Kpebe Mbuọtidem Mmọ

Enye Ama Enyene Ọniọn̄ ye Uko Onyụn̄ Awa Idem

ESTHER asan̄a sụn̄sụn̄ ebịne edidem ke ebekpo, esịt ke ọduọ enye. Kere nte kpukpru ebiet ke esịt ufọkubọn̄ edidem odobode tutu n̄kukụre se Esther okopde edidi ntịmikpat esie ye ọfọn̄ ubọn̄ esie emi ewerede ke isọn̄. Enye iyakke n̄kpọ ndomokiet ke ediye ufọkubọn̄ emi—ndiye adaha, dek ọkọm emi ẹdade cedar Lebanon ẹnam—etịmede enye. Enye owụk enyịn ese edidem ke ebekpo, kpa owo emi uwem esie esịnede ke ubọk.

Edidem n̄ko owụk enyịn ese enye nte enye asan̄ade edi onyụn̄ anyan esan̄ ubọn̄ gold esie ọnọ enye. Owo ekeme ndikere m̀mê nso isịne ke ndinyan esan̄ nnọ owo, edi Esther ikekereke ntre sia enye ama ọdiọn̄ọ ke n̄kpa ke ibọhọ oro ke ndikedi iso edidem ke ini enye mîkotke imọ. Esther asan̄a edisịm ebekpo edidem, otụk iso esan̄ esie ye idatesịt.—Esther 5:1, 2. *

Kpukpru n̄kpọ ke idem Edidem Ahasuerus ẹkewụt ke enye ekedi ata okopodudu owo emi enen̄erede enyene n̄kpọ. Ndien ẹdọhọ ke ọfọn̄ ndidem Persia ini oro—edieke ẹyomde ndisiak ke okụk eyomfịn—ekesikpa ediwak miliọn dollar. Edi Esther ama okụt ke esịt iyatke ebe imọ; ke enye ke osụk amama imọ. Edidem okot n̄wan esie ke enyịn̄ onyụn̄ obụp enye ete: “O Esther ọbọn̄ an̄wan, nso itịbe, nso inyụn̄ idi eben̄e fo? Ẹyenọ fi—idem ekpedi ubọn̄ ubak edem kiet!”—Esther 5:3.

Esther ama owowụt ke imenyene mbuọtidem ye uko ke ndidi iso edidem man enye akpanyan̄a orụk imọ emi ẹyomde ndisobo. Edi akamba n̄kpọ ke ososụhọ ọnọ enye ndinam. Enye edisan̄a didie inam atan̄ idem edidem emi enịm ke ata akpan owo emi esinọde enye item edi ata idiọk ibak, ye nte ke enye ebre edidem n̄kari anam enye enyịme ete ẹsobo orụk mmimọ? Nso ke ikeme ndikpep nto mbuọtidem Esther?

Enye Ama Ọdiọn̄ọ ‘Ini Eke Ẹkpetịn̄de Ikọ’

Ndi Esther ọmọn̄ etịn̄ kpukpru se itịbede ke iso kpukpru owo emi ẹdude ke ufọkubọn̄ edidem? Oro ọkpọwọrọ ndisuene ebe esie ke iso kpukpru owo, ndien oro n̄ko akpanam Haman ọtọn̄ọ ndikan̄ idem. Nso ke Esther akanam? Ediwak isua ke edem, Abasi ama anam enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon ewet ete: “Ẹmenịm ini ẹnọ kpukpru n̄kpọ, . . . ini eke ẹdopde uyo ye ini eke ẹtịn̄de ikọ.” (Ecclesiastes 3:1, 7) Imekere ke ekeme ndidi Mordecai emi ekedide owo Abasi ama esikpep Esther n̄kpọ ntem ini emi Esther okodụn̄de ye enye. Esther ama ọfiọk ke enen̄ede ọfọn owo ndidiọn̄ọ ‘ini eke enye ekpetịn̄de ikọ.’

Esther ọkọdọhọ edidem ete: “Edieke ọfọnde  edidem ke enyịn, yak edidem asan̄a ye Haman mfịn emi edi ndia eke nnamde nnọ enye.” (Esther 5:4) Edidem ama enyịme onyụn̄ ọdọn̄ ẹkekot Haman. Omokụt do nte Esther eketịn̄de ikọ nte enyene-ibuot an̄wan. Enye ama okpono ebe esie, isueneke enye ke iso owo, edi ọdiọn̄ọ nnennen ini ye ebiet emi enye ekpetịn̄de mfịna esie ọnọ enye.

