“Tekamaki yimba yaye hita”

“Ekamaki [Jehowa] l’utema aye tshe, tekamaki yimba yaye hita.”—TUK. 3:5.

1, 2. a) Ekakatanu akɔna wakoka mpomana la so? b) Etena kalɔshanaso l’ekakatanu, kalangaso mbɔsa tɛdikɔ kana kahembamaso, le onto akɔna ahombaso ndjaɛkɛ, ndo lande na?

L’ƆKƆNGƆ w’owandji w’olimu waki Cynthia * nkitshakitsha elimu ɛmɔtshi wa lo kɔpanyi kande ndo minya ase olimu efula, Cynthia akatatɛ mboka wɔma ɔnɛ ndo nde mbayowonya l’olimu. Kakɔna kayondosala naka nde nshisha olimu ande? Ngande wayondokotshaka ehomba ande? Kadiyɛso kɛmɔtshi kelɛwɔ Pamela ekɔ lo ndjambola kana nde kokaka monɔ dia tokamba lɛnɛ ele ohomba w’apandjudi wa Diolelo. Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi welɛwɔ Samuel ekɔ lo ndjakiyanya l’ɔtɛ wakandendaka esato wɛnyawɔ anto etakataka lam’akinde eke dikɛnda. Etena kayande l’ɛnɔnyi 20, aya tshondo y’okakatanu dia nde nshika tanga la ntondo k’ohemba ɔsɔ. Ngande wakokande ntondoya okakatanu ɔsɔ?

² Le onto akɔna latoyoyaɛkɛka etena katoyɔlɔshanaka l’ekakatanu, katoyɔsaka tɛdikɔ t’ohomba kana katoyɔlɔshanaka l’ehemba? Onde wɛ toyaɛkɛka le yɛ wɛmɛ kana kitshaka “wutshu aye le [Jehowa]”? (Osam. 55:22) Bible mbutaka ɔnɛ: “Ashu wa [Jehowa] weko le antu w’ololo, la atui andi weko hwe lu alelu awo.” (Osam. 34:15) Ɔnkɔnɛ, ekɔ ohomba efula ndjaɛkɛ le Jehowa l’etema aso tshɛ ndo diaha sho ndjaɛkɛ lo yimba yaso hita.—Tuk. 3:5.

3. a) Kakɔna kalɔmbama dia ndjaɛkɛ le Jehowa? b) Lande na kakoka anto amɔtshi sɛngiyama dia ndjaɛkɛ lo yimba yawɔ hita?

³ Ndjaɛkɛ le Jehowa l’etema aso tshɛ nɔmbaka dia sho nsala akambo lo yoho yalangande ndo lo ndjela lolango lande. Dui dimɔtshi di’ohomba dialɔmbama dia sho nsala dikambo sɔ ele, ntetemala ndjasukanya la nde lo dɔmbɛlɔ ndo mbɔlɔmba l’otema ɔtɔi dia nde tɔlɔmbɔla. Koko, ekɔ tshondo y’okakatanu le anto efula dia ndjaɛkɛ le Jehowa tshɛ lo tshɛ. Ɛnyɛlɔ, kadiyɛso kelɛwɔ Lynn mbutaka ate: “Ekɔ tshondo y’okakatanu le mi dia ndjaɛkɛ tshɛ le Jehowa.” Lande na? Nde mbutaka ate: “Dimi bu la diɔtɔnganelo dia dimɛna la papa ndo mama hakotsha ehomba ami wa lo yimba ndo wa l’emunyi. Ɔnkɔnɛ, lakekɛ dia ndjaɛkɛka le mi dimɛ.” Awui asɔ mbakakonya Lynn diaha nde ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ kânga le onto. Akoka wele la so ndo woho watondoyaso akambo amɔtshi lo yoho ya dimɛna mbeyaka ndjotokonya dia ndjaɛkɛ le so shoamɛ. Ekumanyi kayaɛkɛ lo diewo diande mbeyaka ndjotatɛ nkandola awui wa l’etshumanelo aha la nsala dɔmbɛlɔ.

4. Kakɔna kayangaso nsɛdingola lo sawo nɛ?

⁴ Jehowa nongamɛka dia sho mbidja welo wa l’otema ɔtɔi dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’alɔmbɛlɔ aso ndo nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lolango lande. Ko lâsɔ, ngande wakokaso monga la wɛdimo lam’asa mbotɛ ekakatanu aso ndo mbidja welo dia mbakandola? Etena kalangaso mbɔsa tɛdikɔ, kakɔna kahombaso mbewɔ? Lande na kahombaso nɔmba etena kalɔshanaso l’ehemba? Tayanga nsɛdingola ambola asɔ lo nkana yimba la bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia l’Afundelo.

