyɛ mɔɔ sɔ ɔ nye la. Duzu a ɛnee bɛlɛyɛ a? Bɛlile, bɛnlonle, yɛɛ agyalɛ liele ebia. Ɛhye mɔ le ninyɛne mɔɔ bɛyɛ ye wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu a. Noko ɛnee ninyɛne ɛhye mɔ anwo hyia menli ne tɛla Nyamenle edwɛkɛ ne mɔɔ bɛbadie la. Gyisɛse hanle kɛ “bɛannwu mɔɔ ɛlɛba arazi la.”

5. Duzu a baboa yɛ na yɛawie ɛnriandilɛ ne wɔ konim nu a?

5 Kɛmɔ ɛnee Nowa nee ye abusua ne lɛ dɔɔnwo yɛ la, yɛdayɛ noko yɛlɛ dɔɔnwo yɛyɛ ye alehyenlɛ biala. Ɔwɔ kɛ yɛyɛ gyima yɛkpondɛ ezukoa, yɛɛ ɔwɔ kɛ yɛnea yɛ nwo nee yɛ mbusua. Ɛhye bahola alie yɛ mekɛ nee yɛ anwosesebɛ. Na saa yɛnlɛ ezukoa a, ɔbamaa yɛadwenledwenle ninyɛne mɔɔ yɛhyia nwo alehyenlɛ biala la anwo. Bieko, kɛmɔ yɛdu yɛ nwo yɛmaa Gyihova la ati, yɛlɛ ninyɛne gyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛdi nwolɛ gyima a. Yɛka edwɛkɛ ne, yɛsiezie yɛ nwo yɛmaa debiezukoalɛ na yɛkɔ, yɛ nee yɛ abusua ne sukoa Baebolo ne, yɛɛ yɛyɛ bɛtianwo debiezukoalɛ. Ɛnee Nowa noko lɛ ninyɛne dɔɔnwo yɛ noko “ɔyɛle debie biala mɔɔ Nyamenle zele ye la.” (Mɔl. 6:22) Saa yɛkpondɛ kɛ yɛyɛ debie biala mɔɔ Gyihova se yɛyɛ la na yɛwie yɛ ɛnriandilɛ ne a, ɛnee ɔwɔ kɛ yɛye adesoa biala mɔɔ bamaa yeayɛ se kɛ yɛbanriandi yɛahɔ awieleɛ la ali.

6, 7. Gyisɛse edwɛkɛ boni a ɔwɔ kɛ yɛkakye ye dahuu a?

6 Mekɛ mɔɔ Pɔɔlo hanle kɛ “yɛye debie biala mɔɔ si yɛ aze” ali la, duzu a ɛnee ɔlɛkile a? Ɛnee ɔngile kɛ yɛye ɛzonlelilɛ bie mɔ yɛvi yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu ɔluakɛ bie mɔ anwo hyia la ati. Noko kakye mɔɔ Gyisɛse hanle ye wɔ asetɛnla nu ninyɛne mɔɔ anwo hyia anwo la: “Bɛmmadwenle kɛ, ‘Duzu yɛɛ yɛbali a,’ anzɛɛ ‘Duzu a yɛbanlo a,’ anzɛɛ ‘Duzu a yɛbaheda a,’ (Ɛhye mɔ le ninyɛne mɔɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛnze Nyamenle la a dwenle nwolɛ a.) Bɛ Ze mɔɔ wɔ anwuma la ze kɛ bɛhyia ninyɛne ɛhye mɔ amuala anwo.” (Mat. 6:31, 32) Ɛnee Gyisɛse ɛlɛboa yɛ yeamaa yɛade ɔ bo kɛ ninyɛne mɔɔ anwo hyia wɔ asetɛnla nu bɔbɔ mɔɔ bie a le aleɛ nee adɛladeɛ la bahola ayɛ adesoa saa yɛmaa nwolɛ kyia yɛ somaa wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu a. Bɛbahola bɛazi yɛ aze wɔ ɛnriandilɛ ne anu.

