Ia Faaaʻoaʻo i lo Latou Faatuatua

Na Filifili o Ia e Lagolagoina Tagata o le Atua

O LOO taumafai Eseta ina ia faatoʻafimālie lona loto a o alu atu i le lotoā o le maota o le tupu i Susana. E leʻi faigofie. O mea uma o loo i le maota o le tupu—o faatusa felanulanuaʻi o povi poʻa e fai apaʻau, o tagata fanafana ū, o leona e teuteu i piliki ʻele iila, o poutū simā e tetelē, o faatagata matagofie e tetelē, e oo foʻi i lona fausaga sa fausia i luga o faavae tetelē, e lata i le mauga o Sakolosi lea o loo ufitia lona tumutumu i le kiona, ma e mafai ona iloa mai ai vai manino o le vaitafe o Choaspes—sa fausia ina ia faamanatu atu ai i ē e asiasi ane, le tele o le pule o loo i le tamāloa o loo alu atu Eseta e vaai, o lē na taʻua o ia lava o “le tupu sili.” O lana tane foʻi lea.

E faapefea ona taʻua lenei tupu o lana tane? Seʻi manatu i le ese o Asueru mai i le ituaiga o tane e faatalitalia e se teine faatuatua Iutaia, e na te mauaina! * E leʻi mafaufau Asueru i faaaʻoaʻoga lelei e pei o Aperaamo, o se tane na talia ma le lotomaulalo le taʻitaʻiga a Ieova ina ia faalogo atu i lana avā o Sara. (Kenese 21:12) E itiiti pe leai foʻi se mea e iloa e le tupu e uiga i le Atua o Eseta, o Ieova, ma Ana Tulafono. Sa iloa e Asueru le tulafono a Peresia, lea e aofia ai le faasā o le gaoioiga o le a faia e Eseta. O le ā lenā mea? I le tulafono, e ono fasiotia so o se tasi lava e alu atu i luma o le tupu o Peresia, ae e leʻi valaauliaina e le tupu. Peitaʻi, o loo alu atu Eseta i le tupu e aunoa ma le valaauliaina. A o savali atu i le lotoā i totonu lea e iloa mai ai o ia e le tupu, atonu sa oo iā Eseta lagona o le a fasiotia o ia.—Eseta 4:11; 5:1.

Aiseā na lotomalie ai o ia e lamatia lona ola? O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le faatuatua o lenei tamaʻitaʻi e mataʻina ona uiga? Muamua, seʻi o tatou vāai pe na faapefea ona oo Eseta i lenei tulaga e lē masani ai, o le avea lea ma masiofo o Peresia.

“E Aulelei . . . Ona Mata”

O Eseta o se tamaʻitaʻi ua mātuaoti. E itiiti so tatou iloa i mātua lea na faaigoaina o ia iā Hatesa, o se upu Eperu mo le laau o le “atasi,” e iai ona fua aulelei papaʻe. Ina ua maliliu mātua o Eseta, ona ave lea o ia e se tasi o ona tauaiga, o se tamāloa agalelei e igoa iā Moretekai. E tauusoga i laʻua, ae e sili atu ona matua Moretekai. Na ia aumaia Eseta i lona fale, ma tausia o ia e pei o sona afafine.—Eseta 2:5-7, 15.

Na avea Moretekai ma Eseta o ni tagata Iutaia e faaaunuua i le laumua o Peresia, lea atonu na la fesagaʻia ai le tele o teteega ona o le la tapuaʻiga, ma le Tulafono na la taumafai e tausia ma le faaeteete. Ae e mautinoa na vavalalata i laʻua, a o aʻoaʻoina e Moretekai Eseta e uiga iā Ieova, o le Atua alofa mutimutivale o lē na faasaoina Ona tagata mai i faafitauli i le tele o taimi ua tuanaʻi—ma o le a ia toe faia faapea. (Levitiko 26:44, 45) E manino mai la, sa iai se faiā alofa ma le faamaoni i le va o Eseta ma Moretekai.

 E foliga mai na galue Moretekai, o se tagata aloaʻia i le maota o le tupu i Susana, o lē e nofo i le faitotoʻa o le tupu faatasi ma isi auauna a le tupu. (Eseta 2:19, 21; 3:3) E tatou te lē iloa mea na faia e Eseta a o talavou, ae atonu e mafai ona faapea atu na ia tausia lelei lona tauusoga matua o Moretekai ma vaai lona fale, lea e foliga mai o loo tu i se vaega mativa, o loo i le isi itu o le vaitafe e va ai ma le maota o le tupu. Atonu sa fiafia o ia e alu atu i le maketi o Susana, lea o loo iai tagata e faia auro ma siliva, ma isi faatauʻoa o loo faatauina atu a latou oloa. E leʻi mafaufau Eseta, o le a avea ma se vaega masani o lona olaga le mauaina o nei oloa taugatā, ma na te leʻi iloa le mea o le a tupu i le lumanaʻi.

