Kɔ no mu nsɛm no do

Egyanom, Hom Besi Dɛn Ama Hom Mba Enyi Aka Hom Ho?

Egyanom, Hom Besi Dɛn Ama Hom Mba Enyi Aka Hom Ho?

Egyanom, Hom Besi Dɛn Ama Hom Mba Enyi Aka Hom Ho?

“DAA, inyim adze paa o!” Aso wo babanyin akã asɛm a ɔtse dɛm akyerɛ wo pɛn? Sɛ dɛm a, ɔda edzi dɛ iyi maa w’enyi gyee dɛ eyɛ egya. Sɛ afotu bi na edze maa wo ba no ma ɔdze yɛɛ edwuma, nna onyaa do mfaso a, ɔda edzi dɛ w’akoma dzii ehurusi kɛsenara. *​—Mbɛbusɛm 23:​15, 24.

Naaso, mfe kakra a abɛsen kɔ yi, aso ɔdɔ a wo babanyin no wɔ ma wo no ayɛ kɛse? Anaadɛ aber a orinyin no, ɔdɔ a ɔwɔ ma wo no, aso no do retsew? Aber a wo babanyin no rinyin no, ibesi dɛn ama ebusuabɔ a ɔda hom ntamu no mu aayɛ dzen? Ɔhaw ahorow a egyanom hyia no, ma yendzi kan nsusu no mu bi ho nhwɛ.

Ɔhaw Ebiasa Bi A Egyanom Nyina Hyia

1. BER A WONNYA MMA HƆN MBA: Aman ahorow pii do no, sɛ ebusua bi bedzidzi o, wɔbɛhyɛ o, ne nyina gyina egyanom do. Dɛm ntsi mpɛn pii no, edwuma a wɔyɛ no hwehwɛ dɛ wofi fie da mũ nyina. Mbea ahorow bi so no, mber kakraabi pɛ na egyanom nya ma hɔn mba. Dɛ nhwɛdo no, wobisabisaa egyanom bi nsɛm wɔ France. Ɔbɛdaa edzi dɛ, sɛ wɔkyekyɛ mu pɛpɛɛpɛr a, ber a egyanom a wɔwɔ hɔ no nya ma hɔn mba da biara no nndu minitsi 12.

SUSU HO HWƐ: Ber dodow ahen na inya ma wo babanyin no? Dapɛn anaa adapɛn ebien a odzi hɔ no, bɔ mbɔdzen kyerɛw mber dodow a da biara ibenya ama wo babanyin no to hɔ. Dza ibohu no botum ayɛ wo nwanwa.

2. NHWƐDO PA A HƆN EGYANOM ANNYƐ AMMA HƆN: Egyanom bi wɔ hɔ a, aber a wɔyɛ mbofra no, hɔn egyanom ennya ber amma hɔn. Jean-Marie yɛ egya a ɔwɔ France. Ɔkãa dɛ, “Meyɛ abofra no, m’egya ennya ber ketseketse mpo amma me.” Asɛm yi aka Jean-Marie n’asetsena dɛn? Ɔdze kaa ho dɛ, “Ɔdze ɔhaw ahorow pii a monnhwɛ kwan aba m’asetsena mu. Dɛ nhwɛdo no, munntum nnye me mbabanyin a m’awo hɔn no mmbɔ nkɔmbɔ a ɔsow aba.” Mbarimba binom hɔn afamu no, wonyim hɔn egyanom ara yie. Naaso, wɔnye hɔn ennya ebusuabɔ papa biara. Philippe yɛ egya a oedzi mfe 43. Ɔkãa dɛ: “Nna ɔyɛ dzen ma m’egya dɛ ɔbɛda ɔdɔ edzi akyerɛ me. Dɛm ntsi, nna ɔwɔ dɛ meyɛ dza mubotum biara dɛ mebɛda ɔdɔ kɛse edzi akyerɛ me babanyin no.”

