Bashemi ba Baana ba Kona ku ba Cwañi Bukaufi ni Bana ba Bona ba Bashimani?

“TATE, lika ze kaufela mu li zibile cwañi?” Kana mwanaa mina a kile a mi buza puzo ye cwalo mu si ka libelela? Ka nako yeo, mwendi ne mu ikutwile tabo bakeñisa ku ba mushemi wa muuna. Kono haiba mwanaa mina naa si ka ciñekela feela fo, a zwelapili ku sebelisa kelezo ye ne mu mu file mi a kondisa mwa bupilo, ku si na ku kakanya ne mu li ba ba tabile hahulu ni ku fita. *—Liproverbia 23:15, 24.

Kono ku cwañi hamulaho wa lilimo, kana mwanaa mina u sa mi kuteka sina mwa na ezezanga kwamulaho? Kamba kana ku bonahala kuli ha nze a hula, likute la naa mi bonisanga li zamaya li fukuzeha? Mu kona cwañi ku zwelapili ku utwana ni mwanaa mina wa mushimani ha nze a nonoboka ni ku ba muuna? Pili, ha lu nyakisiseñi butata bo buñwi bo ba kopananga ni bona bashemi ba baana.

Butata bo Bulaalu bo bu Atile

1. KUTOKWA NAKO: Mwa linaha ze ñata, bashemi ba baana ki bona ba batelanga lubasi lwa bona za ku ipilisa ka zona. Hañata ba tandanga nako ye ñata kwa mibeleko isiñi fa lapa. Mwa libaka ze ñwi, bashemi ba baana ba tandanga nako ye nyinyani ni bana ba bona. Ka mutala, mwa patisiso ye ne ezizwe cwanoñu fa mwa naha ya France, ne ku fumanwi kuli ka avareji, bashemi ba baana ba tandanga feela mizuzu ye sa fiteleli 12 ka zazi ili ku babalela bana ba bona.

ZE MU TOKWA KU NAHANISISA: Mu tandanga nako ye kuma kai ni mwanaa mina? Mwa sunda kamba mwa lisunda ze peli ze tatama, mu ñole nako ye mu tandanga ni mwanaa mina zazi ni zazi. Mwendi ze mu ka fumana mwa patisiso yeo li ka mi komokisa.

2. KU TOKWA MUTALA O MUNDE: Baana ba bañwi ne ba sa tandangi nako ni bashemi ba bona ba baana. Bo Jean-Marie ba ba pila kwa France ba bulela kuli: “Bondate ne ba sa inangi ni na ku ambola.” Bo Jean-Marie ba amilwe cwañi ki taba yeo? Ba bulela kuli: “Ku sa tanda inisananga ni bo ndate ku ni tahiselize butata bo bu shutana-shutana bo ne ni si ka libelela. Ka mutala, ku ni belanga taata ku ikambota hande ni bana ba ka.” Mwa miinelo ye miñwi, baana ba fitanga fa ku ziba bo ndataa bona hande, kono swalisano mwahalaa mushemi wa muuna ni mwanaa hae wa mushimani ha i bangi ye nde. Bo Philippe, ba lilimo ze 43 za ku pepwa, ba bulela kuli: “Ne kuli taata ku bondate ku bonisa lilato la bona ku na. Bakeñisa muinelo wo, ni na ne ku ni bezi taata ku bonisa mwanaka lilato, kono na lika ka taata.”

ZE MU TOKWA KU NAHANISISA: Kana mu ikutwa kuli swalisano ye mwahalaa mina ni bo ndataa mina ya ama mo mu ngela mwanaa mina? Kana se mu lemuhile kuli mu sweli mwa latelela mikwa ya bo ndataa mina ibe kuli ki ye minde kamba ki ye maswe? Mu kona ku ziba cwañi?

