Kaano a Nadadael ti Nagkauna a Jerusalem?​—Paset 1

No Apay a Napateg; No Ania ti Ipakita ti Ebidensia

Daytoy ti umuna iti dua nga artikulo iti agsaruno a ruar ti Pagwanawanan a mangilawlawag iti salsaludsod dagiti managsukisok mainaig iti petsa a pannakadadael ti nagkauna a Jerusalem. Maidatag kadagitoy nga artikulo ti naan-anay a nasukimat ken naibatay-Biblia a sungbat iti salsaludsod a makatikaw kadagiti agbasbasa.

“Sigun kadagiti historiador ken arkeologo, kaaduan a maawat ti 586 wenno 587 B.C.E. kas tawen a pannakadadael ti Jerusalem. a Apay ngarud a 607 B.C.E. ti kunaen dagiti Saksi ni Jehova? Ania ti pammaneknekyo iti kasta a petsa?”

KASTOY ti saludsod ti maysa a managbasa iti daytoy a magasin. Ngem apay nga interesadotayo iti aktual a petsa ti panangdadael ni Ari Nabucodonosor II iti siudad ti Jerusalem? Umuna, gapu ta dayta ti naan-anay a nangbalbaliw iti pakasaritaan ti ili ti Dios. Kuna ti maysa a historiador a nagbanag dayta iti “maysa a didigra, ti kakaruan a didigra.” Iti dayta a petsa nagpatingga ti templo a sentro ti panagdayaw iti Mannakabalin-amin a Dios iti nasurok nga 400 a tawen. “O Dios,” insennaay ti maysa a salmista iti Biblia, “tinulawanda ti nasantoan a Templom. Ket rinebbekda ti Jerusalem.”​—Salmo 79:1, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia. b

Maikadua, gapu ta bumileg ti panagtalekmo iti kinaumiso ti Sao ti Dios no maammuam ti aktual a tawen a panangrugi daytoy a “kakaruan a didigra” ken no matarusam a kaitungpalan dayta ti padto ti Biblia mainaig iti pannakaisubli ti pudno a panagdayaw idiay Jerusalem. Apay ngarud a mamati dagiti Saksi ni Jehova iti petsa a 20 a tawen ti nakaidumaanna iti sekular a kronolohia? Gapu iti ebidensia a linaon ti Biblia.

Pagaplikaran ti “Pitopulo a Tawen”

Adu a tawen sakbay ti pannakadadael, nangipaay ti Judio a mammadto a ni Jeremias iti napateg a pamalatpatan iti saklawen ti tiempo a naibaga iti Biblia. Binallaaganna ti “amin nga agnaed ti Jerusalem,” a kinunana: “Amin daytoy a daga agbalinto a langalang ken pagsiddaawan; ket dagitoy a nacion agservidanto iti ari ti Babilonia iti pitopulo a tawen.” (Jeremias 25:1, 2, 11, Ti Biblia) Idi agangay, innayon ti mammadto: “Ta daytoy ti kinuna ni Jehova, ‘Maitunos iti pannakatungpal ti pitopulo a tawen iti Babilonia iturongkonto ti asikasok kadakayo, ket patalgedakto kadakayo ti naimbag a saok iti panangisublik kadakayo iti daytoy a disso.’” (Jeremias 29:10) Apay a napateg ti “pitopulo a tawen”? Kasano a makatulong daytoy iti pannakakuenta ti petsa a pannakadadael ti Jerusalem?

 Usaren ti adu a patarus ti sasao a “maipaay iti Babilonia” (Ti Biblia) imbes nga “iti Babilonia.” Gapuna kunaen ti dadduma a historiador nga agaplikar ti 70 a tawen iti Imperio ti Babilonia. Sigun iti sekular a kronolohia, inturayan dagiti Babilonio ti nagkauna a Juda ken Jerusalem iti agarup 70 a tawen, manipud agarup 609 B.C.E. agingga iti 539 B.C.E. idi nasakup ti siudad ti Babilonia.