SUSU HO HWƐ: Aso etse nka dɛ, ebusuabɔ a nna enye wo papa wɔ no aka mbrɛ isi tsetse wo babanyin no? Aso ehu biribi a ɔkyerɛ dɛ irusũasua suban pa anaa suban bɔn a nna w’egya wɔ no bi? Ebɛnadze na ɔkyerɛ dɛm?

3. ADWEN A ƆNNTSEN A BINOM WƆ WƆ MBATSETSE HO: Mbea ahorow bi no, wobu mbarimba dɛ ɔnnyɛ hɔn asodzii dɛ wɔtsetse mba. Luca yɛ egya a wɔtsetsee no wɔ ɔman bi mu wɔ Europe anee afamu. Ɔkãa dɛ: “Beebi a wɔtsetsee me no, nna nkorɔfo bu mbatsetse dɛ ɔyɛ ɔyer n’asodzii.” Aman afofor do no, nkorɔfo pii wɔ adwen bi dɛ sɛ obi yɛ egya a, n’asodzi tsitsir nye dɛ ɔbɔtwe ne mba hɔn asowa. George yɛ egya a wɔtsetsee no wɔ Africa ɔman bi mu. Ɔkãa dɛ: “Beebi a wɔtsetsee me no, nna amambra a ɔwɔ hɔ kyerɛ dɛ, onnyi dɛ egyanom nye hɔn mba bɔ mu dzi agor. Siantsir nye dɛ, nna wosusu dɛ, sɛ wɔyɛ dɛm a, obu a mba wɔ ma hɔn egyanom no do bɛtsew. Ntsi, ɔyɛ dzen ma me paa dɛ menye me babanyin no bɔbɔ mu edzi agor.”

SUSU HO HWƐ: Beebi a etse no, ebɛnadze na wɔhwɛ kwan dɛ egyanom bɛyɛ wɔ mbatsetse ho? Aso wɔkã kyerɛ mbarimba dɛ mbatsetse yɛ mbaa hɔn edwuma? Aso wɔkamfo kyerɛ egyanom dɛ wɔnda ɔdɔ edzi nkyerɛ hɔn mbabanyin, anaa wɔkasa tsia adzeyɛ a ɔtse dɛm?

Sɛ eyɛ egya na irihyia ɔhaw a yɛakã ho asɛm yi mu bi a, ebɛnadze na ibotum ayɛ wɔ ho? Susu nyansahyɛ a odzidzi do yi ho.

Hyɛ Ase Wɔ No Mbofraber Mu

Mbabanyin fi hɔn mbofrase pɛɛ wɔ ɔpɛ dɛ wobosũasua hɔn egyanom. Ntsi, hyɛ ase ber a wo babanyin no suar koraa no. Ibesi dɛn ayɛ dɛm? Ebɛn aber na ibenya nye no abɔ?

Ndzɛmba ahorow a eyɛ no daa daa no, sɛ ɔbɛyɛ yie a, enye wo babanyin mbɔ mu nyɛ. Dɛ nhwɛdo no, sɛ ereyɛ adze wɔ fie a, ma ɔmboa wo ma yɛ. Sɛ erepra a, ibotum ama no mena anaa pradze kakraba bi ma ɔdze aboa wo. Sɛ famu na irututu a, ibotum ama no sofi ketseaba bi ma ɔdze aboa wo. Sɛ eyɛ dɛm a, wo babanyin no enyi bɛgye papaapa dɛ ɔnye wo bɔbɔ mu ayɛ edwuma na oeesũasua wo! Obotum agye ber kakra ana eewie edwuma no, naaso ɔbɛma enye wo ba no enya anyɛnkofa a no mu yɛ dzen. Afei so, iyi bɛma akyerɛkyerɛ no suban pa a ɔwɔ dɛ onya wɔ edwumayɛ ho. Mfe pii a etwa mu no, Bible no tuu egyanom fo dɛ, ndzɛmba a wɔyɛ no daa daa no, wɔnye hɔn mba mbɔ mu nyɛ. Aber a wɔreyɛ dɛm no, wɔmfa ho kwan no nye hɔn mba mbɔ nkɔmbɔ a ɔsow aba na wɔnkyerɛkyerɛ hɔn. (Deuteronomy 6:​6-9) Yebotum dze afotu yi ayɛ edwuma ndɛ.