Anaedi Esther ama enen̄ede etịm idem eben̄e ebe esie, onyụn̄ enịm kpukpru se enye esimade. Nti wine ẹma ẹdu mi ndinam iso ayama owo. (Psalm 104:15) Ahasuerus ama okop idem inem tutu enye afiak ọdọhọ Esther etịn̄ se enye oyomde. Ndi ini ama ekem ndien Esther nditịn̄ ikọ?

Esther ama ọdiọn̄ọ ke ini ikemke kan̄a, ntre enye ama eben̄e edidem ete afiak asan̄a ye Haman edi ndia edem usen. (Esther 5:7, 8) Nso inam Esther osụk omụm n̄kpọ emi enịm? N̄kọ emeti ke ewụhọ edidem ọkọdọhọ ẹsobo kpukpru orụk Esther, ntre akana Esther ọdiọn̄ọ ata nnennen ini eke enye ekpetịn̄de n̄kpọ emi ọnọ edidem. Mmọdo, Esther ama enyene ime, man enyene ifet afiak owụt ebe esie ke imenen̄ede ikpono enye.

Iwakke se ifọnde nte ime. Okposụkedi emi Esther okodude ke nnanenyịn, okonyụn̄ enen̄erede ọdọn̄ enye nditịn̄ mfịna esie, Esther ama enyene ime ebet nnennen ini. Nnyịn imekeme ndikpep ekese nto Esther sia anaedi kpukpru nnyịn imesikụt se idiọkde emi anade ẹnen̄ede. Edieke iyomde ndinam akwa owo okụt ke mfịna odu emi oyomde enye ese aban̄a, ọwọrọ oyom ikpebe Esther inyụn̄ inyene ime. Mme N̄ke 25:15 ọdọhọ ke “ẹda ime ẹkpek etubom, [ke] sụn̄sụn̄ edeme onyụn̄ ekeme ndibụn̄ ọkpọ.” Edieke inyenede ime nte Esther ibet nnennen ini inyụn̄ itịn̄de ikọ sụn̄sụn̄, iyakan ubiọn̄ọ ekededi ọkpọkọm enye ọsọn̄ adan̄a didie. Ndi Jehovah Abasi Esther ama ọdiọn̄ enye ke ime ye ọniọn̄ esie?

Ndinyene Ime Anam Ẹkpe Edinen Ikpe

Ime Esther ama osụn̄ọ ke ediwak nti n̄kpọ. Ke ndia akpa usen oro ama okokụre, Haman ama ọwọrọ ọnyọn̄ ke idara “onyụn̄ enem esịt” ke edidem ye ọbọn̄ an̄wan ẹnen̄ede ẹma imọ. Nte enye ebede ke inuaotop edidem, enye okụt Mordecai eyen Jew emi mîsụk imaha ndinụhọ nnọ enye. Idịghe nte Mordecai ikponoke Haman; n̄kukụre edi ke esịt esie ye ima emi enye amade Jehovah Abasi iyakke enye onụhọ ọnọ utọ owo emi. “Kpa idaha oro esịt ofụt Haman etieti aban̄a Mordecai.”—Esther 5:9.

 Ke ini Haman emende n̄kpọ emi eketịn̄ ọnọ n̄wan esie ye mme ufan esie, mmọ ẹdọhọ enye anam eto emi ọniọn̄de nte ufọkenyọn̄ itiaba, ekem ọkọdọhọ edidem ọnọ uyo ete ẹyịri Mordecai ke eto oro. Haman ama ama ekikere emi onyụn̄ ọsọsọp ọtọn̄ọ ndinam oro.—Esther 5:12-14.

Edidem ‘ikekemeke ndide idap okoneyo oro.’ Ntre Bible ọdọhọ ke enye ama ọdọhọ ẹda n̄wed emi ẹwetde se itịbede ke obio ẹdikot ẹnọ imọ. Ẹma ẹkot nte owo kiet ekedide edinam Edidem Ahasuerus ọfiọk ke ẹmọn̄ ẹwot enye. Edidem ama eti n̄kpọ emi; onyụn̄ eti ke ẹma ẹwot kpukpru mbon emi ẹkeyomde ndiwot imọ. Edi nso kaban̄a Mordecai emi ekemende n̄kpọ emi editịn̄ ọnọ edidem? Edidem ama obụp m̀mê nso ke ẹkenam ẹnọ enye. Ẹma ẹbọrọ ke owo ikanamke n̄kpọ ndomokiet.—Esther 6:1-3.