Ngem ipakita ti Biblia a ti 70 a tawen ket panawen ti nakaro a panangdusa ti Dios​—a nangnangruna nga agpaay kadagiti umili ti Juda ken Jerusalem, a nakitulag nga agtulnog Kenkuana. (Exodo 19:3-6) Idi saanda kayat a tallikudan ti dakes a danada, kinuna ti Dios: “Paayabakto . . . ni adipenko a Nebucadnesar nga ari ti Babilonia . . . a manggubat iti daytoy a nasion, kadagiti nagnaed kenkuana ken kadagiti amin a nasion a kabangibangna.” (Jeremias 25:4, 5, 8, 9, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) Nupay sagabaen met dagiti kabangibang a nasion ti unget ti Babilonia, ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti sumaruno a 70 a tawen a pannakaidestiero ket inawagan ni Jeremias iti “pannusa maipaay iti . . . ilik,” gapu iti nakaro a “basol” ti Jerusalem.​—Un-unnoy 1:8; 3:42; 4:6.

Iti Biblia, nagpaut iti 70 a tawen ti nakas-ang a pannakadusa ti Juda, ket ti Dios inaramatna dagiti Babilonio a mangibanag iti nadagsen a dusa. Kaskasdi nga imbaga ti Dios kadagiti Judio: “Calpasan ti pannakaturpos iti pitopulo a tawen . . . [isublikayto] ditoy a disso”​—ti daga ti Juda ken Jerusalem.​—Jeremias 29:10, Ti Biblia.

Kaano a Nangrugi ti “Pitopulo a Tawen”?

Ti napaltiingan a historiador a ni Esdras, a nagbiag idi natungpalen ti 70 a tawen nga impadto ni Jeremias, kastoy ti insuratna maipapan ken Ari Nabucodonosor: “Impanna idiay Babilonia dagiti nakalasat iti pannakapapatay. Sadiay, nagserbida a kas tagabu kenkuana ken kadagiti kaputotanna agingga a pimmigsa ti pagarian ti Persia. Iti daytoy, natungpal ti imbaga ti APO ken ni profeta Jeremias idi kinunana: ‘Aglangalangto ti daga iti las-ud ti pitopulo a tawen a sukat dagiti Tawen a Panaginana a saan a nangilin.’”​—2 Cronicas 36:20, 21, Naimbag a Damag Biblia.

Gapuna, 70 a tawen ti kapaut “dagiti tawen a panaginana” ti daga ti Juda ken Jerusalem. Kayat a sawen daytoy a saanto a mamulaan iti bukel wenno maarbasan dagiti kaubasanna. (Levitico 25:1-5, Naimbag a Damag Biblia) Gapu iti kinasukir ti ili ti Dios ken mabalin met a maigapu iti saanda a panangannurot kadagiti tawen a Sabbath, madusada iti 70 a tawen babaen ti ipapanawda ken saanda a panangtalon iti dagada.​—Levitico 26:27, 32-35, 42, 43.

Kaano a naglangalang ken di natalon ti daga ti Juda? Kinapudnona, agarup sangapulo a tawen ti baet ti namindua a panangraut dagiti Babilonio iti Jerusalem iti panangidaulo ni Nabucodonosor. Kaano a nangrugi ti 70 a tawen? Saan la ketdi a nangrugi idi damo a linakub ni Nabucodonosor ti Jerusalem. Apay? Nupay adu a kautibo manipud Jerusalem ti impan ni Nabucodonosor idiay Babilonia, nangibati kadagiti agnaed iti daga. Saanna met a dinadael ti siudad. Sumagmamano a tawen kalpasan ti damo a pannakaidestiero, dagidiay nabati iti Juda, dagiti “nanumo kadagiti umili ti daga,” pinanawanda ti dagada. (2 Ar-ari 24:8-17) Ngem naan-anay a nagbaliw ti kasasaad.