Edwuma a enye wo babanyin bɔbɔ mu ayɛ da nkyɛn a, ɔwɔ dɛ inya ber nye no bɔ mu dzi agor. Sɛ eyɛ dɛm a, hom beenu no enyi bɛgye paa. Afei so, ibenya ho kwan dze akyerɛkyerɛ no biribi fofor. Nhwehwɛmu kyerɛ dɛ, sɛ egyanom nye hɔn mba nkakraba bɔ mu dzi agor a, wotum boa hɔn ma wonya akokodur dze sɔ ndzɛmba pii so hwɛ.

Sɛ egya bi nye ne babanyin bɔ mu dzi agor a, ɔboa wɔ kwan tsitsir bi do. Michel Fize yɛ obi a ɔyɛ nhwehwɛmu. Ɔkãa dɛ: “Sɛ banyimba bi tum nye n’egya dzi agor a, ɔboa no ma ɔnye n’egya bɔ nkɔmbɔ yie.” Sɛ egya bi nye ne babanyin ridzi agor a, obotum dze n’anomu nsɛm nye ne ndzeyɛɛ ada no edzi dɛ ɔdɔ ne ba no. Dɛm kwan yi do no, obotum akyerɛ ne babanyin no mbrɛ ɔno so besi ada ɔdɔ edzi akyerɛ afofor. Egya bi a wɔfrɛ no André a ɔtse Germany kãa dɛ: “Aber a me babanyin no yɛ abofra no, nna metaa nye no bɔ mu dzi agor. Nna meyɛ no etuu. Iyi maa osũaa mbrɛ ɔno so besi ada ɔdɔ edzi akyerɛ afofor.”

Sɛ odu ewimbir na wo babanyin no rekɛda a, ibotum dze dɛm ber no ahyɛ anyɛnkofa a enye no wɔ no mu dzen. Ibotum akenkan buukuu bi akyerɛ no. Afei so, sɛ wo babanyin no rekã dza ɔkɔr do wɔ da no mu ho asɛm akyerɛ wo a, ɔwɔ dɛ eyɛ aso tsie no. Sɛ eyɛ dɛm a, ɔbɛyɛ mberɛw ama no dɛ ɔbɔkɔ do nye wo abɔ nkɔmbɔ aber a orinyin no.

Kɔ Do Yɛ Dza Ɔbɛma Hom Beenu No Enyi Agye

Mbabun binom wɔ hɔ a hɔn enyi nngye ho dɛ hɔn egyanom nye hɔn bɔbɔ nkɔmbɔ. Sɛ ibisa wo babanyin no nsɛm na ɔpɛ dɛ ɔdan asɛm no n’enyi a, onnyi dɛ inya adwen dɛ ɔmmpɛ dɛ ɔnye wo bɔ nkɔmbɔ biara. Sɛ esesa ɔkwan a efa do nye no bɔ nkɔmbɔ no mu a, obotum efi n’akoma mu nye wo abɔ nkɔmbɔ.

Jacques yɛ egya bi a ɔtse France. Ɔkãa dɛ ɔtɔ da a, ɔyɛ dzen ma no dɛ ɔnye ne babanyin a wɔfrɛ no Jérôme bɔbɔ nkɔmbɔ. Naaso, dɛ nkyɛ ɔbɛhyɛ ne ba no ma ɔaakasa no, ɔsesaa ɔkwan a ɔfa do nye no bɔ nkɔmbɔ no mu. Nna ɔnye no yɛ nhyehyɛɛ ma wɔkɔbɔ bɔɔl. Jacques kãa dɛ: “Sɛ yɛtsentsen hɛn apɔw mu wie a, ɔyɛ a yɛtaa tsena hɔ gye hɛn ahom kakra. Me babanyin no taa fi ne pɛ mu nye me bɔ nkɔmbɔ. Agor a menye no bɔ mu dzi nye bɛn a mebɛn no wɔ mber a ɔtse dɛm mu no maa menye no nyaa anyɛnkofa a no mu yɛ dzen.”