Etena kahomanaso l’ekakatanu

5, 6. Kakɔna kakasale Hɛzɛkiya etena kakaye alembe w’ase Asuriya dia ndjɔ̂lɔsha?

⁵ Bible mbutaka lo dikambo dia nkumekanga Hɛzɛkiya ka Juda ɔnɛ: “Ndi akamamema [Jehowa], kunkimo mbuyela, ndu akalamaka  elembe wakadjela [Jehowa] Mose.” Eelo, “ndi akekamaka [Jehowa, Nzambi k]a Isariyele.” (2 Khum. 18:5, 6) Kakɔna kakasale Hɛzɛkiya etena kakatome nkumekanga k’Asuriya Senakɛribɛ enyimpala ande, mbidja ndo Rabishakɛ la Jerusalɛma l’elui w’alembe? Lâsɔ ko alembe wa wolo w’ase Asuriya wambɔlɛndja esomba wa wolo tshɛ wa Juda ndo Senakɛribɛ oyanga kadimwɛ Jerusalɛma. Hɛzɛkiya akatshu lo luudu la Jehowa ndo akalɔmbɛ ate: “[Jehowa, Nzambi k]asu, lambukosengasenga nti: Utushimbeli kakiane uma l’anya andi, dia waulelu tshe weyi vati: We, [Jehowa], weme utu keli [Nzambi].”—2 Khum. 19:14-19.

⁶ Hɛzɛkiya akasale akambo lo yoho yɔtɔnɛ la dɔmbɛlɔ diande. Kânga la ntondo ka nde ntshɔ lo tɛmpɛlɔ dia tɔlɔmba, nde akatɛ anto ande diaha vɔ nkadimola ndoko dui l’ɛtɛkɛta wa diɔnyɔ waki Rabishakɛ. Hɛzɛkiya akatome nto olui w’anto le ɔprɔfɛta Isaya dia toyanga dako. (2 Khum. 18:36; 19:1, 2) Hɛzɛkiya akasale dui dia dimɛna efula diakandahombe nsala. Lo diaaso sɔ, nde konyanga dia nkandola dui sɔ lo yoho yaki kɔmbɔtɔnɛka la lolango la Jehowa lo nyanga ekimanyielo le ase Edjibito kana le wedja wakâdinge. Lo dihole dia nde ndjaɛkɛ lo yimba yande hita, Hɛzɛkiya akayaɛkɛ le Jehowa. L’ɔkɔngɔ wa ondjelo waki Jehowa ndjaka alembe 185000 waki Senakɛribɛ, nde “akunela” ndo akakalola la Niniva.—2 Khum. 19:35, 36.

7. Ekeketshelo kakɔna kakondjaso lo dɔmbɛlɔ diaki Hana ndo Jɔna?

⁷ Hana, wadi aki Elekana w’ose Lɛwi nde lawɔ akayaɛkɛ le Jehowa etena kakinde l’ɔkɛyi l’ɔtɛ wakinde ekomba. (1 Sam. 1:9-11, 18) Ɔprɔfɛta Jɔna akatshungwama oma l’otema wa lose la woke l’ɔkɔngɔ wa nde nɔmba ɔnɛ: “Dimi laketi [Jehowa] lu dikambu dia sui diami, ku ndi akambetawo. Dimi lakaleli l’Udimu a Pengandu, ku we akuki diui diami.” (Jona 2:1, 2, 10) Ande ekeketshelo kakondjaso lo mbeya ɔnɛ oyadi ekakatanu wa ngande wakoka mpomana la so, ‘Jehowa hatoyashɛ lam’ayotɔ̂lɔmba’ lee!—Adia Osambu 55:1, 16.

8, 9. Kakɔna kaketsha Hɛzɛkiya, Hana ndo Jɔna lo dihole dia ntondo l’alɔmbɛlɔ awɔ, ndo wetshelo akɔna wakondjaso oma lo dui sɔ?

⁸ Ɛnyɛlɔ kaki Hɛzɛkiya, Hana ndo Jɔna toshaka wetshelo w’ohomba efula wa kɛnɛ kahatahombe mbohɛ etena kalɔmbaso Jehowa di’ehemba aso. Vɔ akɔ asato wakalɔshanaka l’ekakatanu wa wolo efula. Koko, alɔmbɛlɔ awɔ mɛnyaka dia vɔ kondjakiyanyaka tsho lo dikambo diawɔ vɔamɛ ndo dia woho wakawahombe nkandola ekakatanu awɔ. Lokombo laki Nzambi, ɔtɛmwɛlɔ ande ndo osalelo wa lolango lande mbele akambo wakaleke ohomba le wɔ. Hɛzɛkiya akayakiyanyaka dia sɔnyi kakashama lokombo laki Jehowa. Hana akalake Jehowa dia nde mbosha ɔna lakandayangaka dia tôkambɛka olimu lo tabɛrnakɛlɛ ka la Shilo. Jɔna akate ate: “Dimi layufuta kene kakamadji dokoloko.”—Jona 2:9.