Ua Suia le Masiofo

I se tasi aso, na pisa solo tala i le vevesi o loo tupu i totonu o le maota o le tupu. I se faigaʻai tele, na avatu ai e Asueru le tele o taumafa ma uaina lelei i tamālii na iai, sa valaaulia ai e le tupu lana masiofo lalelei o Vasati, o loo faia sana faigaʻai ma isi fafine i se isi nofoaga. Peitaʻi na musu Vasati e alu ane. O le māsiasi ma le ita tele o le tupu, na fesili atu ai o ia i ana faufautua i se faasalaga e tatau ona tuu atu iā Vasati. O le ā le iʻuga? Sa aveesea faamalosi lona tulaga o se masiofo. Na ō atu auauna a le tupu i le malo atoa e saʻili mai taupou aulelei uma; ma o le a filifilia e le tupu mai i na tamaʻitaʻi se tasi e avea ma masiofo.—Eseta 1:1–2:4.

E tatou te ono mafaufau i le vaavaai atu o Moretekai ma le alofa iā Eseta, ma i le taimi e tasi, e lagona foʻi le mitamita ma le popole, ona o le mātauina mai i lea taimi i lea taimi o le tuputupu aʻe o lona tauusoga laʻitiiti, ma ua avea ma tamaʻitaʻi e sili ona lalelei. E tatou te faitau e faapea: “O le tamaʻitaʻi talavou e lalelei lona tino ma e aulelei foʻi ona mata.” (Eseta 2:7) O se mea e manaia le lalelei i foliga, peitaʻi e manaʻomia ona ō faatasi ma le atamai ma le lotomaulalo. Auā a lē faia faapea, ona avea lea o le lalelei ma mea e taulaʻi i ai, e faamaualuga ai, ma iai isi uiga leaga i le loto. (Faataoto 11:22) Pe ua e faamaonia le moni o lenā mea? I le tulaga o Eseta, faamata o le a avea le lalelei ma mea e fesoasoani iā te ia, po o le a avea ai o ia ma sē e leaga? E iloa lava a o faagasolo taimi.

Na mātauina Eseta e auauna a le tupu. Na maua o ia i la latou saʻiliʻiliga, ma na latou aveesea o ia mai iā Moretekai ma ave i le maota o le tupu o loo i le isi itu o le vaitafe. (Eseta 2:8) Atonu na matuā faigatā mo i laʻua ona tuua e le tasi o le isi, auā na pei o se tamā ma sona afafine. Sa leʻi manaʻo Moretekai e faaipoipo lona afafinefai i so o se tasi e lē talitonu, e oo lava i se tupu, ae sa leai se mea e na te mafaia. Seʻi manatu i le faalogologo lelei atu o Eseta i fautuaga a Moretekai a o leʻi aveesea o ia! A o alu atu Eseta i le maota o le tupu i Susana, na tele fesili na ia mafaufau i ai. O le ā le ituaiga o olaga o le a iai mo ia?

 Sa Fiafia “Tagata Uma . . .o ē na Vāai iā te Ia”

Ua oo atu nei Eseta i se olaga e mātua fou ma e lē masani i ai. Na iai o ia faatasi ma le “toʻatele o tamaʻitaʻi,” o ē na aumai mai i vaega uma o le Emepaea o Peresia. Atonu sa eseese a latou aganuu, gagana, ma uiga. Sa vaavaaia nei tamaʻitaʻi talavou e le leoleo o fafine e igoa iā Hege, ma sa tatau ona faaaulelei i latou, e ala i se faasologa sa faia i le tausaga atoa, lea e aofia ai ni fofō e faaaogā ai suāuu e uu ai tino. (Eseta 2:8, 12) Atonu na faigofie lava ona popole ma taulaʻi nei tamaʻitaʻi i le faaaulelei o o latou foliga, ma iai le agaga faatautavā, ona o lenei ituaiga o siʻomaga ma olaga. Na faapefea ona aafia ai Eseta?

E leai se tasi i le lalolagi atoa e sili atu lona manatu mamafa iā Eseta nai lo o Moretekai. Ua tatou faitau e faapea, o aso taʻitasi e fealualuaʻi ai o ia i luma o le fale o fafine ina ia iloa po o ā mai Eseta. (Eseta 2:11) Na matuā faafiafiaina o ia a o maua taʻitasi mai ni faamatalaga, atonu e ala mai i auauna o le fale. Aiseā?