7 Mmamaa ɛ rɛle fi kɛ Gyisɛse hanle kɛ: “Bɛ Ze mɔɔ wɔ anwuma la ze kɛ bɛhyia ninyɛne ɛhye mɔ amuala anwo.” Ɛhye kile kɛ yɛ Ze Gyihova, bali yɛ ngyianlɛ nwo gyima. Nɔhalɛ nu, “ninyɛne ɛhye mɔ amuala” mɔɔ yɛbanyia la ɛngile kɛ yɛ sa baha debie biala mɔɔ yɛkpondɛ la. Ɛhye ati, Gyisɛse hanle kɛ yɛmmadwenledwenle ninyɛne mɔɔ yɛhyia nwo bɔbɔ la anwo. Anrɛɛ yɛbadwenledwenle “ninyɛne mɔɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛnze Nyamenle la a dwenle nwolɛ” la anwo. Duzu ati a esiane wɔ nu kɛ yɛbadwenledwenle ninyɛne mɔɔ yɛhyia nwo la anwo a? Gyisɛse hanle kɛ: “Bɛnlea bɛ nwo boɛ! Bɛmmamaa anyelielɛ dɔɔnwo, nza ɛbolɛ nee ɛbɛla ye anu ɛvɛlɛvɛlɛ di bɛ adwenle somaa, anrɛɛ Ndɛnebualɛ Kenle ne ɛralɛ kɛli bɛ nvunu kɛhye bɛ kɛ ɛhane.”—Luku 21:34, 35.

8. Duzu ati a ɛnɛ, ɔwɔ kɛ “yɛye debie biala mɔɔ si yɛ aze” la ali ɛ?

8 Ɔle kɛ asɛɛ yɛ nye dua ɛleka mɔɔ yɛnriandi yɛahɔdwu la. Yemɔti yɛngulo kɛ debie biala bazi yɛ aze. Yemɔti “bɛmaa yɛye debie biala mɔɔ si yɛ aze” la ali. Ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ kunlu dwo mɔɔ yɛlɛ la anwo. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo dule yɛ folɛ kɛ, “Saa sonla maa ɔ kunlu adwo mɔɔ ɔlɛ la anwo a, anrɛɛ nyamenlezonlenlɛ le anwonyia kpole.” (1 Tem. 6:6) Saa yɛfa Pɔɔlo edwɛkɛ ne yɛkɔ adwenle nu a, ɔbamaa anyelazo mɔɔ yɛlɛ kɛ yɛbanyia ahyɛlɛdeɛ ne la anu amia.

“Ɛtane Mɔɔ Ɛgya Yɛ La”

9, 10. (a) Ɛtane ne mɔɔ kola gya yɛ la a le duzu? (b) Duzu a kola ba Keleseɛnenli diedi zo a?

9 Pɔɔlo hanle debie bieko mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛye ye ali la anwo edwɛkɛ. Ɔhanle kɛ yɛye “ɛtane mɔɔ ɛgya yɛ la” ali. Giliki edwɛkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “mɔɔ ɛgya yɛ la” finde kokye wɔ Baebolo ne anu, wɔ ngyɛnu ɛhye anu. Baebolo nwo abɔlɔba bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Albert Barnes la hanle kɛ menli mɔɔ ɛnee nriandi wɔ zɔhane mekɛ ne la nea boɛ kɛ bɛnrɛwula tɛladeɛ mɔɔ ɔbahola yeabɛkɛbɛka bɛ gyakɛ yeamaa bɛ ɛnriandilɛ ne ayɛ se la. Eza ɔhanle kɛ, zɔhane ala a ɔnle kɛ Keleseɛnenli maa debie biala mɔɔ bamaa ye ɛnriandilɛ ne ayɛ se la anwo adenle a. Ɔnle kɛ Keleseɛnenli maa debie biala gya ye, anzɛɛ kyekye ye, mɔɔ kile kɛ ɔbamaa ye diedi ayɛ bɛtɛɛ anzɛɛ aminli la anwo adenle. Kɛzi Keleseɛnenli minli ye diedi ɛ?

