SONQONPAS phataq-phataq nishaqmi Esterqa reypa tiyasqanman sumaqllata asuykushan. Reypa kamachikunan wasi ukhu pationpi kaqkunan ch’in kashanku, chaymi pay kikinpa purisqanta uyarikun sumaq p’achanpa qhetunakusqantapas. Manan reypa palacion imayna ruwasqa kasqanta qhawaspachu utirayan aswanpas yuyayninqa kashan kamachikuna tiyanapi tiyashaq runapin, chay runaq makinpin kawsaynin kashan.

Reyqa tukuy yuyaymi Esterta qhawashan hinaspan qori varanta haywarin, chayta ruwaspan salvan. Esterqa manan invitasqachu karqan reyman asuykunanpaq chaymi wañuchisqa kanan karqan. Esterqa ancha agradecesqan varaq puntanta llamiykun (Ester 5:1, 2). *

Asuero reyqa manchakunapaq hinan, ancha atiyniyoq qhapaqtaqmi kanpas. Ñawpa tiempopi Persia suyu reykunamantan nikun p’achanku askha millón qolqe valeq kasqanta. Chhaynaña kaspapas, anchatan Estertaqa munakun, chaytan payqa imayna qhawayusqanpi reparan. Reytaq tapuykurqan: “Reina Ester, ¿iman karqon? Willaway, ¿imatan mañakuyta munanki? Suyuq kuskannintaña mañakuwanki chaypas, qosqaykin”, nispa (Ester 5:3).

Esterqa wañuchinankuta mana manchakuspan reyman asuykunña llaqtanta wañuchinankumanta hark’ananpaq, chhaynapin hatun iñiyniyoq kasqanta rikuchin. Reyqa manan wañuchirqanchu ichaqa chayraqmi aswan sasa kaqta Esterqa ruwanqa. Reypa yuyaychaqninkunaq qollanan Amanmi millay runa, reyta q’otuspan Esterpa llaqtanta chinkachinanpaq leyta horqorqan, chaytan hatunchakuq reyman entiendechinan kashan. ¿Imaynatan reypa sonqonman chayanqa? ¿Imatan yachanchis Esterpa iñiyninmanta?

Allin yuyaywanmi ‘rimanan tiempota’ suyarqan

¿Autoridadkunaq ñawpanpichu reyman llapanta willanan? Manan. Chayta ruwanman chayqa, reymi pisichasqa qhepanman Amantaq defendekuyta qallarinman, manan chhaynachu nispa. ¿Imatan Ester ruwanqa? Ñawpa tiempopin rey Salomón Diospa yuyaychasqan nirqan: “Kay pachapiqa imaymanapaqmi tiempo kan, [...]. Kanmi upallakuna tiempo, rimana tiempopas”, nispa (Eclesiastés 3:1, 7). Chaykunatachá uywaqnin Mardoqueoqa wiñasqanman hina Esterman yachachirqan. Allintan entienden ‘rimana tiempota’ suyayqa ancha importante kasqanta.

Estermi nin: “Allin rikch’akusunki chayqa, valekuykin kunan p’unchay wasiyman Amanpiwan hamunaykita, hatun mikhuytan qanpaq wakichini”, nispa (Ester 5:4). Reyqa “hamusaqmi” nispan nin, chaymi Amanta waqyachin. ¿Reparankichu Esterpa allin yuyaywan rimasqanta? Qosanta mana pisichaspan llakikuyninmanta willananpaq allin tiempota maskhan.

 Payqa sumaqtan preparan chay hatun mikhuyta, qosanpa llapan gustonkunapin yuyaykun. Sonqonku kusikunanpaqtaq mana faltachinchu allin vinota (Salmo 104:15). Chaypin Asuero anchata kusikun, chaymi Esterta hukmanta tapun ima munasqanmanta. ¿Rimanan tiempoñachu?

Esterpaqqa manan. Chaymi reyta Amantawan paqaristinpaq hatun mikhuyman hukmanta invitan (Ester 5:7, 8). ¿Imanaqtinmi mana rimarinraqchu? Yuyariy Esterpa llaqtan wañuchisqa kananpaq ley horqokusqanta. Llapa judiokunaq kawsayninkun makinpi kashan, chaymi rimananpaq tiempota allinta reparan. Chayta suyaspataq chay hatun mikhuyta ruwan qosan munakusqanta rikuchinanpaq.

Pacienciayoq kayqa ancha allinmi, ichaqa manan lliwchu chhayna kanku. Sonqon ñit’isqaña, maytaña imayna tarikusqanta willayta munashan chaypas, Esterqa rimana tiempotan suyan. Paypa ruwasqanta hina ruwayqa ancha allinmi, ñoqanchispas yaqapaschá reparasunman mana allinkuna allichakunan kananta. Sichus huk sasachakuyta pi autoridadniyoqpas allichananta munasunman chayqa, Ester hinapaschá pacienciakuywan suyananchis kanqa. Proverbios 25:15 texton nin: “Pacienciawanmi kamachikuqtaqa uyachina [convencina], llamp’u simitaqmi mana kuyuriq sonqota kuyurichin”, nispa. Sichus allin tiempota suyasun llamp’u simiwantaq rimasun chayqa, Ester hinan contrapi churakuqta sinchi mana kuyuriq qaqa hinaña kaqpa sonqontapas ‘kuyurichisun’. ¿Bendecinchu Jehová Dios Esterpa pacienciakusqanta allin yuyaywan ruwasqantapas?