 3. KUTOKWA LIKELEZO ZE NDE: Mwa lizo ze ñwi, batu ba nyinyafazanga buikalabelo bwa mushemi wa muuna bwa ku uta bana. Bo Luca ba ne ba hulezi mwa naha ye ñwi ya kwa Wiko wa Europe ba bulela kuli: “Ko ne ni hulezi, batu ne ba ikutwa kuli ku babalela bana ki buikalabelo bwa mushemi wa musali.” Mwa lizo ze ñwi, bashemi ba baana ba susuezwanga ku ba ni buhali hahulu kwa bana ba bona. Ka mutala, bo George, ba ne ba huliselizwe mwa naha ye ñwi ya mwa Africa ba bulela kuli: “Mwa sizo sa hesu, bashemi ba baana ha ba bapalangi ni bana ba bona ka ku saba kuli maata a bona a ku ba ndate a ka nyinyafazwa. Ka libaka leo, ku ni belanga taata ku ikola sango ni mwanaka.”

ZE MU TOKWA KU NAHANISISA: Mwa silalanda sa mina, bashemi ba baana ba petanga musebezi mañi? Kana bashemi ba baana ba nga kuli ku uta bana ki buikalabelo bwa mushemi wa musali? Kana mwa silalanda sa mina mushemi wa muuna wa susuezwanga ku bonisa lilato kwa bana ba hae kamba kana batu ba ikutwa kuli mushemi wa muuna ha swaneli ku eza cwalo?

Haiba mu bashemi ba baana mi mu talimana ni butata bo bu shutana-shutana bo se bu bulezwi kwahalimu, mu kona ku eza cwañi kuli mu kone ku tula butata bo? Ha mu nyakisise liakalezo ze latelela.

Mu Tandange Nako ni Mwana mina Inze a sa li yo Munyinyani

Ku bonahala kuli bana ba bashimani ba pepilwe ni takazo ya ku likanyisa bo ndataa bona. Kamukwaocwalo, mwanaa mina ha sa li yo munyinyani, mu itusise hande takazo ya na ni ya ku mi likanyisa. Mu kona ku eza cwañi cwalo? Mi mu kona ku fumana lili nako ya ku tanda ni mwana mina?

Nako ni nako ha ku konahala, mu ezange misebezi ya ka zazi ni mwanaa mina. Ka mutala, ha mu eza misebezi ya fa lapa, mwa kona ku kupa mwana mina ku to mi tusa. Haiba mu sweli mwa fiyela, mu fe mwana mina lufiyelo kamba haiba mu yepa musima, mu fe mwana mina focolo ye nyinyani kuli a mi tuse. Ku si na ku kakanya, mwanaa mina u ka tabela hahulu ku beleka ni mina ka ku ba bo ndatahe ili ba ba mu fa mutala o munde! Kwa kona ku mi ngela nako ye telele kuli mu feze musebezi o mu eza; kono ku eza cwalo ku ka mi tusa ku tiisa swalisano ye mwahalaa mina ni yena, mi ku ka luta mwanaa mina ku sebeza ka taata. Mwa miteñi ya kwakale, Bibele ne i susuelize bashemi ba baana ku eza misebezi ya ka zazi ni bana ba bona ni ku itusisa nako yeo kwa ku ikambota ni bona ni ku ba luta. (Deuteronoma 6:6-9) Kelezo ye cwalo i sa sebeza ni kacenu.

Kwandaa ku sebeza feela ni mwanaa mina, mu bange ni nako ya ku bapala ni yena. Kwanda ku ikola ku bapala hamoho, ku na ni bunde bo buñwi bo bu zwa mwa ku bapala ni mwana mina. Lipatisiso li bonisa kuli haiba bashemi ba baana ba bapala ni bana ba bona, ba ba susueza ku ba ni buikoneli bwa ku ikezeza lika ni ku ba ni bundume.