Gapu iti iyaalsa dagiti Judio, nagsubli dagiti Babilonio idiay Jerusalem. (2 Ar-ari 24:20; 25:8-10) Dinadaelda ti siudad, agraman ti sagrado a templona ket impanda idiay Babilonia ti adu nga umili kinautiboda. Iti dua a bulan, “timmakder amin dagiti umili [a nagtalinaed iti Jerusalem], manipud iti bassit agingga iti dakkel, ken ti papanguluen dagiti puersa militar ket immayda iti Egipto; ta nagbutengda gapu kadagiti Caldeo.” (2 Ar-ari 25:25, 26) Idi laeng ngarud maikapito a bulan ti Tisri (Setiembre/Oktubre) dayta a tawen a nangrugi ti Sabbath a panaginana ti daga, idi nalangalang ken di natalon ti Jerusalem. Kadagiti Judio a nagkamang idiay Egipto, kinuna ti Dios babaen ken Jeremias: “Dakayo nakitayo ti isuamin a didigra nga impagtengko iti Jerusalem ken kadagiti amin a siudad ti Juda, ket adtoy [nalangalangda] a disso iti daytoy nga aldaw, ket awan ti agnanaed kadakuada.”  (Jeremias 44:1, 2) Dakkel ngarud ti pamatiantayo a daytoy a pasamak ti nangrugian ti 70 a tawen. Ket ania a tawen dayta? Tapno masungbatan daytoy, masapul nga ammuentayo no kaano a nagpatingga dayta a panawen.

Kaano a Nagpatingga ti “Pitopulo a Tawen”?

Ni mammadto Daniel, a nagbiag agingga iti panagturay ti pagarian ti Persia, nasaksianna ti pannakaabak ti Babilonia ket kinuentana ti panagpatingga ti 70 a tawen. Insuratna: “Ad-adalek dagiti nasagradoan a sursurat ket ut-utobek ti kaipapanan dagiti pitopulo a tawen a panaglangalang ti Jerusalem kas imbaga ti APO ken ni profeta Jeremias.”​—Daniel 9:1, 2, Naimbag a Damag Biblia.

Inut-utob ni Esdras dagiti padto ni Jeremias ket ti panagpatingga ti “pitopulo a tawen” innaigna iti tiempo idi a “ni Jehova tinignayna ti nakem ni Ciro nga ari ti Persia tapno iti kasta aramidenna ti maysa a pakdaar.” (2 Cronicas 36:21, 22, Ti Biblia) Kaano a nawayawayaan dagiti Judio? Ti bilin a namagpatingga iti pannakaidestieroda ket naipaulog iti “umuna a tawen ni Ciro nga ari ti Persia.” (Kitaem ti kahon a  “Napateg a Petsa iti Pakasaritaan.”) Gapuna, idi otonio ti 537 B.C.E., nagsubli dagiti Judio idiay Jerusalem tapno isublida ti pudno a panagdayaw.​—Esdras 1:1-5; 2:1; 3:1-5.

Sigun iti kronolohia ti Biblia, ti 70 a tawen ket literal a panawen a nagpatingga idi 537 B.C.E. No umatrastayo iti 70 a tawen, nangrugi ngarud daytoy a panawen idi 607 B.C.E.

Ngem no nalawag nga ipatuldo ti naipaltiing a Kasuratan a nadadael ti Jerusalem idi 607 B.C.E., apay ngarud a 587 B.C.E. ti ibaga ti adu nga eskolar ken historiador? Agbasbasarda  ngamin iti dua a gubuayan ti impormasion​—ti sursurat dagiti nagkauna a historiador ken ti listaan ni Ptolemy. Ad-adda kadi a mapagtalkan dagitoy ngem iti Kasuratan? Kitaentayo.

Umiso Ngata ti Insurat Dagiti Nagkauna a Historiador?

Dagiti historiador a nagbiag di unay nabayag kalpasan ti pannakadadael ti Jerusalem mangtedda iti agduduma nga impormasion maipapan iti ar-ari ti Baro a Babilonia. c (Kitaem ti kahon nga  “Ar-ari ti Baro a Babilonia.”) Saan a maitunos iti Biblia dagiti inlanadda nga impormasion mainaig iti kronolohia. Ngem mapagtalkan kadi dagiti insuratda?