10 Keleseɛnenli ɛmminli ye diedi arɛlevilɛ nu. Ɛhye ba ngyikyi ngyikyi, bie a ɔnnwu ye bɔbɔ kɛ ye diedi ɛlɛyɛ bɛtɛɛ. Pɔɔlo lumuale bɔle Hibulu Keleseɛnema ne kɔkɔ wɔ esiane ɛhye anwo wɔ ye kɛlata ne anu. Ɔhanle kɛ bɛnlea boɛ na “bɛande bɛ nwo bɛanvi” diedi ne anwo “na bɛ bie mɔ ansolo” anzɛɛ annyia ahonle ɛtane mɔɔ ɛnlɛ diedi la. (Hib. 2:1; 3:12) Fane dɔɔnwo ne ala, saa awie mɔɔ ɛlɛnriandi la tɛladeɛ bɛkɛbɛka ɔ gyakɛ a ɔtɔ aze. Yemɔti ɔwɔ kɛ awie mɔɔ ɛlɛnriandi la nwu ye kɛ saa yeanwula tɛladeɛ mɔɔ fɛta la a, ɔbahola yeadɔ aze. Duzu a bahola amaa awie mɔɔ ɛlɛnriandi la abu ɔ nye agua esiane ɛhye azo a? Ɔbahola yeara ye kɛ ɔnnea boɛ, saa awie ɛlɛbɔ ye kɔkɔ a ɔndie ye kpalɛ. Bie a ɔdie ɔ nwo ɔdi somaa, ɔte nganeɛ kɛ ɔ nwo yɛ se na ɔnrɛhola ɔnrɛdɔ aze ɛlɛ. Anzɛɛ bie a ɔ nye ɛnla ɛkɛ, ɔlɛdwenle ninyɛne gyɛne nwo. Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Pɔɔlo folɛdulɛ ne kɔsɔɔti anu a?

11. Duzu a bahola amaa yɛaminli yɛ diedi a?

11 Ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ saa Keleseɛnenli bie minli ye diedi a, ɛnee ɔvi ninyɛne mɔɔ ɔkpale kɛ ɔbayɛ la. Abɔlɔba bieko hanle “ɛtane mɔɔ ɛgya yɛ la” anwo edwɛkɛ. Ɔhilehilele nu kɛ tɛnlabelɛ mɔɔ yɛwɔ nu, menli mɔɔ yɛ nee bɛ tu, nee yɛ atiakunluwɔzo ɛtane kola nyia tumi kpole wɔ yɛ nwo zo. Ninyɛne ɛhye mɔ kola maa yɛ diedi yɛ bɛtɛɛ anzɛɛ yɛminli yɛ diedi bɔbɔ.—Mat. 13:3-9.

12. Saa yɛmkpondɛ kɛ yɛminli yɛ diedi a kɔkɔbɔlɛ boni a ɔwɔ kɛ yɛtie a?

12 Akɛlɛ nɔhavo nee nrɛlɛbɛvolɛ ne ta bɔ yɛ kɔkɔ kɛ yɛnlea boɛ wɔ edwɛne mɔɔ yɛtie nee ninyɛne mɔɔ yɛnea la anwo ɔluakɛ ninyɛne ɛhye mɔ kola nyia yɛ adwenle nee yɛ atiakunluwɔzo zo tumi. Eza yebɔ yɛ kɔkɔ wɔ esiane mɔɔ wɔ ezukoa nee ninyɛne dɔɔnwo ɛkpondɛlɛ nu la anwo. Saa yɛkulo ewiade anyelielɛ anzɛɛ yɛkpondɛ kɛ yɛnyia milahyinli biala mɔɔ ɔkɛdwu zo la bie a, ɔbahola yealie yɛ mekɛ kɔsɔɔti mɔɔ yɛnrɛnyia bie yɛnrɛyɛ ninyɛne mɔɔ nwolɛ hyia kpalɛ la. Ɔbayɛ esiane kɛ yɛbanyia adwenle kɛ kɔkɔbɔlɛ ɛhye mɔ le kyengye somaa na yɛakpo. Yɛɛ ɔnle kɛ yɛnyia adwenle kɛ yɛ diedi yɛ se la ati, kɔkɔbɔlɛ ɛhye mɔ fane awie mɔ anwo na ɔnvane yɛ nwo. Seetan dua ewiade ne adwenle nee ye atiakunluwɔzo zo ɔmaa yɛbu yɛ nye yɛgua kɔkɔbɔlɛ zo. Ɔngulo kɛ yɛwie ɛnriandilɛ ne. Bie mɔ ɛminli bɛ diedi ɔluakɛ bɛannea boɛ, bɛliele bɛ nwo bɛlile somaa, anzɛɛ bɛammaa bɛ nye anla ɛkɛ. Saa ɛhye bie to yɛ a, yɛ sa ɛnrɛha ngoane ahyɛlɛdeɛ ne.—1 Dwɔn 2:15-17.