Ku na ni hape bunde ka ku fitisisa mwa ku bapala ni mwana mina. Caziba ya bizwa Michel Fize u bulela kuli: “Mwanana u kona ku ituta ku ambolisana hande ni bo ndatahe haiba ba bapala hamoho.” Ka nako ye ba bapala hamoho, mushemi u kona ku bonisa lilato ku mwanaa hae ka manzwi ni ka likezo. Ha eza cwalo, u luta mwanaa hae mwa ku boniseza lilato. Ndate ya bizwa André, ili ya pila kwa Germany u bulela kuli: “Mwanaka ha naa sa li mwanana, ne lu bapalanga hamoho hañata. Ne ni mu kumbatanga mi a ituta kuli ni yena u swanela ku ni bonisa lilato.”

Nako ya ku pumula busihu ki ye ñwi ya linako zeo ndate a swanela ku tiisa lilato la hae ku mwanaa hae. Kamita mu mu balelange likande mi mu teelezange ha nze a bulela ka tabo za ikozi mwa lizazi leo ni lika ze ne mu bilaelize. Haiba mu eza cwalo, mu ka mu tusa ku zwelapili ku ambolanga ni mina ha nze a hula.

Mu Zwelepili ku Eza Lika ze mu Tabela Sibeli sa Mina

Bashimani ba bañwi ba ba sa nonoboka ba kona ku bonahala ku sa isa pilu bo ndataa bona ha ba lika ku ambola ni bona. Haiba mwanaa mina a lika ku picuka lipuzo za mina, mu si ke mwa nga kuli ha tabeli ku ambola ni mina. Wa kona ku lukuluha hahulu haiba mu cinca mo mu ambolelanga ni yena.

Bo Jacques, ili bashemi ba baana ba ba pila kwa France, ne ba lemuhile kuli fokuñwi ne ku ba belanga taata ku ambola ni mwanaa bona wa mushimani, Jérôme. Ku fita ku hapeleza mwanaa bona ku ambola, ba cinca muatumelelo wa bona, ka ku bapalanga ni yena papali ya mbola. Bo Jacques ba bulela kuli: “Hamulaho wa ku bapala mbola, ne lu inanga fa bucwañi ni ku ikatulusa hanyinyani. Ka  nako yeo, mwanaka na lukuluhanga hahulu. Ni nahana kuli ze ne tahisize kuli lu utwane hahulu ni mwanaka ki taba ya kuli ne lu banga hamoho ni kuli na ziba kuli yena na kona ku tanda nako ni na.”

Ku cwañi haiba mwanaa mina ha tabeli lipapali ze tiisa mubili? Bo André ba hupula nako ye ne ba tandanga ni mwanaa bona inze ba buha linaleli za mwa lihalimu. Ba bulela kuli: “Ne lu tomanga tupula fande ka nako ya busihu inze ku fuka kamoya ka ka bata. Kona cwale lu ikapesa liapalo ze futumala inze lu sweli likomoki za tii ni ku buha mwa lihalimu ka nako ya busihu. Ne lu ambolanga ka za Mubupi wa linaleli. Ne lu ambolanga litaba za ka butu. Ne lu ambolanga ibato ba lika kaufela.”—Isaya 40:25, 26.

Ku cwañi haiba ha mu tabeli ku eza lika ze ñwi za tabela mwanaa mina? Ha ku ba cwalo, mu like ku eza lika za tabela mwana mina. (Mafilipi 2:4) Bo Ian ba ba pila kwa South Africa ba bulela kuli: “Ne ni tabela hahulu lipapali ze tiisa mubili ku fita mwanaa ka Vaughan. Yena na tabela lifulai ni likompyuta. Kacwalo ni na na lika ku tabela lika zeo, mi na mu isanga kwa libaka ko ku buhisezwa lifulai ni ku bapala ni yena lipapali za fa kompyuta ze bonisa lifulai. Ni ikutwa kuli bakeñisa ku ezanga lika hamoho, Vaughan naa kona ku ambola ni na ka ku lukuluha.”