Edidem ama ọsọsọp obụp m̀mê enyene akwa owo ndomokiet ke okụre, emi ekemede ndin̄wam imọ nnam se akpakanade ẹnam. Kpa enye Haman okodu. Etie nte enye akababak edi mi man edidọhọ edidem ọnọ imọ odudu ikeyịri Mordecai iwot. Edi mbemiso enye osiorode uyo, edidem obụp enye m̀mê nso ke ẹkpenam ẹnọ owo emi edidem amade ndikpono. Haman ama ọsọsọp ekere ke imọ ke edidem enyene ke ekikere, ntre enye asiak ikpọ n̄kpọ ọnọ edidem, ete: Ẹda ọfọn̄ ubọn̄ edidem esịne owo emi, owo kiet ke otu mbọn̄ anam enye awat ke enan̄-mbakara edidem akanade ofụri Shushan, onyụn̄ ọkwọ itoro esie man kpukpru owo ẹkop. Kere nte iso akamiaharede Haman ke ini emi enye ọdiọn̄ọde ke Mordecai edi owo oro! Ndien, anie ke edidem ọkọdọhọ asan̄a ọkwọ itoro Mordecai? Kpa enye Haman!—Esther 6:4-10.

Haman ama adaha mmen̄e mmen̄e akanam se edidem ọkọdọhọde enye, ekem awara ọnyọn̄ ufọk mfụhọ mfụhọ. N̄wan esie ye mme ufan esie ẹma ẹdọhọ enye ke nte n̄kpọ etiede owụt ke n̄kpọ emi ayada enye ibuot, ye nte ke enye idikemke ubọk ye Mordecai eyen Jew.—Esther 6:12, 13.

Esther ndinyene ime ntie usen kiet en̄wen mbemiso enye etịn̄de eben̄e esie ọnọ edidem ama ọnọ Haman ini ndinam se ikakam idide ntak iduọ esie. Ekeme ndinyụn̄ ndi Jehovah Abasi akanam edidem emi okûkeme ndide idap. (Mme N̄ke 21:1) Imosụk ise emi Bible ọdọhọde isinyene ime ‘itie ibet Abasi.’ (Micah 7:7) Edieke itiede ibet Abasi, ekeme ndidi iyokụt ke enye ọyọkọk mfịna nnyịn ke usụn̄ emi nnyịn mîkekereke-kere.

Esther Etịn̄ Ikọ Uko Uko

Edidem afiak ọnọ Esther ifet nditịn̄ se enye oyomde. (Esther 7:2) Ini ama ekem ndien Esther ‘nditịn̄ ikọ.’ Esther etịn̄ kpukpru n̄kpọ ọnọ edidem ke isan̄ ndia enye emi, idehedei ifiak isịk n̄kpọ emi inịm koro oro akpayat edidem ndien.

Imekeme ndikere nte Esther ọbọn̄de akam ke esịt ọnọ Abasi mbemiso ọdọhọde edidem ete: “Edieke n̄kụtde mfọn ke iso fo, O edidem, edieke onyụn̄ ọfọnde edidem ke enyịn, n̄kpe ubọk nyom ẹnọ mi ukpọn̄ mi nnyụn̄ mben̄e nte ẹnyan̄a orụk mi.” (Esther 7:3) Omokụt do ke Esther eketịn̄ ikọ ndiwụt ke imọfiọk ke ebe imọ ayanam se ifọnde. Esther iketiehe nte Vashti, akani ọbọn̄ an̄wan, emi okokoide-koi esuene ebe esie! (Esther 1:10-12) N̄kpọ efen edi ke Esther ikasuaha inọ ebe esie ke ndikemek utọ idiọkowo nte Haman ndidi ọnọitem  esie. Enye akakam eben̄e ebe esie ete anyan̄a imọ.

Utọ eben̄e emi ama akpa edidem idem. Anie ọkpọsọn̄ esịt oyom ndiwot ọbọn̄ an̄wan? Esther ama aka iso ete: “Ẹmenyam nnyịn, ami ye orụk mi, man ẹsọhi, ẹwot, ẹnyụn̄ ẹsobo nnyịn ẹfep. Ndien edieke ekpedide ẹkam ẹnyam nnyịn nte ikpîkpu ifịn iren ye ikpîkpu ifịn iban, n̄kposioroke uyo. Edi nnanenyịn emi imenke udomo ye se iditakde edidem.” (Esther 7:4) Omokụt do ke Esther ama etịn̄ akpanikọ, idịpke baba n̄kpọ kiet. Enye ama ọdọhọ ke edieke ẹkpekam ẹnyamde mmimọ nte ikpîkpu ifịn ke imọ ikposioroke uyo, edi ke ndisobo ofụri orụk imọ eyenen̄ede atak edidem n̄kpọ.