13. Duzu a baboa yɛ na yɛahoati adwenle mɔɔ menli mɔɔ wɔ ewiade lɛ la ɛ?

13 Alehyenlɛ biala, menli mɔɔ wɔ Seetan ewiade ye anu la bɔ mɔdenle kɛ bɛmaa yɛanyia bɛ adwenle ne bie. Bɛkulo kɛ yɛbu ninyɛne mɔɔ bɛbu bɛ kɛ nwolɛ hyia la kɛ nwolɛ hyia. Yɛɛ bɛkulo kɛ yɛyɛ ninyɛne mɔɔ bɛyɛ la bie. (Bɛgenga Ɛfɛsɛsema 2:1, 2.) Noko yɛlɛ adenle yɛsi yɛ kpɔkɛ. Saa yɛkulo kɛ ewiade adwenle nyia yɛ nwo zo tumi a, yɛbahola yɛazi nwolɛ kpɔkɛ. Pɔɔlo hanle kɛ adwenle mɔɔ menli mɔɔ wɔ ewiade lɛ la le kɛ anwoma mɔɔ ɛbɔ yɛ nwo mgbɔlɔka ɛyia la. Noko adwenle ɛhye le kɛ anwoma mɔɔ pɔezen wɔ nu la. Yemɔti kɛmɔ yɛnrɛhulo kɛ yɛbalie anwoma mɔɔ pɔezen wɔ nu yɛahɔ yɛ nu la, ɔnle kɛ yɛmaa menli mɔɔ wɔ ewiade la adwenle nyia yɛ adwenle zo tumi ɛlɛ. Duzu a baboa yɛ wɔ yɛ ɛnriandilɛ ne anu a? Gyisɛse neazo ne ɔ. Ɔle awie mɔɔ ɔnriandile ɔhɔle awieleɛ la anwo neazo mɔɔ tɛla biala, na yɛbahola yɛazukoa ye. (Hib. 12:2) Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo neazo ne noko wɔ ɛkɛ. Ɔwiele ɛnriandilɛ ne, yɛɛ ɔmanle ɔ mediema anwosesebɛ kɛ bɛva ɔ gyakɛ.—1 Kɔl. 11:1; Fel. 3:14.

Kɛ Ɔkɛyɛ Na Yɛanyia Ahyɛlɛdeɛ Ne Ɛ?

