Go na content

Go na table of contents

Yu ben sabi a sani disi?

Yu ben sabi a sani disi?

Yu ben sabi a sani disi?

Fa sma ben e pai gi den wroko di ben e du na ini Yehovah en tempel na Yerusalem?

Sma ben e gebroiki belasting-moni fu pai gi den difrenti wroko di ben musu du na ini a tempel, èn moro furu a moni dati ben kon fu a di fu tin pisi di sma ben musu pai fu den sani di den ben abi. Ma sma ben e pai belasting na tra fasi tu. Fu eksempre, na a ten di sma ben e bow a tabernakel, Yehovah taigi Moses taki ibri Israelsma ben musu „gi Yehovah” wan afu solfru sikkel noso siksi gran solfru.​—Eksodes 30:12-16.

Ibri Dyu ben gwenti fu gi a moni disi ibri yari leki belasting-moni gi a tempel. Na a belasting-moni dati Yesus ben taigi Petrus fu pai nanga wan sensi di a ben puru na a mofo fu wan fisi.​—Mateyus 17:24-27.

Wan tu yari pasa, sma feni wan fu den sensi disi na ini wan gotro fu a fosi yarihondro. A sensi dati ben meki na ini Tirus na ini a yari 22. Wán sei fu a sensi disi abi a prenki fu na ede fu Melkart, noso Bâal, a moro prenspari gado fu Tirus èn a tra sei abi wan prenki fu wan aka di e sidon na tapu na ede fu wan sipi. Sma ben feni a di fu tu sensi na mindri broko-ston di sma ben puru na a bergi pe a tempel ben de. A sensi disi de fu a fosi yari di den Dyu opo densrefi teige den Romesma na a ten fu 66-67. A sensi dati abi wan prenki na tapu fu wan solfru kan èn fu dri granaki-apra bromki. Boiti dati den wortu „afu sikkel” nanga „santa Yerusalem” ben skrifi na tapu. Profesor Gabriel Barkay taki fu a sensi disi: „Yu kan si taki faya bron a sensi, èn a kan taki dati ben de a faya di ben pori a di fu Tu Tempel na ini a yari 70.”

O kefalek den sani ben de di Nebukadnesar, a kownu fu Babilon, ben bow?

A Bijbel buku Danièl e sori taki Nebukadnesar ben taki: „A no disi na Babilon a Bigiwan di misrefi bow, a foto di de gi na oso fu Kownu? Na a foto disi mi bow nanga mi eigi krakti. A musu gi mi glori nanga bigi grani” (Danièl 4:30). A de so taki na owruten foto disi ben kefalek trutru?

Historia skrifiman e taki dati Nebukadnesar ben bow tempel, kownu-oso, skotu fu foto, nanga kefalek moi dyari di ben seti na tapu gron di ben kren go na loktu neleki wan trapu. A moro prenspari tempel di ben de na mindrisei fu Babilon ben abi wan toren di gersi wan piramide, èn a kan taki a ben hei moro leki 70 meter. Ma „tu fu den moro pôpi sani di Nebukadnesar ben meki ben de a Processiestraat nanga na Isjtar Portu”, na so a buku Babylon​—City of Wonders e taki. A Processiestraat di ben de wan pasi, ben e waka go na ini na Isjtar Portu. Na ini den skotu fu a portu disi sma ben seti ston na so wan fasi taki den ben gersi prenki fu lew di ben e waka. A srefi buku e taki fu a portu dati di ben de a moro bigi èn kefalek wan fu Babilon: „A heri portu ben abi dungru blaw ston di ben brenki èn den ben moi en nanga prenki fu hondrohondro mankaw nanga kaiman di ben e waka. Te wan sma fu owruten ben go na a mamafoto èn a ben o si den sani disi, dan a musu fu de so taki a ben feni en wan kefalek sani.”

Na a bigin fu a di fu 20 yarihondro, sabiman di e ondrosuku owruten sani feni dusundusun pisi fu a Processiestraat nanga na Isjtar Portu èn den seti furu fu den pisi disi baka na ini a Pergamon Museum na ini Berlijn, Doisrikondre.

[Den prenki na tapu bladzijde 12]

Na so den sensi ben bigi trutru

[Sma di abi a reti fu a prenki]

Top: Clara Emit, Courtesy of Israel Antiquities Authority; bottom: Zev Radovan

[Prenki na tapu bladzijde 12]

Na Isjtar Portu di seti baka