⁹ Etena kalɔmbaso Jehowa ekimanyielo dia nkandola ekakatanu wele la so, ekɔ dui dia lomba dia sho nsɛdingola eyango aso. Onde sho ndekaka ndjakiyanya paka lo woho wahomba ekakatanu wele la so kandɔma ko kana sho tetemalaka nama Jehowa ndo asangwelo ande lo yimba? Ndjakiyanya amboleka di’ekakatanu wele la so mbeyaka ndjotokonya esadi eto dia sho mbetsha akambo wa lo nyuma lo dihole dia hende. Etena kalɔmbaso Nzambi ekimanyielo, tetshake Jehowa, okidiamelo wa lokombo lande ndo oyindjamelo wa lowandji lande lo dihole dia ntondo. Nsala dui sɔ ayotokimanyiya dia sho mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ oyadi kânga hatokondjisha ekimanyielo kalongamɛso. Nzambi mbeyaka nkadimola alɔmbɛlɔ aso lo tokimanyiya dia mbikikɛ ekakatanu wahomana la so.—Adia Isaya 40:29; Filipi 4:13.

 Etena kalangaso mbɔsa tɛdikɔ

10, 11. Kakɔna kakasale Jɛhɔshafata etena kakandahomana l’okakatanu wakinde komonga l’akoka wa nkandola?

¹⁰ Ngande watoyɔsaka tɛdikɔ ta weke lo lɔsɛnɔ layɛ? Onde wɛ tɔsaka yɛdikɔ ntondo, ko l’ɔkɔngɔ diko ndjɔlɔmba Jehowa dia nde ntshɔkɔla yɛdikɔ yamboyɔsa? Tɔsɛdingole kɛnɛ kakasale Jɛhɔshafata nkumekanga ka Juda etena kakaye alembe w’ase Mɔaba ndo w’ase Amɔna dia ndjɔ̂lɔsha. Ase Juda komonga l’akoka wa ndɔ la wɔ. Kakɔna kakahombe Jɛhɔshafata nsala?

¹¹ Bible mbutaka ɔnɛ: “Jehoshafata akuki woma, akadji utema dia nyanga [Jehowa].” Nde akadjangɛ ase Juda tshɛ dia nkila mbo ya ndɛ ndo akâtshumanya vɔ tshɛ “dia ndjuyanga [Jehowa].” Oma lâsɔ, nde akemala l’atei w’ase Juda ndo w’ase Jerusalɛma ndo akalɔmbɛ. Ɛtɛkɛta ɛmɔtshi wakandate vɔɛnɛ: “[Nzambi k]asu li, we huwalumbuya? Shu kema la wulu la ntundu k’ului one a wuki wayayi dia ndjutolosha. Shu hateyi wuhu wa ntsha; ashu asu weko paka le ye.” Nzambi ka mɛtɛ akoke dɔmbɛlɔ diaki Jɛhɔshafata ndo akâtshungola lo yoho ya dihindo. (2 Ek. 20:3-12, 17) Etena kalangaso mbɔsa tɛdikɔ, djekoleko takoka monga la shɛngiya lo lonyuma laso, shi sho pombaka ndjaɛkɛ le Jehowa lo dihole dia ndjaɛkɛ lo yimba yaso hita?

12, 13. Ɛnyɛlɔ kakɔna kakatotshikɛ Davidi lo kɛnɛ kendana la mbɔsa tɛdikɔ?

¹² Kakɔna kahombaso nsala etena kahomanaso l’ekakatanu wɛnama dia wekɔ wɔdu nkandola ondo l’ɔtɛ watosha akambo wakatokomɛ lo nshi yakete akoka wa mbakandola esadi eto? Ɔkɔndɔ ɔmɔtshi wendana la nkumekanga Davidi tɛnyaka kɛnɛ kahombaso nsala. Etena kakɔtwɛ ase Amalɛka ase Zikilangɛ, vɔ wakande wadi wa Davidi, anande ndo ana w’ekambi ande. Davidi akambola Jehowa kanyi ate: “Ndjeli alimbi ane?” Jehowa akôkadimola ate: “Yelana la wo, we ayutuwanda. Ku we ayutahotola diango tshe.” Davidi akakambe la dako sɔ ndo nde “akashimbela kene tshe kakatoshi asi Amaleka.”—1 Sam. 30:7-9, 18-20.