14. Kɛzi ɛnee ɔhyia ɔmaa Pɔɔlo kɛ ɔbawie ɛnriandilɛ ne ɛ?

14 Kɛzi ɛnee ɔhyia ɔmaa Pɔɔlo kɛ ɔbawie ɛnriandilɛ ne ɛ? Mekɛ mɔɔ ɔli amozi mɔɔ ɔdendɛle ɔhilele mgbanyima mɔɔ bɛwɔ Ɛfɛsɛse la, ɔhanle kɛ: “Me ngoane ɛdeɛ, mendwenle nwolɛ, amaa meahola meawie Awulae Gyisɛse gyima ne mɔɔ yeva yemaa me” la. (Gyi. 20:24) Yemɔti ɛnee Pɔɔlo ɛziezie ɔ nwo kɛ ɔbava debie biala yeabɔ afɔle, bɔbɔ ye ngoane, amaa yeawie ɛnriandilɛ ne. Ɛnee Pɔɔlo ɛyɛ gyima ɛsesebɛ wɔ edwɛkpa ne nolobɔlɛ nwo. Noko ɔhanle kɛ mɔdenle biala mɔɔ ɔbɔle la anrɛɛ bayɛ mgbane saa yeangola yeanwie ɛnriandilɛ ne a. Ɛnee ɔze kɛ ɔwɔ kɛ ɔyɛ gyima ɛsesebɛ ɔkɔ awieleɛ. Yeandwenle kɛ ɔ sa ɛha ahyɛlɛdeɛ ne. (Bɛgenga Felepaema 3:12, 13.) Noko akee, ɔhale ekyii na yeawu la, ɔholale ɔhanle kɛ: “Meho konle kpalɛ ne, mewie ɛnriandilɛ ne su, meli me ɛwɔkɛ zo.”—2 Tem. 4:7.

15. Duzu a Pɔɔlo dule ɔ mediema ne mɔ folɛ kɛ bɛyɛ a?

15 Ɛnee Pɔɔlo kulo kɛ ɔ mediema ne mɔ wie ɛnriandilɛ ne. Ɔdule Keleseɛnema mɔɔ bɛwɔ Felepae la folɛ kɛ bɛyɛ gyima ɛsesebɛ bɛlie bɛdabɛ mumua ne bɛ ɛkɛla ngoane. Ɔhakyele bɛ kɛ “bɛzɔ ngoane edwɛkɛ ne anu boɛ.” Ɔhanle deɛmɔti ɛnee ɛhye anwo hyia la anwo edwɛkɛ kɛ: “Amaa Kenle mɔɔ Kelaese kɛra la meanyia bie meadu me nwo kɛ meanzu ɛnriandilɛ ne mgbane anzɛɛ meanyɛ me gyima ne mgbane.” (Fel. 2:16) Ɔdule Keleseɛnema mɔɔ ɛnee bɛwɔ Kɔlente la noko folɛ kɛ: “Bɛnriandi kpalɛ kɛ bɛkɛnyia nwolɛ ahyɛlɛdeɛ ne.”—1 Kɔl. 9:24.

16. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nye yɛsie ahyɛlɛdeɛ ne azo ɛ?

16 Awie mɔɔ ɛlɛnriandi apɛ adenle tendenle la anye ɛnnwu ɛleka mɔɔ ɔbawie la, kyesɛ ɔbikye ɛnriandilɛ ne awieleɛ. Noko ɔkɔ zo ɔdwenle kɛzi ɔbawie la anwo na ɔnwu kɛ ɔlɛbikye nwolɛ. Saa ɔnwu kɛ ɔka ekyii ɔwie a, akee ɔmia ɔ nwo kpalɛ. Kɛ Keleseɛnema ɛnriandilɛ ne de la ɛne. Ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nye yɛsie ahyɛlɛdeɛ ne azo. Ɛhye baboa yɛ yeamaa yɛmia yɛ nwo yɛawie ɛnriandilɛ ne na yɛ sa aha ahyɛlɛdeɛ ne.