Mu mu Tuse Kuli A Isepe

“Tate, Tate, ha mu bone!” Kana mwanaa mina a kile a mi bulelela manzwi a cwalo ha naa zibile ku eza nto ye ñwi ye nca? Haiba kuli cwale sa nonobokile, kana u sa lukuluhile ku kupa tumelezo ya mina mwa lika? Mwendi ha sa eza cwalo. Kono niti kikuli u swanela ku eza cwalo haiba mu bata kuli a be mutu yo munde.

Mu lemuhe mutala wa mwa naa sebelisanezi Jehova Mulimu ka sibili ni yo muñwi wa bana ba hae. Jesu ha naa tuha a kalisa ku eza musebezi wo ipitezi fa lifasi, Mulimu naa bonisize kuli wa mu lata ha naa bulezi kuli: “Yo ki Mwanaka, ya latwa, ye ni katelwa.” (Mateu 3:17; 5:48) Kaniti, mu na ni buikalabelo bwa ku kalimela ni ku luta mwanaa mina. (Maefese 6:4) Kono kana ni mina mwa likanga ku bata linzila za ku itumela kwa lika ze nde za bulela ni ku eza mwanaa mina?

Baana ba bañwi ku ba belanga taata ku itumela ni ku lata bana ba bona. Mwendi ne ba hulezi mwa malapa mo bashemi ba bona ne ba isanga hahulu mamelelo kwa mafosisa a bana ku fita ku isa mamelelo kwa lika ze nde ze ba petile bana. Haiba ni mina ne mu hulezi mwa lapa le li cwalo, mu ka tokwa ku ikataza ku tiisa mwanaa mina kuli a isepe. Mu kona ku eza cwañi cwalo? Bo Luca, ba ba bulezwi kwa makalelo a taba ye, hañata ba ezanga misebezi ya fa lapa ni Manuel, mwanaa bona wa mushimani wa lilimo ze 15. Ba bulela kuli: “Fokuñwi ni talusezanga Manuel kuli a kalise ku eza musebezi isali yena muñi ni kuli ni ka mu tusa ha ka ni tokwa. Hañata wa petanga misebezi yeo a nosi. Ha kondisanga, u banga ya tabile mi ku eza cwalo ku mu tusanga ku isepa. Na mu babazanga ha kondisa. Haiba a sa ezi ka mwa naa libelela, na mu zibisanga kuli na itebuha kwa buikatazo bwa hae.”

Mwa kona hape ku tusa mwanaa mina ku isepa ka ku mu tusa ku itomela likonkwani ze tuna mwa bupilo. Kono ku cwañi haiba mwanaa mina a ba ni bunya bwa ku peta likonkwani ku fita mo mu batela? Kamba ku cwañi haiba likonkwani za itomezi li shutana ni ze ne mu ka mu ketela, nihaike kuli likonkwani zeo ha li si ka fosahala? Haiba ki cwalo, mu ka tokwa ku nyakisisa sinca litibelelo za mina. Bo Jacques, ba ba bulezwi kwa makalelo a taba ye ba li: “Ni likanga ku tusa mwanaka ku itomela likonkwani za kona ku peta. Kono hape ni likanga ku bona teñi kuli likonkwani zeo ki za hae, isiñi za ka. Mi kihona ni ikupulisa kuli u tokwa ku sebeza ku likana ni buikoneli bwa hae kuli a pete milelo ya hae.” Haiba mu teeleza kwa maikuto a mwanaa mina, mu mu babaze mwa lika za eza hande, ni ku mu susueza ku tatulula lika za sa ezi hande, mu ka mu tusa ku peta likonkwani za hae.

Ku bulela feela niti, mu ka kopana ni butata bo bu shutana-shutana ha mu nze mu tiisa swalisano ya mina ni yena. Kono hamulaho wa nako, mwanaa mina u ka tabela ku zwelapili ku ba bukaufi hahulu ni mina. Mane kaufela luna lu tabela ku ba bukaufi ni mutu ya lu tusa ku kondisa mwa bupilo.

[Litaluso za kwatasi]