Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

Diosan markaparuw arjjatäna

Diosan markaparuw arjjatäna

Jupjam iyawsäwinïpjjañäni

Diosan markaparuw arjjatäna

ESTER warmejja, Susa markan palaciopar jakʼachaskasajj jan ajjsarañatakiw chʼamachasiski. Ukampis janiw faciläkiti, kunattejj uka palaciojj wali jachʼapuniwa. Ladrillot lurat perqanakapas coloranakamp suma pinttʼatawa, chheqhanakani wakanakasa, leonanakasa ukat flechan soldadonakas perqanakapan uñjasirakiwa, estatuanakasa ukat qalat lurat pilaranakapas suma lurtʼatarakiwa. Uka castillojj suma saytʼatapuniwa, Zagros khunu qollunak jakʼan uñjasi, ukat Coaspes jawiran chʼuwa umanakapas uka jakʼwa jalaskaraki. Uka castillojja dueñopar jachʼañchañatak suma uñjatapuniwa, ukaruw Esterajj Asuero reyin ukar saraski, jupajj “jachʼa rey” sasaw sayasi, jupajj chachapawa.

Iyawsäwini judía warminakatjja, janiw khitis ukham jaqemp jaqechasiñ munkaspänti. * Janipuniw akchʼas Abraham chachjamäkänti, jupajja altʼat chuymampiw Diosan aruparjamajj Sara warmipar istʼäna (Génesis 21:12). Asuero chachajj janipuniw Esteran Jehová Diosapatsa ni kamachinakapatsa yatkiti. Ukampisa sumwa Persia markan leyinakap yati, uka leyinakarjamajja, janiw khitis reyin jan jawsatajj jupan ukar sarañapäkänti, ukwa Esterajj niy lurañampïski. ¡Jan istʼirinakajj jiwayataw uñjasipjjaspäna! Ukhamäkchisa, Esterajj palacio manqhankir patioruw mantaski, ukat kawkhantï reyejj tronopan qontʼatäski uka nayraqataruw saytʼasi, ukat inas jiwayat uñjaschini uks sum yatiraki (Ester 4:11; 5:1).

¿Kunatsa Diosar iyawsäwini uka warmejj jakäwips aptʼasirjamäna? ¿Kunsa jiwasajj jupat yateqassna? Uk yatiñatakejja, kunjamsa Persia markan reinat uttʼayasïna uk yatjjatañäni.

‘Suma uñnaqtʼani warmïnwa’

Esterajj mä wajcha tawaqönwa. Awk taykapat janis añch yatiskchejja, Hadassá sasaw jupar sutiyapjjäna, mirto sat jiskʼa qoqaw hebreo arunjj uka sutimpi uñtʼatäna. Uka qoqajj suma janqʼopuniw panqarirïna. Esteran awk taykap jiwatapatjja, Mardoqueo primopaw khuyaptʼayasisin jupamp chik jakasiñapatak irpasjjäna, jupajj jilïr jaqënwa. Ukat wawapäkaspas ukhamwa Esterar uywasjjäna (Ester 2:5-7, 15).

Jupanakasti Persia markar apataw uñjasipjjäna, ukan inas religionapat jan jitheqtapjjatapat ukat judío leyinakarjam sarnaqapjjatapat uñisitapjjchïna. Ukat Jehová Diosat parlatapatjja, Esterajj wal primopar munaspachäna. Uka Diosaw markapat khuyaptʼayasis walja kuti qhespiyäna ukat jutïrinsa qhespiyarakiniwa (Levítico 26:44, 45). Cheqas panpachaniw wal munasipjjpachäna ukat atinisipjjarakpachäna.

Amuyatatjja, Mardoqueojj Susa markankir castillonwa punku uñjirjam irnaqtʼäna, punkunwa reyin mayni servirinakapamp qontʼasirïna (Ester 2:19, 21; 3:3). Tawaqökäna ukhajj kunsa Esterajj luräna uk janiw yatktänti, ukampis inas primopar utan lurañanak yanaptʼchïna, ukat inas utapajj jawir khurkatankchïna, kawkhantï pobrenakajj jakasipki uka cheqana. Inas Susa markankir qhatur sarirïchïna, kawkhantï joyanak aljapki ukat yaqha yänaka aljapki uka cheqanakaru. Esteraw uka joyanak sapür uchasini sasin janipuniw khitis siskaspänti. Uka ratojj janipuniw kunjamänis jakäwipajj uk akchʼas yatiskänti.