¹³ Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’ase Amalɛka mbalɔsha, ase Filistiya wakaye dia ndjɔlɔsha Isariyɛlɛ. Mbala kɛsɔ nto, Davidi akambola Jehowa kanyi ndo nde akawosha okadimwelo wokɛma hwe ɔnɛ: “Tshoka, dimi layukimo asi Filistiya lu anya aye.” (2 Sam. 5:18, 19) Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, ase Filistiya wakaye nto dia ndjɔlɔsha Davidi. Kakɔna kakandahombe nsala l’etena kɛsɔ? Nde akakoke mbuta ate: ‘Enda lakakandola okakatanu ɔnɛ mbala hiende y’etondo! Ombetsha tshu tɔlɔsha atunyi wa Nzambi oko wakamasale mbala ketshi.’ Onde Davidi akahombe nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa? Davidi kombuta ɔnɛ layanga nkandola okakatanu ɔsɔ la diewo diami hita. Nde akambola Jehowa nto lo dɔmbɛlɔ. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ waki la nde lo nsala dui sɔ lee! Mbala kɛsɔ Jehowa akɔ̂lɔmbɛ dia nsala akambo lo yoho yotshikitanyi. (2 Sam. 5:22, 23) Etena kahomanaso l’akambo wele oko wakahomana la Davidi, sho pombaka mbewɔ diaha ndjaɛkɛ lo diewo diaso hita.—Adia Jeremiya 10:23.

14. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja lo woho wakadje Jashua nde la dikumanyi di’ase Isariyɛlɛ sheke l’ase Ngibiyɔna?

¹⁴ Oko weso anto wele kema kokele, sho tshɛ oyadi dikumanyi diambohokɔ akambo, pombaka nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa etena kalangaso mbɔsa tɛdikɔ. Tɔsɛdingole woho wakasale Jashua okitɔ wa Mɔsɛ nde la dikumanyi di’ase Isariyɛlɛ etena kakaye ase Ngibiyɔna la mayɛlɛ tshɛ dia ndjâkesa ɔnɛ wekɔ lo ndjaye oma lo wodja w’etale. Aha la mumbola Jehowa kanyi, Jashua nde la dikumanyi sɔ wakete la ntondo ka mfɔ ko wakokana l’ase Ngibiyɔna lo mbidja la wɔ sheke. Kânga mbakayetawɔ Jehowa sheke shɔ, nde akasambiya Jashua dia mfunda munga kɛsɔ l’Afundelo dikambo dia wahɔ aso.—Jas. 9:3-6, 14, 15.

 Etena kalɔshanaso l’ehemba

15. Lembetshiya lande na kahombaso nɔmba dia nshika tanga la ntondo k’ehemba.

¹⁵ Lam’ele “olembe wa kolo” wekɔ l’alemba aso, sho pombaka ndɔ tshondo ya ta diaha nsala pɛkato. (Romo 7:21-25) Sho kokaka mbidja otshumba lo ta sɔ. Lo woho akɔna? Yeso akatɛ ambeki ande dia vɔ pombaka nɔmba dia nshika tanga la ntondo k’ehemba. (Adia Luka 22:40.) Kânga nsaki ya kɔlɔ kana tokanyi ta kɔlɔ kotetemalaka monga lo timba taso l’ɔkɔngɔ wa sho nɔmba Nzambi, sho pombaka ‘ntetemala mbɔlɔmba’ dia nde tosha lomba dia sho ntondoya okakatanu ɔsɔ. Bible toshikikɛka ɔnɛ nde “atushaka antu diango tshe la lukahu.” (Jak. 1:5) Jakɔba akafunde nto ate: “Untu eko la hemo [ka lo nyuma] l’atei anyu? Ndi eti dikumanyi dia ekelizia, vo wôlombele, wûkiti iso lu lukumbu la Khumadiondjo. Dombelo dia mbetawo diayushimbela kanga hemo.”—Jak. 5:14, 15.

16, 17. Etena kayangaso ekimanyielo dia nshika tanga la ntondo k’ehemba, wonya akɔna woleki dimɛna dia nɔmba?