O le fiafia tele o Hege iā Eseta, na ia tausia ai o ia ma le alofa faamaoni, avatu ni tamaʻitaʻi e toʻafitu e avea ma ana auauna, ma le nofoaga e sili ona lelei i le fale o fafine. Ua taʻua atili foʻi i le Tusi Paia: “I lea taimi atoa sa fiafia pea tagata uma iā Eseta o ē na vāai iā te ia.” (Eseta 2:9, 15) Pe e na o lona lalelei na matuā fiafia i ai tagata? E leai, e iai se isi mea e sili atu ona lelei e uiga iā Eseta.

O se faataʻitaʻiga, ua tatou faitau e faapea: “E leʻi faailoa atu e Eseta lona nuu po o lona aiga, auā na poloaʻi atu Moretekai iā te ia e aua neʻi ona faailoa atu.” (Eseta 2:10) Na faatonuina e Moretekai le tamaʻitaʻi ina ia faaeteete ina neʻi iloa lona tupuaga o se Iutaia, ma na iloa lelei e Moretekai le lē tonu o le auala o loo faia ai ona tagata e tagata maualuluga o Peresia. Maʻeu se fiafiaga mo ia i le iloaina, e ui lava e lē o toe mafuta ma Eseta, ae o loo faaauau pea ona faaalia e Eseta le atamai ma le usiusitaʻi!

E mafai foʻi e talavou i aso nei ona faafiafiaina loto o o latou mātua ma ē o loo vaavaaia i latou. Pe afai e lē o vaavaai atu o latou mātua—e oo lava pe a siʻomia e tagata e taufaaʻoleʻole, fiafia i amioga lē mamā, ma faiga sauā—e mafai lava ona latou teena taaʻiga leaga ma tumau ai i taʻiala e latou te iloa e tonu. O lea la, pe a latou  faia le mea tonu e pei o Eseta, o le a latou faafiafiaina ai le finagalo o lo latou Tamā i le lagi.—Faataoto 27:11.

Ina ua oo i le taimi e avatu ai Eseta i luma o le tupu, sa tuuina atu iā te ia le saʻolotoga e filifili ai i so o se mea e na te ono manaʻomia, atonu e faaaulelei atili ai ona foliga. Sa faalogo o ia i le fautuaga a Hege, ma na lē manaʻo i se isi mea e ese mai i mea na ofo atu iā te ia. (Eseta 2:15) Atonu na ia iloa, e sili atu le amio lelei ma le lotomaulalo i le na o le lalelei, ina ia faafiafia ai le loto o le tupu. Pe na saʻo lona manatu?

Ua tali mai le Tusi Paia: “Ua sili atu le alofa o le tupu iā Eseta nai lo o isi fafine uma, ma ua sili ona ia fiafia iā te ia ma alofa faamaoni i ai nai lo o isi taupou uma. Ona ia tuu lea o le ufiulu o le masiofo i lona ulu, ma fai o ia ma masiofo e sui ai Vasati.” (Eseta 2:17) Atonu sa faigatā i lenei tamaʻitaʻi Iutaia lotomaulalo ona fetuunaʻi lona olaga e tusa ma suiga ua iai—ua avea nei o ia ma masiofo, o se avā a le tupu na sili ona malosi lana pule i le lalolagi i lenā taimi! Pe na faamaualuga Eseta ona o lona tulaga?

E leai! Na tumau pea ona usiusitaʻi Eseta i lona tamāfai o Moretekai. E na te leʻi faailoaina atu lava i se tasi lona sootaga i tagata Iutaia. E lē gata i lea, ina ua iloa e Moretekai se taupulepulega e fasiotia Asueru, sa usitaʻi Eseta ma faailoa atu le feʻau ina ia lapataʻia ai le tupu, ma na lē taulau lenā taupulepulega. (Eseta 2:20-23) Na ia faaalia pea le faatuatua i lona Atua e ala i le lotomaulalo ma le usiusitaʻi. Ua fai ma masani i aso nei, le faaalia o uiga lē usiusitaʻi ma fouvale. Ae o tagata e moni lo latou faatuatua, e latou te faatāuaina le uiga usiusitaʻi, e pei ona sa faia e Eseta.