Maysa kadagiti historiador idi panawen ti Baro a Babilonia isu ni Berossus, maysa a Babilonio a “padi ni Bel.” Awanen ti orihinal a librona, ti Babyloniaca, nga insuratna idi agarup 281 B.C.E., ket sumagmamano laeng kadagita nga impormasion ti sinakar ti dadduma a historiador. Imbaga ni Berossus a nagaramat kadagiti “libro a siaannad a napreserba idiay Babilonia.”¹ Talaga kadi nga umiso ti impormasion nga inlanad ni Berossus kas historiador? Usigem ti maysa kadagita.

Insurat ni Berossus a simmaruno ti Asirio a ni Ari Senaquerib iti “panagturay ti kabsatna”; ken “simmaruno kenkuana ti anakna [a ni Esarhaddon a nagturay iti] 8 a tawen; sa simmaganad ni Sammuges [Shamash-shuma-ukin] 21 a tawen.” (III, 2.1, 4) Ngem dagiti dokumento ti pakasaritaan ti Babilonia a nabayagen a naisurat sakbay ti kaaldawan ni Berossus kunada a simmaruno a nagturay ni Senaquerib iti amana, ni Sargon II, imbes a ti kabsatna; nagturay ni Esarhaddon iti 12 a tawen, saan a 8; ken nagturay ni Shamash-shuma-ukin iti 20 a tawen, saan a 21. Binigbig ti eskolar a ni R. J. van der Spek a nagkonsulta ni Berossus kadagiti cronica ti Babilonia, ngem kinunana: “Saan a daytoy ti nanglapped kenkuana a manginayon iti bukodna a kapanunotan.”²

Ania ti panangmatmat ti dadduma nga eskolar ken Berossus? “Gagangay idi a maibilang ni Berossus kas historiador,” kuna ni S. M. Burstein, a nangsukimat kadagiti gapuanan ni Berossus. Ngem kinunana: “Saan a rumbeng a maibilang a historiador. Adu ti kamali ti nasinasinan a paspaset ti Babyloniaca uray ti babassit laeng a detalye . . . Dagita a kamali ti mangipababa iti maysa a historiador, ngem saan a panggep ni Berossus nga ilanad ti pudno a historia.”³

Ania ti makunam iti nausigen a punto? Rumbeng kadi nga ibilang a kanayon nga umiso dagiti panagkuenta ni Berossus? Kasanon ti dadduma a nagkauna a historiador a kaaduanna nga imbasarda ti kronolohiada iti sursurat ni Berossus? Talaga kadi a mapagtalkan ti insuratda a kronolohia?

Listaan ni Ptolemy

Ti Naarian a Listaan ni Claudius Ptolemy, maysa nga astronomo idi maikadua a siglo C.E., ket nausar met a mangpaneknek iti petsa a  587 B.C.E. Maibilbilang ti listaan ni Ptolemy iti ar-ari kas pagibasaran iti kronolohia ti nagkauna a historia, a pakairamanan ti panawen ti Baro a Babilonia.

Inaramid ni Ptolemy ti listaanna agarup 600 a tawen kalpasan a nagpatingga ti panawen ti Baro a Babilonia. Kasano ngarud a naammuanna ti petsa ti rugi ti panagturay ti umuna nga ari iti listaanna? Inlawlawag ni Ptolemy a babaen iti posision dagiti bituen, a naibasar met kadagiti eklipse ti bulan, “nakuentami ti rugi ti panagturay ni Nabonassar,” ti umuna nga ari iti listaanna.⁴ Gapuna, kinuna ni Christopher Walker iti British Museum a ti listaan ni Ptolemy ket “parparbo ken nairanta a mangipaay iti agtutunos a giya dagiti astronomo” ket “saan a nairanta a mangipaay kadagiti historiador iti umiso a rekord ti rugi ti panagturay ken ipapatay ti ar-ari.”⁵

“Nabayagen a mapagtaltalkan dayta a Listaan no maipapan iti astronomia,” insurat ni Leo Depuydt, maysa kadagiti mangiruprupir ken Ptolemy, “ngem dina kayat a sawen a mapagtalkan daytoy no maipapan iti historia.” Maipapan itoy a listaan ti ar-ari, kuna met ni Propesor Depuydt: “Mainaig kadagiti nagkauna nga agturay [a pakairamanan ti ar-ari ti Baro a Babilonia], masapul nga idilig daytoy a Listaan iti cuneiform a rekord mainaig iti panagturay ti tunggal ari.” ⁶