Yaqha reina uttʼayapjje

Mä urojja, markpachanwa aka yatiyäwejj yatiyasïna: ¡jan waltʼäwiw reyin familiapan utji!, sasa. Mä jachʼa fiestanwa Asuero reyisa ukat wali aytat jaqenakas vino umasipki ukat suma manqʼanak manqʼasipki, ukat reyejj Vasti reinaruw jawsayi, jupajj warminakampiw yaqha fiestankaski, ukampis janiw reinajj sarañ munkiti. Ukatwa reyejj wal colertʼasi. Jiskʼachat uñjasisajj kunjamsa jupar mutuyaspa ukwa amuytʼayirinakapar jisktʼi. Ukat Vasti lantejj yaqha reina uttʼayañ amti. Servirinakapajj suma uñnaqtʼani tawaqonakwa markpachat thaqher sarapjje, jupanak taypitwa reyejj mä reina ajlliñapäna (Ester 1:1–2:4).

Uk yatisajja, Mardoqueojj primapar uñkatasajj inas kusischïna ukat llaktʼasirakchïna, kunattejj primapajj tawaqojjänwa ukat suma uñnaqtʼani warmirakïnwa. Ukat Biblia pachpaw akham qhanañchi: “Jupasti suma jiwa uñnaqani warmïnwa” sasa (Ester 2:7). Ukhamäkchïnsa, wali yatiñani ukat altʼat chuymanïtapwa uñachtʼayañapäna. Janitï uk lurkaspänjja, jichhürunakan uñjktan uka jaqenakjamaw jachʼa jachʼa tukusapäna (Proverbios 11:22). ¿Kunas Esterampejj paspachäni? ¿Suma uñnaqtʼanïtapatti jachʼa jachʼa tukpachäni? Tiempompiw ukajj yatisini.

Kunapachatï reyin servirinakapajj jupar uñjapkäna ukhajja, palacioruw irpapjjäna, jawir khurkataru, kawkhankapkantï mayni tawaqonakajj uka cheqaru (Ester 2:8). ¡Ukham irpasjjapjjatapatjja Mardoqueojj wali llakitaw jikjjatasi, kunattejj pachpa phuchhaparjamaw munasi! Janipuniw jupajj Diosar jan yupaychir jaqemp casarasiñap munkänti, reyïkchin ukhasa. Ukampis janiw kunjamatsa jarkʼirjamäkiti. Janïr sarkipanjja, wali sumwa jupar ewjjtʼawayi ukat Esterajj wali sumwa istʼarakpacha. Susa markar sarkasinjja, kunakïkani nayampejja ukat kunjamak jakaschï sasaw jisktʼaspachäna.

“Esterajj taqen munasiñapwa jikjjatänjja”

Mä uru paskipanakwa Esterajj jan uñtʼat cheqana ukat Persa markpachat irpanita yaqha tawaqonakamp chika jikjjatasi. Sapa maynejj mayj mayjäpjjewa, yaqha costumbrenakani ukat yaqha aru parlirinakaraki. Hegai sat oficialaw jupanakarojj sum uñjañapäna, ukat jukʼamp suma uñnaqtʼanïpjjañapatakejj cuerpor uchasiñatak suma qʼapkir aceitenakampi marpachaw uñjatäpjjañapäna, uksti oficialaw uñjañapäna (Ester 2:8, 12). ¿Ukham wali suma uñjatäpjjatapatjja kunjam chuymanëjjapjjanisa? Niyas yaqhepajja, suma uñnaqtʼanipjjatapatjja wali jachʼa jachʼa tukupjje ukat jukʼamp suma uñnatʼanïñatakikiw llakisipjje. ¿Ukhamarakit Esterajj tukpachäni?

Inas jan walin uñjaschini sasaw Mardoqueo primopajj jupat wal llaktʼasïna. Jupasti “sapüruwa warminakan palaciopäki uka patio nayraqatanjja [khuys aksa] sarnaqäna, Esterajj walikiskiti uk yatiñataki” (Ester 2:11). Kuntï jupat yatiyapki ukajj wal kusisiyi. ¿Kunatsa?

Esterajj wali suma chuyman tawaqönwa ukat Hegai oficialampis wali suma uñjatänwa, ukatwa jupajj paqallqo servirinak Esterar churi ukat warminakajj jakapki uka cheqan mä suma lugar churaraki. Ukat janiw ukakïkiti, Bibliajj akham siwa: “Taqen munasiñapwa jikjjatänjja” sasa (Ester 2:9, 15). ¿Kunatsa taqenis sum uñjapjje? ¿Jan kipkani suma uñnaqtʼanïtapata? Janiwa. Jupajj janiw suma uñnaqtʼanikïkiti.