Na sɛ wo babanyin no enyi nngye sports ho so ɛ? André dze enyigye kaa mber dodow a ɔnye ne ba no tsenaa abowano ewimbir hwɛɛ nworaba. André kãa dɛ: “Nna odu ewimbir a, yɛda ngua mu wɔ abowano ber a mframa a ɔyɛ nwin robɔ. Yɛdze tam kyekyer hɛnho nom tsii na yɛhwɛ nworaba. Afei, yɛkã Nyia ɔbɔɔ nworaba no ho asɛm. Iyi da nkyɛn a, yɛbɔ hɛnankasa hɛnho nkɔmbɔ, kyerɛ dɛ, yɛkã ndzɛmba pii ho asɛm.”​—Isaiah 40:​25, 26.

Ndzɛmba a wo ba no enyi gye ho no, sɛ emmpɛ dɛ ebɛyɛ no mu bi so ɛ? Tsebea a ɔtse dɛm mu no, ɔwɔ dɛ edze dza epɛ no to nkyɛn. (Philippifo 2:4) Ian yɛ egya a ɔwɔ South Africa. Ɔkãa dɛ: “Nna m’enyi gye sports ho koraa kyɛn me babanyin Vaughan. Nna n’enyi gye wimhɛn nye kɔmpiwta ho. Memaa m’enyi bɛgyee ndzɛmba a ɔtsetse dɛm ho. Ntsi, nna menye no kɔ beebi a wɔdze wimhɛn dzi agor wɔ wimu. Afei so, nna menye no bɔ game wɔ kɔmpiwta do. Dɛm a meyɛe no maa me babanyin Vaughan fii ne pɛ mu nye me bɔɔ nkɔmbɔ pii.”

Boa No Ma Onhu Dɛ Obotum Ayɛ Dza Ɔtsen

“Paapa, meserɛ wo, bɔhwɛ adze bi!” Ber a wo babanyin no sũaa adze fofor bi na ohun yɛ no, ana ɔkãa asɛm bi a ɔtse dɛm kyerɛɛ wo? Seseiara, sɛ ɔyɛ ɔbabun a, ana otum fi ne pɛ mu serɛ wo dɛ hwɛ adze ma no? Bi a ɔnntse dɛm. Naaso, sɛ obotum enyin abɛyɛ obi a n’adwen mu da hɔ a, ɔkwan biara do no obehia wo mboa.

Ber a Jehovah Nyankopɔn nye ne mba no mu kor ridzi no, ɔyɛɛ nhwɛdo pa bi a ɔwɔ dɛ yesũasua. Aber a nna Jesus wɔ asaase do a ɔrebɛhyɛ edwuma tsitsir bi ase no, Nyankopɔn daa no edzi wɔ bagua mu dɛ ɔdɔ no. Nyankopɔn kãa asɛm bi faa Jesus ho dɛ: “Oyi nye mo Dɔba a ɔsɔ m’enyi.” (Matthew 3:​17; 5:​48) Ɔyɛ nokwar dɛ ewɔ asodzi dɛ etsẽa wo ba na ekyerɛkyerɛ no. (Ephesusfo 6:4) Naaso, ɔyɛ a edze w’enyi to famu hwehwɛ ho kwan no dze kamfo wo ba no wɔ dza ɔkã nye dza ɔyɛ no ho?