Ania daytoy a “cuneiform a rekord” a makatulong kadatayo tapno maammuantayo no umiso ti historia a nailanad iti listaan ni Ptolemy? Karaman ditoy dagiti cronica ti Babilonia, listaan ti ar-ari, ken taptapi iti komersio​—a dagitoy a cuneiform a dokumento ket insurat dagiti eskriba a nagbiag sakbay, kabayatan, wenno kalpasan ti panawen ti Baro a Babilonia.⁷

Adda naggidiatan ti listaan ni Ptolemy ken daytoy a cuneiform a rekord? Iti kahon a napauluan  “Nagdumaan ti Listaan ni Ptolemy ken Dagiti Nagkauna a Tapi” (kitaem iti baba), napagdilig ti maysa a paset ti listaan ken ti maysa a nagkauna a cuneiform a dokumento. Paliiwem ta uppat laeng nga ari ti inlista ni Ptolemy iti nagbaetan da Kandalanu ken Nabonido. Ngem ti Listaan ti Ar-ari a natakuatan idiay Uruk​—maysa kadagiti cuneiform a rekord​—ipalgakna nga adda pito nga ar-ari iti nagbaetanda. Ababa  laeng kadi ken di nasayaat ti panagturayda? Sigun iti maysa a cuneiform a tapi iti komersio, maysa kadakuada ti nagturay iti pito a tawen.⁸

Adda met natibker nga ebidensia manipud kadagiti cuneiform a dokumento nga adda ari (ni Ashur-etel-ilani) a nagturay iti uppat a tawen iti Babilonia sakbay ti panagturay ni Nabopolassar (ti umuna nga ari ti panawen ti Baro a Babilonia). Kasta met, iti nasurok a makatawen, awan ari a nangituray iti daga.⁹ Ngem, saan a nailista dagitoy iti listaan ni Ptolemy.

Apay a saan nga inlanad ni Ptolemy ti sumagmamano nga agturay? Nalabit saanna nga imbilang ida kas lehitimo nga agturay ti Babilonia.¹⁰ Kas pagarigan, saanna nga inlanad ni Labashi-Marduk, maysa nga ari ti Baro a Babilonia. Ngem sigun kadagiti cuneiform a dokumento, talaga a nagturay iti Babilonia dagiti ari a saan a dinakamat ni Ptolemy.

Ibilang ti kaaduan nga umiso ti listaan ni Ptolemy. Ngem gapu ta adda dagiti dina dinakamat, rumbeng kadi nga ibasar iti dayta ti umiso a kronolohia?

Ania ti Konklusiontayo Maibatay Itoy nga Ebidensia?

Kas sumario: Nalawag a kuna ti Biblia a naidestiero dagiti Judio iti 70 a tawen. Natibker ti ebidensia a nagsubli dagiti naidestiero a Judio iti dagada idi 537 B.C.E., ket anamongan met dayta ti kaaduan nga eskolar. No umatrastayo iti 70 a tawen manipud 537 B.C.E., makadanontayo iti 607 B.C.E. kas tawen a pannakadadael ti Jerusalem. Nupay naiduma daytoy a petsa iti kunaen dagiti nagkauna a historiador ken ti listaan ni Ptolemy, mapagduaduaan no umiso met laeng dagiti insuratda. Wen, saan nga umdas ti ebidensia dagitoy a reperensia tapno maibaga a di umiso ti kronolohia ti Biblia.

Ngem adda pay salsaludsod a masapul a masungbatan. Talaga kadi nga awan ti ebidensia a mangpaneknek iti naibatay-Biblia a petsa a 607 B.C.E.? Ania ti ipakita dagiti napetsaan a cuneiform a dokumento, nga adu kadagitoy ti insurat dagiti nakaimatang iti pannakadadael ti Jerusalem? Usigentayo dagitoy a saludsod iti sumaruno a ruar.