Edu Esther emi enen̄ede ekpep nnyịn nte ẹkpekpekde owo. Edieke iyomde nditịn̄ akamba mfịna nnọ akwa owo, m̀mê owo oro imade, se idin̄wamde nnyịn edi ndinyene ime, nnam n̄kpọ ukpono ukpono, nnyụn̄ ntịn̄ ofụri akpanikọ.—Mme N̄ke 16:21, 23.

Ahasuerus ama obụp Esther ete: “Owo emi edi anie, owo emi onyụn̄ enyenede uko anam utọ n̄kpọ emi odu m̀mọ̀n̄?” Kere nte Esther anyande Haman ubọk ọbọrọ ete: “Owo ubi ye asua oro edi idiọk Haman emi.” Esther itịn̄ke-tịn̄ emi ima, idem ọtọn̄ọ ndinyek Haman. Nso iditịbe idaha oro? Kere nte esịt ayatde edidem tutu iso edidadat enye ke ntak emi enye okopde ke owo emi imọ inen̄erede iberi edem, emi esinọde imọ item ebre imọ n̄kari anam iwụk ewụhọ emi edinamde ẹwot edima an̄wan imọ. Edidem ayat esịt ọwọrọ odụk in̄wan̄esa man esịt afiak osụhọ enye esisịt.—Esther 7:5-7.

Ke ẹma ẹkeyarade Haman, enye efehe ọkọduọ Esther ke ukot, emi owụtde ke n̄kpọ esisọp enyek enye idem etieti. Ndien ke ini edidem odụkde edikụt Haman ọduọde ana ke n̄kpana Esther ekpe enye ubọk, esịt ọdọdiọn̄ ayat edidem, enye onyụn̄ ọdọhọ ke Haman oyom ndidan̄ ọbọn̄ an̄wan ke n̄kanubọk ke ufọk imọ. Ikọ edidem owụt ke eke Haman okụre. Ẹfụk enye iso ẹmen ẹwọrọ. Kpa idaha oro, adaidaha kiet ọdọhọ edidem ke Haman ama anam ata anyan eto ndida nyịri Mordecai. Edidem Ahasuerus ama ọsọsọp ọdọhọ ẹkabade ẹyịri Haman ke eto oro.—Esther 7:8-10.

Ke ererimbot ukwan̄ikpe emi, imekeme ndikere ke owo ikemeke ndikpe edinen ikpe tutu amama. Ndi akanam emekere ntre? Esther ikọduọkke idotenyịn, edi ama enịm ke ẹyefiọk akpanikọ usen kiet usen kiet. Ndien ke usen oro ama ekedi edisịm, enye ama etịn̄ akpanikọ uko uko; enyene mbuọtidem ke Jehovah ayanam se isụhọde. Ẹyak isinam ukem emi! Jehovah ikpụhọkede. Enye osụk ekekeme ndinam mme idiọkowo nte Haman ye kpukpru mbon n̄kari ẹduọ ẹdụk ukpe emi mmọ ẹtịbide.—Psalm 7:11-16.

 Enye Ama Awa Idem Ọnọ Jehovah ye Ikọt Esie

Ke akpatre, edidem ama edinen̄ede ọdiọn̄ọ Mordecai—idịghe n̄kukụre nte andikanyan̄a imọ, edi n̄ko, nte andikakama Esther. Edidem Ahasuerus ama anam Mordecai ada itie Haman onyụn̄ edi udiana imọ, ekem ayak ufọk Haman—ye kpukpru inyene esie—esịn Esther ke ubọk; Esther onyụn̄ emen mmọ ọnọ Mordecai.—Esther 8:1, 2.

Ke emi edidem ama akanyan̄a Esther ye Mordecai mi, ndi Esther ọmọn̄ ọduọk odudu ndien? Ekpedi enye ekekere aban̄a idemesie kpọt, enye ọkpọduọk. Ofụri emi, ewụhọ emi Haman ọkọnọde ete ẹwot kpukpru mme Jew ke akatara nte ọnọk. Haman ama esịn Pur, oro edi, afia—emi etiede nte ekedi ubreidiọn̄—man ọfiọk nnennen ini emi enye edibakde ibak esie. (Esther 9:24-26) Usen oro ikesịmke kan̄a, edi eketie nte esesiere ama. Ndi odu se Esther akpanamde man anyan̄a mme Jew?