17. Kɛzi diedi maa yɛfa yɛ nye yɛsie ahyɛlɛdeɛ ne azo ɛ?

17 Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Diedi a le kɛ yɛkɛzi pi wɔ ninyɛne mɔɔ yɛ nye la zolɛ la anwo, na yɛkɛlie ninyɛne mɔɔ ɛnyelɛ ɛnnwu bɛ la yɛkɛdo nu kɛ bɛwɔ ɛkɛ.” (Hib. 11:1) Ɛnee Ebileham nee Sɛla lɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbagyakyi asetɛnla kpalɛ mɔɔ bɛwɔ nu la na bɛahɔyɛ “nyɛvolɛ mɔɔ ɛra nlɔnu wɔ azɛlɛ [fofolɛ] zo.” Duzu a boale bɛ a? “Bɛnwunle ye bɛ adwenle nu wɔ moa moa [kɛ Nyamenle ɛwɔkɛ ne mɔ ɛra nu].” Mosisi kpole kɛ, “ɔ nye kɛlie ɛtane nwo mekɛ ekyi bie.” Eza ɔkpole “Yigyibiti anwonyia kɔsɔɔti.” Duzu a manle ɔnyianle diedi nee anwosesebɛ ɔyɛle ɛhye a? Ɛnee “ɔ nye la ahyɛlɛdeɛ mɔɔ kenle bie Nyamenle bava amaa ye la azo.” (Hib. 11:8-13, 24-26) Pɔɔlo hanle kɛ “diedi zo” yɛɛ ɔlua mɔɔ menli ɛhye mɔ kɔsɔɔti yɛle mɔɔ bɛyɛle la a. Bɛnyianle diedi kpole, ɛhye ati, ɛnee bɛ nye la ahyɛlɛdeɛ ne azo. Bɛammaa tɛnlabelɛ biala mɔɔ anu yɛ se la ammaa bɛ rɛle anvi ahyɛlɛdeɛ ne. Ɛnee bɛze kɛ Nyamenle ɛlɛboa bɛ na ye kenlebie ɛwɔkɛ ne bara nu.

18. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ na yɛawie ɛnriandilɛ ne a?

18 Yɛbahola yɛadwenle diedima mɔɔ bɛha bɛ nwo edwɛkɛ wɔ Hibuluma tile 11 ne la anwo na yɛazukoa bɛ neazo ne. Ɛhye bahola aboa yɛ yeamaa yɛ diedi ne anyi na yɛaye “ɛtane mɔɔ ɛgya yɛ la” ali. (Hib. 12:1) Bieko, saa yɛ nee yɛ mediema mɔɔ ɛlɛbɔ mɔdenle amaa bɛ diedi anyi la yia nu wɔ debiezukoalɛ bo a, bɛmaa “yɛdwenle yɛkpondɛ adenle mɔɔ yɛdua zolɛ a yɛkɛhulo yɛ nwo ngoko ngoko, na yɛkɛyɛ gyima kpalɛ la” anwo.—Hib. 10:24.

19. Duzu ati a ɔhyia kɛ yɛtoa yɛ ɛnriandilɛ ne azo ɛ?

19 Yɛbikye yɛ ɛnriandilɛ ne awieleɛ, na ɔle kɛ asɛɛ yɛ nye dua ɛleka mɔɔ yɛnriandi yɛahɔdwu la. Ɔluakɛ Gyihova baboa yɛ na yɛlɛ diedi kpole la ati, yɛbahola yɛaye “debie biala mɔɔ si yɛ aze, nee ɛtane mɔɔ ɛgya yɛ la ali.” Yɛbahola yɛadoa yɛ ɛnriandilɛ ne azo na yɛanyia ahyɛlɛdeɛ ne mɔɔ yɛ Ze, Gyihova ɛva ɛbɔ yɛ ɛwɔkɛ la.

[Ɔ bo ɛkɛ ne edwɛkɛ]

^ ɛden. 3 Tete Dwuuma dwenlenle kɛ ɛhye yɛ azibɛnwo. Apocryphal buluku, 2 Maccabees ka kɛ mekɛ mɔɔ Ɛsɔfo Kpanyinli Jason mɔɔ ɛnee ɛkpɔkye la kpondɛle kɛ bɛsi ɛleka mɔɔ bɛkpundikpundi bɛ agbɔkɛ nu wɔ Gyɛlusalɛm kɛmɔ ɛnee Gilikima ɛyɛ la, Dwuuma dɔɔnwo vale ɛya.—2 Maccabees 4:7-17.

Asoo Ɛkakye?

• Kɛ ɔkɛyɛ na yɛaye “debie biala mɔɔ si yɛ aze” la ali ɛ?

• Duzu a bahola amaa Keleseɛnenli aminli ye diedi a?

• Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nye yɛsie ahyɛlɛdeɛ ne azo a?

[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]

[Nvoninli wɔ mukelɛ 26]

Duzu a le “ɛtane mɔɔ ɛgya yɛ” la, na kɛzi ɔgya yɛ ɛ?