[Footnotes]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 28]

 NAPATEG A PETSA ITI PAKASARITAAN

Nakuenta ti 539 B.C.E. kas petsa ti panangparmek ni Ciro II iti Babilonia babaen iti:

▪ Nagkauna a historikal a gubuayan ti impormasion ken taptapi a cuneiform: Insurat ni Diodorus ti Sicily (c. 80-20 B.C.E.) a nagbalin ni Ciro nga ari ti Persia iti “umuna a tawen ti Maikalimapulo-ket-lima nga Olimpiada.” (Historical Library, Book IX, 21) Dayta a tawen ket 560 B.C.E. Kinuna ti Griego a historiador a ni Herodotus (c. 485-425 B.C.E.) a napapatay ni Ciro “kalpasan ti duapulo ket siam a tawen,” iti maika-30 a tawen ti panagturayna, idi 530 B.C.E. (Histories, Book I, Clio, 214) Ipakita ti taptapi a cuneiform nga inturayan ni Ciro ti Babilonia iti siam a tawen sakbay ti ipapatayna. Ngarud, pinarmek ni Ciro ti Babilonia idi 539 B.C.E., siam a tawen sakbay a natay idi 530 B.C.E.

Pammasingked ti maysa a cuneiform a tapi: Ti maysa a pila a tapi (BM 33066) mainaig iti astronomia ti Babilonia paneknekanna a natay ni Ciro idi 530 B.C.E. Nupay adda dagiti biddut daytoy a tapi mainaig iti posision dagiti bituen, inladawanna ti dua nga eklipse ti bulan a napasamak kano iti maikapito a tawen ti panagturay ni Cambyses II, ti anak ken suno ni Ciro. Nainaig dagitoy kadagiti eklipse ti bulan a napaliiw idiay Babilonia idi Hulio 16, 523 B.C.E., ken idi Enero 10, 522 B.C.E., a mangipatuldo iti primavera ti 523 B.C.E. kas rugi ti maikapito a tawen a panagturay ni Cambyses. Idi ngarud 529 B.C.E. ti umuna a tawen a panagturay ni Cambyses. No kasta, idi 530 B.C.E. ti maudi a tawen a panagturay ni Ciro, a nangrugi idi 539 B.C.E.

[Credit Line]

Pila a tapi: © The Trustees of the British Museum

[Kahon iti panid 31]

SUMARIO

▪ Masansan a kunaen dagiti sekular a historiador a nadadael ti Jerusalem idi 587 B.C.E.

▪ Nabatad nga ipamatmat ti kronolohia ti Biblia a nadadael dayta idi 607 B.C.E.

▪ Ti sursurat dagiti nagkauna a historiador ken ti listaan ni Ptolemy ti kangrunaan a nangibasaran dagiti sekular a historiador iti konklusionda.

▪ Ti sursurat dagiti nagkauna a historiador ket aduan iti biddut ken saan a kanayon a maitunos kadagiti rekord iti pila a taptapi.

[Kahon iti panid 31]

Nota ken Reperensia

1. Babyloniaca (Chaldaeorum Historiae), Book One, 1.1.

2. Studies in Ancient Near Eastern World View and Society, panid 295.

3. The Babyloniaca of Berossus, panid 8.

4. Almagest, III, 7, impatarus ni G. J. Toomer, iti Ptolemy’s Almagest, naipablaak idi 1998, panid 166. Ammo ni Ptolemy a nagusar dagiti astronomo iti Babilonia iti bukodda a “panagkuenta” iti tiempo iti napalabas ken masanguanan nga eklipse gapu ta natakuatanda a mapasamak dagiti agpapada nga eklipse iti kada 18 a tawen.​—Almagest, IV, 2.

5. Mesopotamia and Iran in the Persian Period, panid 17-18.

6. Journal of Cuneiform Studies, Tomo 47, 1995, panid 106-107.

7. Ti cuneiform ket sistema ti panagsurat, a ti nadumaduma a simbolo ket ideppel ti eskriba iti nalukneng a pila babaen ti panagaramatna iti natirad a pagkur-it.