Kamsis Bibliajj uk uñjañäni: “Esterajja janiw arskänti kuna casta markatänsa ukhamarak familiatänsa ukjja, Mardoqueow ewjjtʼäna jan ukanak sañapataki” (Ester 2:10). Kunjamtï uñjktanjja, janiw judiätam yatiyatati sasaw primopajj ewjjtʼäna, kunattejj jupanakar jan askit uñjapjjatapjja yatiwa. Ukhamajj janis primopajj jupamp chikäkchejja, Esterajj wali yatiñaniwa ukat ewjjtʼaparjamaw sarnaqe. ¡Ukhamätapatwa Mardoqueojj wal kusispachäna!

Jichhürunakanjja, awk taykanakajj ukham kusisitaw jikjjatasipjjaraki, kunapachatï wayna tawaqonakajj ewjjanakaparjam sarnaqapki ukhajja. Ukat awisajj qʼañu luriri jan ukajj qhoru jaqenak taypins jikjjatasipkchejja, jan walinakar saykatapjjaspawa, ukhamatwa kuntï lurapjjañapäki uk phoqapjje. Ukham istʼasirinakajj Esterjamaw alajjpachankir Awkisar kusisiyapjjaraki (Proverbios 27:11).

Esterat parltʼaskakiñäni. Kunapachatï reyin ukar sarañ waktʼkäna ukhajja, kunanaksa jukʼamp suma uñnaqtʼanïñatakejj uskusispa ukanak ajllisapänwa, ukampis kuntï Hegai oficialajj churkäna ukakwa uchasïna (Ester 2:15). Reyin chuymapar purtʼañatakejj janiw suma uñnaqtʼanïñakejj wakiskiti, jan ukasti yatiñanïña ukat altʼat chuymanïñaw wakisi sasaw amuypachäna, kunattejj palacionjj janiw ukham jaqenakajj utjkänti. Ukampis ¿walikti amuyaskpachäna?

Bibliaw akham sas qhanañchi: “Ukampis Asuerojj Esterarojja wali munana mayni warminakat sipansa. Ukatsti jupajj Asueron suma munasiñapwa jikjjatäna, mayni tawaqonakat sipansa. Ukatsti reyejj Esterarojj mä corona pʼeqepar uchana, ukhamata reinata uttʼayasa Vastin lantipata” sasa (Ester 2:17). Ukhamatwa uka pobre tawaqojj reinäjjäna, ¡jachʼa emperadoran warmipa! ¿Kunjamakis jichhajj jikjjataspachäni? ¿Jachʼa jachʼati tukjjpachäni?

Janipuniw ukham amuykänti. Uywasiri awkiparojj istʼaskakïnwa, ukat judiätapsa janiw yatiykänti. Ukat jan wali amtani jaqenakajj reyir jiwayañ amtapjjatap Mardoqueojj yatïna ukhajja, kunjamtï jupajj siskäna ukarjamaw Esterajj Asuero reyir yatiyi, ukhamatwa uka jan walit jarkʼaqäna (Ester 2:20-23). Ukhamat altʼat chuymanïtapa ukat istʼasirïtap wasitampi uñachtʼayi, ukaw wali iyawsäwinïtap uñachtʼayäna. Jichhürunakanjja, janiw istʼasiñarojj askit uñjapkiti, ukatwa kunarus kutkatasisipkaki. Ukampis khitinakatï cheqpach iyawsäwinïpki jupanakajja, Esterjamaw istʼasipjjaraki.

Esteran iyawsäwipajj yantʼataw uñjasi

Amán sat mä chachaw palacion wali uñtʼatäjjäna. Ukatwa Asuero reyejj jilïrit uttʼayi, ukat taqeniw jupan nayraqatapan pʼeqe altʼasipjjañapäna, ukham lurasiñapatakiw reyejj arsüna (Ester 3:1-4). Mardoqueojj reyir respetkchïnsa, uka arsutapar phoqañajj Diosarus jan respetjjaspa ukhamwa amuyäna. Ukat Amán chachajj agaguita jaqëtap yatïnwa, inas Amaleq markan Agag reyin familiapat jutirïchïna. Uka reyirojj Samuel profetaw jiwayäna (1 Samuel 15:33). Amaleq markajja, jan walinakpunwa luräna, ukat Dios contra ukat markap contra saytʼasipjjatapatwa Jehová Diosajj uka markar tʼunjatäñatak juchañchäna (Deuteronomio 25:19). * ¿Jilïrit uttʼayat amalequita jaqen nayraqatanti Mardoqueojj altʼaspachäni? ¡Janipuniw uk lurkaspati! Jichhürkamasa, Jehová Diosar jan jitheqtas walja servirinakapajj ukhamarakiw lurapjje, jakäwipsa aptʼasirjamäpkchejja, taqe chuymaw akham arsusipjje: “Nänakanjja Diosar nayraqat istʼapjjañajjaw wakisi, jaqenakar sipansa” sasa (Hechos 5:29).