Ua Tofotofoina le Faatuatua o Eseta

Na maua e se tamāloa e igoa iā Hamanu se tulaga maualuga i le maota o Asueru. Sa tofia e le tupu Hamanu e avea ma palemia, o lana faufautua autū, ma o lē e sosoo atu i le tulaga pule o le emepaea. Sa faia e le tupu se tulafono ina ia ifo atu tagata iā Hamanu pe a vāai iā te ia. (Eseta 3:1-4) Sa avea lea tulafono ma faafitauli iā Moretekai. Na talitonu o ia e tatau ona usiusitaʻi i le tupu, ae e lē faapea o le a lē faaaloalogia ai le Atua. O Hamanu o se “sā Akakō.” E manino mai la, o ia o sē e tupuga mai iā Akako, le tupu o Amaleka lea na faasalaina i le oti e le Atua e ala i le perofeta o Samuelu. (1 Samuelu 15:33) Ona o le leaga o tagata Amaleka, na avea ai i latou ma fili o Ieova ma Isaraelu. Na matuā teena e le Atua ia tagata Amaleka. * (Teuteronome 25:19) E faapefea la i se tagata Iutaia faamaoni ona ifo atu i se Amaleka aloaʻia? Na lē mafai ona faia faapea e Moretekai, ma na tūmausalī pea o ia. E oo mai i aso nei, e toʻatele tane ma fafine faamaoni o loo lotomalilie e lamatia o latou ola ina ia tausisi i lenei taʻiala: “E tatau ona matou usiusitaʻi i le Atua o le pule, nai lo o tagata.”—Galuega 5:29.

Sa matuā ita tele Hamanu. E lē gata na ia saʻilia se auala e fasiotia ai Moretekai, ae na manaʻo foʻi ina ia fasiotia tagata Iutaia uma. Na talanoa Hamanu i le tupu ma faaleaga i ai tagata Iutaia. E aunoa ma le taʻu saʻo i le tupu o nei tagata, sa ia taʻua i latou o ni ē e faatauvaa, o ni ē ua “taapeape ma vavaeese mai i tagata.” O le mea e sili ona leaga, na ia taʻua e faapea e lē usiusitaʻi nei tagata i tulafono a le tupu, ma o i latou o ni ē e matuā fouvale. Sa fuafua foʻi o ia e totogi atu i mea e teu ai oloa a le tupu, se vaega tupe tele mo le fasiotia o tagata Iutaia uma o loo i le emepaea. * Na mafai ona faataunuuina e Hamanu so o se poloaʻiga na manaʻo i ai, ona o le mama faamaufaailoga a Asueru na avatu iā te ia.—Eseta 3:5-10.

Ona ō atu faavave lea o avefeʻau i solofanua i vaega uma o le emepaea, ma faailoa atu le faasalaga oti mo tagata Iutaia. Seʻi manatu i le aafiaga o lenei poloaʻiga ina ua oo atu i Ierusalema, ma ua logotala ai tagata Iutaia o ē na faaaunuua  i Papelonia, o ē o loo taumafai e toe atiaʻe le aai, lea e lē o iai lava se pā e malupuipuia ai. Atonu na manatua e Moretekai i latou na, atoa ai ma ana uō ma tauaiga o loo i Susana, ina ua faalogo o ia i lenei tala mataʻutia. Ona o le faanoanoa tele, na ia saeia ai ona ofu, ofu i le ʻie talatala ma asu aʻe le lefulefu i luga o lona ulu, ma tagi leotele i totonu o le aai. Peitaʻi, o loo nofonofo pea Hamanu ma inu faatasi ma le tupu, e aunoa ma se popole i le tulaga atuatuvale na ia faatupuina i le va o le toʻatele o tagata Iutaia, ma a latou uō i Susana.—Eseta 3:12–4:1.

Na iloa e Moretekai e tatau ona faia sana gaoioiga. Ae o le ā le mea o le a ia mafaia? Na faalogo Eseta i mafatiaga o Moretekai ona ia avatu lea o ni ofu iā te ia, ae e leʻi manaʻo o ia i ni faamāfanafanaga. Atonu ua leva ona ia taumānatu po o le ā le māfuaaga ua faataga ai e lona Atua o Ieova, ona aveesea Eseta mai iā te ia, ae avea ma masiofo a se tupu faapaupau. A o lenei ua amata ona ia iloa le māfuaaga. Ona auina atu lea e Moretekai o se feʻau i le masiofo, ma fai atu iā Eseta ina ia alu e ʻaiʻoi i le tupu, ma ia tū “mo lona nuu.”—Eseta 4:4-8.