Esther afiak anam se ikpadade enye ibuot—aka iso edidem ke ini owo mîkotke enye. Isan̄ emi, enye akatua aban̄a orụk esie, ekpe ebe esie ubọk ete abiat ibak ibak ewụhọ Haman efep. Edi owo isibiatke ewụhọ ekededi emi edidem Persia esịnde ubọk. (Daniel 6:12, 15) Ntre edidem ọnọ Esther ye Mordecai odudu ndinam obufa ewụhọ. Ọyọhọ ewụhọ iba emi ama  ọnọ mme Jew odudu ndinyan̄a idem. Mme ọnọ-etop ẹma ẹsọsọp ẹwat ke enan̄-mbakara ẹdụk kpukpru itụn̄ ye inụk, ẹda eti mbụk emi ẹsọk mme Jew. Iso ama ọtọn̄ọ nditara mme Jew oro ẹkekerede ke imatak. (Esther 8:3-16) Kere nte mme Jew ke kpukpru ebiet ke akamba obio ukara emi ẹketịmde idem ẹnọ ekọn̄—kpa n̄kpọ emi mmọ mîkpakanamke ekpedi edidem ikọnọhọ obufa ewụhọ emi. Edi se ikpakam inen̄erede ikere ekpedi m̀mê Jehovah Abasi ayakam ebere ye mmọ.—1 Samuel 17:45.

Ke usen oro ẹkenịmde ama ekedi edisịm, ikọt Abasi ẹma ẹben̄e idem ekọn̄. Idem ediwak mbọn̄ Persia ẹkeda ye mmọ, akpan akpan emi etop Mordecai, nte udiana edidem, ama ekesịm kpukpru ebiet mi. Jehovah ama anam ikọt esie ẹkan. Enye ama okụt ete ke ikọt imọ ẹsobo kpukpru mme asua mbak mmọ ẹdidaha ẹda ẹsio usiene. *—Esther 9:1-6.

N̄kpọ en̄wen edi ke Mordecai ikpekemeke ndikara ufọk Haman ke ini nditọiren esie duop ẹsụk ẹdude uwem. Ntre ẹma ẹwot mmọ n̄ko. (Esther 9:7-10) Ntem ke ntịn̄nnịm ikọ Bible okosu, sia Abasi ama etetịn̄ anyan ini ko ke ẹyesobo kpukpru mbon Amalek, sia mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹsua ikọt Abasi. (Deuteronomy 25:17-19) Anaedi nditọ Haman ẹkedi nsụhọ mbon Amalek emi akanade ẹsobo ẹfep.

Ikememke utom inọ Esther ndibiom utọ ndodobi mbiomo emi akabuanade ndinọ ewụhọ nte ẹtọn̄ọ ekọn̄. Edi Jehovah ikoyomke ẹsobo ikọt esie sia Messiah emi ẹken̄wọn̄ọde—emi edide idotenyịn ofụri ubonowo—ekenyene ndito do! (Genesis 22:18) Mme asan̄autom Abasi mfịn ẹkop inemesịt ndifiọk ke ọtọn̄ọde ke ini emi Jesus, kpa Messiah, ekedide isọn̄ emi, ke enye ama akpan mme mbet esie ndin̄wana ekọn̄.—Matthew 26:52.

Edi mme Christian ẹn̄wana ekọn̄ eke spirit idahaemi; Satan enen̄ede eben̄e idem ndinam nnyịn itre ndibuọt idem ye Jehovah Abasi. (2 Corinth 10:3, 4) Enem didie ntem ndikpep mban̄a owo nte Esther! Nnyịn ikpakam itie nte enye, iwụt ke imọbuọt idem ke Abasi ke ndinam n̄kpọ ye ọniọn̄, nnyene ime, nnam n̄kpọ nsịn mbukpek, nnyene uko, nnyụn̄ nnyịme ndiwa idem nnọ ikọt Abasi.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Ekebe ke page 28]

Se Ẹbụpde Ẹban̄a Esther

Ntak emi Mordecai akayakde Esther ọdọ okpono ndem?