Mardoqueon jan altʼasitapatjja, Amán chachajj walpun colertʼasïna, ukat kunjamsa juparusa, taqpacha judionakarus tukjaspa uk amtäna. Qalltañatakejja, Asuero reyiruw judionakat jan walinak parlir sari, ukampis janiw sutinak aytkiti. Jupajj akham siwa: “Mä markaw utji yaqha jakasiri mayninakat sipansa [...] janirakiwa juman arsutamarusa Jachʼa Rey, phoqhañ munapkarakiti” sasa. Ukatsti uka markan tukjatäñapatakejja, reyin palaciopan qollqe imasiñapatakiw walja qollqe churañ arsuraki. * ¿Kamspachänis reyejja? Reyisti ukarjam lurañapatakiw permiso churi ukat kuna leyti apsuñ wakischini uka leyinak sutipjjar apsuñatakiw sellañataki anillop churaraki (Ester 3:5-10).

Kunapachatï Amán chachajj judionakar tukjañatak decreto apsüna ukhajja, jankʼakiw yatiyirinakajj markpachar yatiyañatak tʼijupjje. Uka yatiyäwejj walpunwa Jerusalenankiri judío jaqenakarojj llakisiypachäna, jupanakajj Babiloniar apatäpkäna ukatwa kuttʼanisipkäna ukat jichhaw markap saytʼayañatak chʼamachasisipkäna. Janïraw markapajj jarkʼaqasiñatak uyuchrantatäkänti. Ukat Mardoqueojj ukhamarakwa Susa markankir amigonakapatsa familiaranakapatsa llakisiraki. Ukham “llakisitapa uñachtʼayañatakisti isipa chʼiyanoqasisaw luto chhankha isi isintasïna, ukhamarak pʼeqepatsa qhellampirakiw warjjatasïna. Ukatsti wali llaktʼataw markanjja arnaqasisa uksa aksa sarnaqäna”. Ukampis Amán chachajj reyimpiw umasipkäna, janipuniw judionakan jan waltʼäwipatjja akchʼas sinttʼaskänti (Ester 3:12–4:1).

Mardoqueojj janiw ukhamak qheparkaspati. Ukampis ¿kuns luraspa? Esterajj isinakwa chuymachtʼañatak jupar apayi, ukampis janiw katoqasiñ munkiti. Kunatsa Esterarojj irpasipjjäna ukat kunatsa Jehová Diosajj Jupar jan iyawsiri jaqemp casarasitap ukhamak uñjpachäna ukwa amuytʼi. Ukat jankʼakiw Esterarojj “reyimpi jupa kipka parltʼasa achiktʼañapataki, markapan ukhamata qhespitañapataki” mä yatiyäwi apayi (Ester 4:4-8).

Uka yatiyäwi katoqasinjja, Ester reinajj walpun chuymapan ajjsarayasi. Janipuniw nayrajja iyawsäwipanjj ukham yantʼat uñjasirïkänti, ukat ukham ajjsarayasitapjja Mardoqueorojj yatiyarakiwa. ¿Kunatsa wal ajjsarayaspachäna? Persa leyinakarjamajja, khititï jan jawsatäsin Asuero reyimpi parlir sarki ukajj jiwayataw uñjasispäna. Ukat uka leyir jan istʼirinakarojja, reyikiw uka jaqet khuyaptʼayasisin qori thujrupampi aytas jiwañapat perdonaspäna. Ukampis Vasti reinat janejjay khuyaptʼayaskchïnjja, ¿kunatsa Esterat khuyaptʼayasispäna? Ukhamarusa, 30 uruw jupar jan jawsayatapat pasjjäna, ukhamajj inas mäki colertʼasir reyejj Esterat jan kuns yatiñ munjjchiti (Ester 4:9-11). *

Mardoqueojj Esteran iyawsäwip jan aynachtʼañapatakejja, Jehová Diosajj jupan yanapapampisa jan yanapapampis kunjamatsa markapar qhespiyaniwa sasaw chʼamañchtʼi. Ukat jupatï jan kuns lurkanejja, janiw jan waltʼäwitjja qhespkaspati uks qhanañcharakiwa. Ukhamatwa Mardoqueojj Jehová Diosar taqe chuyma atinisitapjja uñachtʼayi, Diosajj arsutapjja phoqapuniw ukat janiw kunäkipansa markapar tʼunjaykaniti (Josué 23:14). Qhepatjja akham sasaw Esterar saraki: “¡Inasa jumajja reinaru purisksta jiwasanakaru akham llakisiña horasana yanaptʼañataki!” sasa (Ester 4:12-14). Mardoqueon iyawsäwipajj wali chʼollqhepuniwa. ¿Jiwasat ukham sasirakispati? (Proverbios 3:5, 6.)