Atonu na matuā popole le loto o Eseta ina ua faalogo i le feʻau. O le tofotofoga sili lea o lona faatuatua. Na matuā fefe o ia e pei ona faaalia i lana tali atu iā Moretekai. Na ia faamanatu atu iā Moretekai le tulafono a le tupu. O le oti o le iʻuga lea o le tagata e alu atu i le tupu e aunoa ma le valaauliaina. E seʻiloga lava e faaloaloa mai e le tupu lona tootoo auro, ona faasaoina lea o lenā tagata. Pe sa faatalitalia e Eseta o le a faasaoina lona ola e le tupu, aemaise lava pe a mafaufau i le mea na tupu iā Vasati, ina ua ia teena le valaaulia a le tupu? Na ia faapea atu iā Moretekai ua tusa ma le 30 aso e leʻi toe valaaulia lava o ia e le tupu! Ona o lenei mea, na taumānatu  ai o ia po ua lē o toe fiafia mai le tupu iā te ia, ona e masani ona fesuisuiaʻi manatu o le tupu. *—Eseta 4:9-11.

Na avatu se tali maumauaʻi e Moretekai ina ia faamalosia atili le faatuatua o Eseta. Na ia faamautinoa atu iā Eseta, o le a iai se isi auala e faasaoina ai tagata Iutaia pe afai e lē gaoioi o ia. E faapefea ona faatalitalia e Eseta e faasaoina o ia pe a oo i le taimi e faamalosia ai le faasalaga? Na faaalia i inei e Moretekai lona matuā faatuatuaina o Ieova, e na te lē tuua Ona tagata ina ia faaumatia, ma e lē iʻuvale Ana folafolaga. (Iosua 23:14) Na fesili atu Moretekai iā Eseta: “O ai foʻi na iloa pe e lē o le mea lea na ala ai ona faia oe ma masiofo?” (Eseta 4:12-14) Na faatuatua atoatoa atu Moretekai i lona Atua o Ieova. Ae e faapefea i tatou?—Faataoto 3:5, 6.

E Sili Atu Lona Faatuatua Nai lo o le Fefe i le Oti

Ua oo mai le taimi e tatau ai ona faia se filifiliga a Eseta. Sa talosaga atu o ia iā Moretekai ina ia faapotopoto mai tane uma o le nuu, e anapopogi ma ia mo aso e tolu. Na faaiʻu mai lana talosaga i se manatu ua iloga mo le tele o senituri, lea e faaalia ai lona faatuatua ma lona lototele: “Afai ou te oti ai, ia oti ai pea.” (Eseta 4:15-17) Atonu sa mātua tatalo faatauanau Eseta mo na aso e tolu, nai lo o se isi lava taimi o lona olaga. Ua oo mai le taimi, ona ofu lea o ia i lona ofu e sili ona matagofie, ma faia mea uma ina ia mafai ona talileleia o ia e le tupu. Ona alu loa lea o ia.

O lea ua alu atu Eseta i le lotoā o le tupu, e pei ona faamatalaina i le amataga o lenei mataupu. Seʻi mafaufau i faalogona popole, ma tatalo faatauanau ua tumu ai lona mafaufau ma lona loto. Ua alu atu o ia i le lotoā, i le mea e iloa atu ai Asueru o loo nofo i lona nofoālii, ma atonu o loo taumafai o ia e mātau foliga o lana tane. E pei lava ua leva ona faatalitali Eseta, ae o lea ua iloa mai nei o ia e lana tane. E mautinoa na matuā faateʻia le tupu, ae na suia ona foliga ma ua faaloaloa mai lona tootoo auro!—Eseta 5:1, 2.

Na talileleia Eseta ma ua nofosauni le tupu e faalogo mai iā te ia. Na filifili o ia e lagolagoina Ieova ma ona tagata, ma ua faataatia ai ma se faaaʻoaʻoga lelei mo auauna a le Atua seʻia oo mai i aso nei. Peitaʻi, ua na o se amataga lea o lana galuega. O le a faapefea ona ia faatalitonuina le tupu e faapea o lana faufautua o Hamanu lea e sili ona fiafia i ai, o sē e faufau leaga? E faapefea ona fesoasoani Eseta i le faasaoina o ona tagata? O le a tatou iloiloina na fesili i se isi mataupu i se taimi o i luma.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ata i le itulau 19]

Na iai māfuaaga lelei na mitamita ai Moretekai ona o lona afafinefai

[Ata i le itulau 20]

Na iloa lelei e Eseta, e sili atu ona tāua le lotomaulalo ma le atamai nai lo o le lalelei i foliga

[Ata i le itulau 22]

Na lotomalie Eseta e lamatia lona ola ina ia puipuia tagata o le Atua