Mbarimba binom wɔ hɔ a, ɔyɛ dzen ma hɔn dɛ wɔbɛda ɔdɔ edzi akyerɛ hɔn mba. Obotum aba dɛ nna hɔn awofo taa kã mfom a wɔyɛ no ho asɛm paa kyɛn ndzepa a wɔyɛ no. Sɛ dɛm na ɔtse wɔ w’afamu a, ɔwɔ dɛ ebɔ mbɔdzen dɛ ebɔboa wo babanyin ma oeenya ahotodo dɛ obotum ayɛ dza ɔtsen. Ibesi dɛn ayɛ dɛm? Luca a yɛakã noho asɛm dada no, nna ɔtaa nye ne babanyin Manuel a oedzi mfe 15 no yɛ fie ndwuma. Luca kãa dɛ: “Ɔtɔ da a, mekã kyerɛ Manuel dɛ ɔnyɛ edwuma no, na sɛ ohia mo mboa a, ɔmfrɛ me. Mpɛn pii no, obowie ase no, nna nankasa ayɛ edwuma no ewie. Ndwuma a otum yɛ no ma n’enyi gye. Afei so, ɔma onya ahotodo dɛ obotum akɔ do ayɛ ndzɛmba pa. Sɛ ɔyɛ adzepa a, mekamfo no. Sɛ dza ɔbɛyɛ no annkɔ yie dɛ mbrɛ ɔhwɛ kwan a, mema ohu dɛ m’enyi agye mbɔdzen a ɔabɔ no ho.”

Adze fofor bi so wɔ hɔ a ibotum ayɛ dze aboa wo ba no ma oeehu dɛ obotum akɔ do ayɛ dza ɔtsen. Ɔno nye dɛ ebɔboa no ma ɔaaper edu botae akɛse ho wɔ asetsena mu. Sɛ ɔkɛba dɛ, wo ba no nntum nndu botae a ɔdze esisi n’enyi do no ho ntsɛm a, ebɛyɛ w’adze dɛn? Sɛ botae ahorow a ɔdze esisi n’enyi do no ye, naaso ɔyɛ soronko fi dza epɛ dɛ ɔyɛ ho a, ebɛyɛ w’adze dɛn wɔ ho? Sɛ ɔba no dɛm a, ɔwɔ dɛ esan susu dza epɛ dɛ ɔyɛ no ho. Jacques a yeedzi kan akã noho asɛm no kãa dɛ: “Mobɔ mbɔdzen dɛ mobɔboa me ba no ma ɔdze botae a obotum edu ho sisi n’enyi do. Ɔyɛ a mohwɛ hu dɛ ɔyɛ botae ahorow a nankasa esi ho gyinae, na nnyɛ dza mara mesi ho gyinae ama no. Afei, mema ɔtsena m’adwen mu dɛ ɔwɔ dɛ nankasa per du ho dɛ mbrɛ ne tsebea bɛma no kwan.” Sɛ wo babanyin no kyerɛ n’adwen na eyɛ aso tsie no, na ekamfo no wɔ mbɔdzen a ɔbɔ ho, na ehyɛ no nkuran dɛ ɔmbɔ mbɔdzen ndzi ndzɛmba a osiw no kwan no do konyim a, ebɔboa no ma oeedu botae ahorow a ɔdze esisi n’enyi do no ho.

Nokwasɛm nye dɛ, anyɛnkofa a enye wo babanyin no wɔ no, ɔnnyɛ aber nyina na ndzɛmba bɔkɔ yie wɔ hom ntamu. Naaso, sɛ ammpa abaw a, wo babanyin no benya ɔpɛ dɛ ɔbɔtwe abɛn wo aber nyina. Woana na ɔmmpɛ dɛ ɔbɛbɛn obi a ɔbɔboa no ma n’asetsena eesi no yie? Obiara pɛ.

[Ase Hɔ Asɛm]

^ Yɛrekã ebusuabɔ soronko a ɔda egyanom na hɔn mbabanyin hɔn ntamu ho asɛm wɔ ha dze, naaso nsɛm a ɔwɔ mu no fa ebusuabɔ a ɔda egyanom na hɔn mbabaa ntamu so ho.