Iyawsäwipaw jiwañar jan ajjsarañatak yanaptʼäna

Kunsa lurani ukwa Esterajj amti. Ukat judionakajj jupamp chika kimsa uru ayunapjjañapatakiw Mardoqueorojj mä yatiyäwi apayi. Ukat akham sasaw wali iyawsäwinïtap uñachtʼayäna: “Jiwayapjjetanejja, jiwayasipkakitpana” sasa, uka arunakajj jichhakamas amtasiskakiwa (Ester 4:15-17). Kimsürpachaw jupajj taqe chuyma Diosar mayispachäna. Ukat kuna ratutï reyimpi parlañatak purinjjäna ukhajja, suma isinakampi isthaptʼasisaw mistuwayi.

Kunjamtï aka yatichäwi qalltan uñjawaktanjja, Esterajj reyimp parliriw saraski. Ukar sarkasinjja, jan inaktʼasaw llaktʼasisa Diosar mayispachäna. Ukatjja, palacio patioruw manti, ukanwa Asuero reyejj tronopan qontʼatäski. Kunjamsa jupajj jikjjatasi uk amuyañatakejja, ajanupwa uñti. ¿Esteran ukankatap qhawqha tiempotsa reyejj amuypachäna? Uk janiw yatktanti, ukat janis jayäkchïnjja Esteratakejj wali jayapunïpachänwa. Esterar uñjasajj reyejj mä jukʼs muspharkchïnjja, khuyaptʼayasisaw qori thujru kattʼatäkäna uk aytäna (Ester 5:1, 2).

Esterasti reyimpi parltʼañatakiw permiso jikjjati. Ukhamatwa Jehová Diosata ukat markap toqe saytʼasïna. Esteran ukham iyawsäwinitapajja, ¡Diosan taqe servirinakapatakejj wali yateqaskayapuniwa!

[Qhanañchäwinaka]

^ Asuerojj Jerjes I reyiwa, jupajj khä 500 nayrïr pacha maranakanwa Persia markan reyipäna sasaw sapjje.

^ Amalequitanakat inas Amán chachak jiltʼchïna, kunattejj “jiltʼapkäna ukanakarojj” Ezequías tiemponwa qʼala tʼunjasi (1 Crónicas 4:43).

^ Amán chachajj 330.000 kilo qollqenakwa churañatak arsüna, ukajj jichhürunakanjja walja millón millón dolaranakäspawa. Asuerotï Jerjes I reyichïnjja, ukajj wali askipunïpachänwa jupatakejja, kunattejj Esteramp janïr casaraskipanjja, griegonak contraw nuwasïna, ukanwa walja qollqe aptʼasïna.

^ Jerjes I reyejj colerasiri ukat qhoru jaqet uñtʼatänwa. Griegonakan sarnaqäwipat Heródoto sat qellqerejja, Grecia contra nuwasiñatak campaña lurkäna uka toqenakat parlkasajja, kunjam jaqënsa uka reyejj ukwa mä qhawqha qhanañchtʼi. Mä kutejja, estrecho del Helesponto ukanwa barconak patnam mä puente lurayäna. Ukat mä jachʼa thayaw uka puente allthapïna, ukatwa wal colerasisin ingenieronakar jiwarayir khitäna ukat jachʼat artʼasisaw umar maldecïna ukat jawqʼjäna. Uka pachpa campañanjja, mä qamir jaqew yoqapan cuartelar jan sarañapatak achiktʼasïna, ukat reyejj taqenin yatipjjañapatakejj uka waynan cuerpop payar jaljas uñachtʼayapjjañapatakiw mä orden churäna.

[19 janan fotopa]

Mardoqueojj Esterat wal kusispachäna

[20 janan fotopa]

Suma uñnaqtʼanïñat sipansa, altʼat chuymanïña ukat yatiñanïñaw wali askejja sasaw Esterajj amuyäna

[22, 23 jananakan fotopa]

Diosan markapar jarkʼaqañatakejj Esterajj jakäwipsa aptʼasirjamänwa