¹⁶ Kânga mbahombaso nɔmbaka dia nshika tanga la ntondo k’ehemba, sho pombaka mbeya di’ekɔ ohomba nɔmbaka lo tena di’amɛna. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi wɔtɛkɛtami lo Tukedi 7:6-23. La tosho ta shimba, nde akatetaka lo mboka kakadjasɛka womoto la numba. Lam’ele nde akanganyiyama l’awui wa mpɛ ndo akakesama l’ɛtɛkɛta w’ɔsɛlɔ, nde akoyele oko ngɔmbɛ katatshu l’ediakelo. Lande na kakete ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ lo mboka kɛsɔ? Nɛ dia nde “kundjala la yimba,” mbuta ate nde aki atahokɔ akambo ndo eke la nsaki ya demba yahɛtahɛta. (Tuk. 7:7) Etena kakɔna kakandahombe nɔmba? Lo mɛtɛ, nde akakoke nɔmba etena tshɛ kakandatetaka lo mboka kɛsɔ la ntondo ka mpomana la womoto la numba ɔsɔ. Koko etena kakaleke dimɛna ka nde nɔmba ele, mbala ka ntondo kakôyɛ kanyi ya mbeta lo mboka kakɔ.

¹⁷ Ɛlɔ kɛnɛ, onto ɔmɔtshi mbeyaka monga l’okakatanu dia ntshika menda esato wɛnyawɔ anto etakataka. Ko tɔshi dia nde ekɔ lo mbɔtɔ lo sitɛ y’Ɛtɛrnɛtɛ yeyande dia vɔ mɛnyaka anto etakataka. Shi nde ayɔfɔna l’ɔlɔngɔlɔngɔ wɔtɛkɛtami lo Tukedi tshapita 7? Nde mɛtɛ ayoyadja lo wâle w’efula naka nde nsala ngasɔ. Dia nshika tanga la ntondo k’ohemba wa mendaka esato wɛnyawɔ anto etakataka, sho pombaka nɔmba Jehowa la ntondo ka kanyi ya mbɔtɔ lo sitɛ shɔ toyɛ lo yimba.

18, 19. a) Lande na kele nshika tanga la ntondo k’ehemba ekɔ tshondo y’okakatanu, ko ngande wakokaso ntondoya okakatanu akɔ? b) Yɛdikɔ yakɔna yamboyɔsa?

¹⁸ Kema dui dia wɔdu dia nshika tanga la ntondo k’ehemba kana dia ntshika mbekelo ya kɔlɔ. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “Dimba  dieko la saki kutshikitanyi la nyuma, ndu nyuma eko la saki kutshikitanyi la dimba.” Ɔnkɔnɛ, ‘akambo wakombolaso nsala, hatâsale.’ (Ngal. 5:17) Da ntondoya okakatanu ɔsɔ, sho pombaka nɔmbaka l’etete etena katoyɛ tokanyi ta kɔlɔ kana nsaki ka nsala pɛkato mbala ka ntondo lo yimba ndo oma lâsɔ nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ l’alɔmbɛlɔ aso. Bible mbutaka ɔnɛ: “Nduku uhimba waya lenyu, waheyi antu memba” ndo l’ekimanyielo ka Jehowa, sho kokaka ntshikala la kɔlamelo le nde.—1 Kor. 10:13.

¹⁹ Oyadi tekɔ lo ndɔshana l’ekakatanu wa wolo, tekɔ lo nanga mbɔsa tɛdikɔ ta weke kana tekɔ lo ndɔshana l’ehemba, Jehowa ambôtoshaka woshasha wa dimɛna efula, mbuta ate dɔmbɛlɔ. Lo tshimbo ya dɔmbɛlɔ, sho mɛnyaka ɔnɛ sho ndjaɛkɛka le nde. Sho pombaka nto ntetemala nɔmba Nzambi nyuma kande dia tɔ tɔlɔmbɔla ndo tokeketsha. (Luka 11:9-13) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ toyaɛkɛke le Jehowa, koko aha lo yimba yaso hita.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

Onde wɛ âkohɔ?

• Wetshelo akɔna wambotokondja oma l’ɛnyɛlɔ kaki Hɛzɛkiya, Hana ndo Jɔna lo kɛnɛ kendana la ndjaɛkɛ le Jehowa?

• Ngande waka ɛnyɛlɔ kaki Davidi ndo kaki Jashua epole ɔsɛkɛ l’ohomba wa mumbolaka Jehowa kanyi etena kalangaso mbɔsa tɛdikɔ?

• Etena kakɔna djekoleko kahombaso nɔmba dikambo di’ohemba?

[Ambola wa wekelo]

[Osato wa lo lɛkɛ 9]

Etena kashikaso tanga la ntondo k’ehemba, etena kakɔna koleki ohomba nɔmba?