Ndusụk mme ewet mbụkeset ẹdọhọ ke Mordecai ekedi owo idiọkitọn̄; ke ntak edi oro enye akayakde Esther ọdọ edidem man enye Mordecai ọwọrọ etop. Edi n̄kpọ ndomokiet idụhe ndiwụt ke emi edi akpanikọ. Mordecai ikamaha utọ ndọ oro sia enye ekedi eyen Jew emi amade Abasi. (Deuteronomy 7:3) Mbụk mme Jew owụt ke Mordecai ama odomo ndibiọn̄ọ ndọ oro. Ke adianade do, etie n̄ko nte ke Mordecai ye Esther emi ẹkedide isenowo ke obio emi ẹkedade andikara nte abasi, iketịmke inyene uyo ke n̄kpọ emi. Edi nte ini akakade, ẹma ẹdifiọk ke Jehovah akada ndọ emi ekpeme ikọt esie.—Esther 4:14.

Ntak emi owo mîsịnke enyịn̄ Abasi, Jehovah, ke n̄wed Esther?

Etie nte Mordecai ke Abasi ọkọnọ spirit esie ada ewet n̄wed Esther. Anaedi ẹkebem iso ẹnịm n̄wed emi ke itie ubon n̄wed mbon Persia mbemiso ẹmende enye ẹnyọn̄ Jerusalem. Ekpedi ẹma ẹsịn enyịn̄ Abasi, ekeme ndidi mbon Persia emi ẹkekponode mme abasi en̄wen ẹkpekefọp n̄wed emi. Edi imenen̄ede ikụt ubọk Jehovah ke ofụri se ẹbụkde ke n̄wed Esther. Enen̄ede enem ndifiọk nte ke ẹma ẹda mbufiọk ẹwet ata ata enyịn̄ Abasi ke n̄wed Esther 1:20 ke akpasarade N̄wed Abasi Usem Hebrew.

Ndi mbụk Esther ama enen̄ede etịbe?

Mme okụt ndudue ẹdọhọ ke utọ n̄kpọ emi iketịbeke. Edi mme ewet mbụkeset ẹdọhọ ke nte ẹwetde n̄wed emi owụt ke andikewet enye enen̄ede ọfiọk mbon ukara Persia, ido ubọpufọk mbon Persia, ye nte mmọ ẹsidude uwem. Ndien kpa ye emi owo mîkwe enyịn̄ Esther ọbọn̄ an̄wan ke n̄wed ererimbot ndomokiet, emi iwọrọke ke Esther ikodụhe sia enyene mbon ukara en̄wen emi owo mînyụn̄ ikwe enyịn̄ mmọ ke n̄wed ererimbot ndomokiet. Mme n̄wed ererimbot ẹwụt ke ete kiet emi ekekerede Mardukâ, emi edide nte mbon Persia ẹsikotde Mordecai, ama anam utom ke ufọkubọn̄ ke Shushan ke ukem ini emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke n̄wed Esther.

[Ekebe ke page 29]

Ntịn̄nnịm Ikọ Ama Osu

Esther ye Mordecai ndin̄wana nnọ ikọt Abasi ama anam ntịn̄nnịm ikọ Bible en̄wen osu. Ke se ibede isua 1,200 mbemiso eyo mme Esther, Jehovah ama anam Jacob etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ aban̄a kiet ke otu nditọ esie, ete: “Benjamin ayawai nte wolf. Ke usenubọk enye ayata unam eke enye omụmde ndien ke mbubreyo enye eyedeme mbụme.” (Genesis 49:27) Ke “usenubọk,” oro edi, ke nsonso ini emi Israel ẹketọn̄ọde ndinyene edidem, Edidem Saul ye mme okopodudu mbonekọn̄ oro ẹken̄wanade ẹnọ ikọt Jehovah ẹketo ubon Benjamin. Ke “mbubreyo,” oro edi, ke ini emi edidem mîkodụhe aba ke Israel, Esther ye Mordecai emi ẹketode ubon Benjamin ẹma ẹn̄wana ẹkan mme asua Jehovah. Imekeme ndidọhọ ke mmọ ẹma ẹdeme mbụme koro kpukpru inyene Haman akakabade edi ekemmọ.

[Ndise ke page 25]

Esther ama osụhọde idem ọdọhọ ke imọfiọk ke edidem ekeme nditua mmimọ mbọm

[Ndise ke page 26, 27]

Esther ama ayarade ibak Haman uko uko

[[Ndise ke page 28]

Esther ye Mordecai ẹma ẹnọ ewụhọ ẹsọk mme Jew ke ofụri Obio Ukara Persia