8. Nagturay ni Sin-sharra-ishkun iti pito a tawen. Ti 57 a tapi a nakailistaan ti apit daytoy nga ari ket napetsaan manipud tawen a nangrugi nga agari agingga iti maikapito a tawen ti panagturayna. Kitaem ti Journal of Cuneiform Studies, Tomo 35, 1983, panid 54-59.

9. Ti tapi a C.B.M. 2152 a nakailistaan ti apit ket napetsaan iti maikapat a tawen ni Ashur-etel-ilani. (Legal and Commercial Transactions Dated in the Assyrian, Neo-Babylonian and Persian Periods​—Chiefly From Nippur, ni A.T. Clay, 1908, panid 74.) Iti Harran Inscriptions of Nabonidus, (H1B), I, linia 30, immuna a nailista ni Ashur-etel-ilani ngem ni Nabopolassar. (Anatolian Studies, Tomo VIII, 1958, panid 35, 47.) Para iti panawen nga awan ari, kitaem ti Chronicle 2, linia 14, ti Assyrian and Babylonian Chronicles, panid 87-88.

10. Ipetteng ti sumagmamano nga eskolar nga adda dagiti ari a saan a dinakamat ni Ptolemy​—a maipagarup nga inlista laeng dagiti ari ti siudad ti Babilonia​—agsipud ta naawagan dagitoy iti titulo nga “Ari ti Asiria.” Ngem kas makitam iti kahon iti panid 30, adda dagiti ari nga agparang iti listaan ni Ptolemy nga addaan met iti titulo nga “Ari ti Asiria.” Dagiti inskripsion, taptapi a nakailistaan ti apit, ken cuneiform a sursurat nalawag nga ipalgakda a nagturay da Ashur-etel-ilani, Sin-shumu-lishir, ken Sin-sharra-ishkun iti Babilonia.

[Tsart/Ladawan iti panid 29]

 (Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

AR-ARI TI BARO A BABILONIA

No mapagtalkan dagitoy a historiador, apay ngarud a saanda nga agtutunos?

Ari

Nabopolassar

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (21)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (20)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (​—)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (21)

Nabucodonosor II

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (43)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (43)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (43)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (43)

Amel-Marduk

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (2)

 POLYHISTOR 105-? B.C.E. (12)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (18)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (2)

Neriglissar

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (4)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (4)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (40)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (4)

Labashi-Marduk

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (9 months)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (​—)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (9 months)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (​—)

Nabonido

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (17)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (17)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (17)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (17)

(#) = Kapaut ti tawen a panagturay ti ari sigun kadagiti nagkauna a historiador

[Credit Line]

Naretrato iti pammalubos ti British Museum

[Tsart/Dagiti Ladawan iti panid 30]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

NAGDUMAAN TI LISTAAN NI PTOLEMY KEN DAGITI NAGKAUNA A TAPI

Saan nga inraman ni Ptolemy ti sumagmamano nga ari. Apay?

LISTAAN NI PTOLEMY

Nabonassar

Nabu-nadin-zeri (Nadinu)

Mukin-zeri ken Pul

Ululayu (Salmaneser V) “Ari ti Asiria”

Merodac-baladan

Sargon II nga “Ari ti Asiria”

Umuna a Panawen nga Awan Ari

Bel-ibni

Ashur-nadin-shumi

Nergal-ushezib

Mushezib-Marduk

Maikadua a Panawen nga Awan Ari

Esarhaddon nga “Ari ti Asiria”

Shamash-shuma-ukin

Kandalanu

Nabopolassar

Nabucodonosor

Amel-Marduk

Neriglissar

Nabonido

Ciro

Cambyses

LISTAAN TI AR-ARI ITI NAGKAUNA A TAPTAPI ITI URUK

Kandalanu

Sin-shumu-lishir

Sin-sharra-ishkun

Nabopolassar

Nabucodonosor

Amel-Marduk

Neriglissar

Labashi-Marduk

Nabonido

[Ladawan]

Dagiti cronica ti Babilonia ket paset ti cuneiform a rekord a makatulong tapno masinunuo no umiso met laeng ti listaan ni Ptolemy

[Credit Line]

Naretrato iti pammalubos ti British Museum

[Picture Credit Line iti panid 31]

Naretrato iti pammalubos ti British Museum