Pacienciakuspaqa chanin kaytan tariwaq

Esterpa pacienciakusqanqa sut’itan rikuchin qhepaman imachus kananta. Amanqa ‘ancha kusisqa sonqoyoqmi lloqsirqan’ chay p’unchay mikhusqanmanta, hatunchasqan sientekun reywan reinawan invitasqankumanta. Reypa kamachikunan wasi punkupi Mardoqueota rikuspanmi ichaqa ‘sinchita phiñakun’. Amanta respetanña chaypas Mardoqueoqa manapunin k’umuykukuspachu napaykun. ¿Imarayku? Jehová Dioswan allinpi kayta munasqanrayku, conciencianrayku ima (Ester 5:9).

Amanqa esposanman amigonkunamanmi pisichasqa kasqanta willan, chaymi paykunaqa 22 metromantaqa aswan hatun k’aspita ruwachinanpaq yuyaychanku, reyta valekuspa Mardoqueota chaypi seq’ochinanpaq. Amanqa anchatan kusikun chay nisqankuwan usqhayllataqmi ruwayta munan (Ester 5:12-14).

Ichaqa Biblian willan ‘reyqa chay kikin tuta puñuywan mana aysachikusqanta’. Chaymi  suyuq willakuy qelqanta qayllanpi leenankupaq kamachin. Chaypin uyarin reyta wañuchinankupaq yuyaykusqankumanta denuncia churakusqanta. Reyqa yuyarinmi chay runakuna hap’isqa wañuchisqa kasqankuta. Ichaqa, ¿iman Mardoqueopaq karqan chay denunciasqanmanta? Yuyayninmanraqmi reyqa kutirparin hinan tapun chay ruwasqanmanta imatas qorqanku chayta, chaymi nirqanku: “Manan imatapas qonchischu”, nispa (Ester 6:1-3).

Reyqa usqhayllan mayqen yuyaychaqnintapas tariyta munan qonqasqanta correginanpaq. ¿Pin reypa hawa pationpi kashasqa? Aman runa. Payqa tutayllamantan rirqan Mardoqueota wañuchinanpaq reymanta permiso mañakuq. Manaraq mañakushaqtinmi ichaqa Asuero reyqa tapun: “Ñoqan huk qharita hatunchayta munani, ¿imayna hatunchasqataq kanman?” nispa. Amantaq sonqonpi yuyaykurqan: “¿Pitaq kanmanri? Ñoqatachá hatunchayta munawan”, nispa. Chaymi nin: ‘Qanpa p’achaykiwan p’achakuchun, sillakunayki caballopi sillakuchun [...], suyupi qollana oficialtaq [...] caballo aysantin llaqta plazapi muyurimuchun: ¡Ahinatan reyqa hatunchay munasqan qharitaqa ruwan! nispa waqyakuspa’, nispa. ¡Imaynaraqchá Amanqa sientekurqan reypa hatunchasqan runaqa Mardoqueo kasqanta yachaspa! ¿Pitan rey kamachin kunkawan waqyakuspa Mardoqueota hatunchananpaq? Amanllatataqmi (Ester 6:4-10).

Munay mana munaymi Amanqa sonqonpas t’impurishaqraq reypa kamachisqanta hunt’arqan. Sinchi llakisqataq wasinta usqhaylla kutipurqan. Warminpas amigonkunapas nirqankun: “Chay Mardoqueo judío runa kashaqtin, ñawpaqenpi atiyniyki pisichasqa chayqa, manan atipawaqñachu, aswanpas hukpaqkaman urmanki”, nispa (Ester 6:12, 13).

Chaykaman Esterqa, reywan rimananpaq pacienciakuspa huk p’unchaytawan suyan, Amantaq mana reparaspalla kikin trampanta preparashan. Hinaspapas, Jehová Diospaschá reyta mana puñuchirqanchu (Proverbios 21:1). Chaymi Biblia kallpachan ‘Diospi suyakunanchispaq’ (Miqueas 7:7). Diospa makinpi sasachakuyninchista saqeqtinchisqa, kaytan reparasun: payllan aswan allinta ñoqanchismantaqa allichanqa ima sasachakuyninchistapas.

Mana manchakuspan rimarirqan

Esterqa manañan qosanwan suyachikuyta munanchu, chaymi kay iskaykaq mikhuypi rimayta deciden. ¿Imaynatan qallarinqa? Rey kikinmi hukmanta ima munasqanmanta tapun (Ester 7:2). Chaymi “rimanan tiempo” chayamuqtin rimarin.

Rimayta qallarinanpaqqa sonqonpichá Diosmanta mañakurqan, chaymantataq nirqan: “Reyníy, sumaqta qhawariwanki chayqa, allintaq rikch’akusunkipas chayqa, khuyapayaykuwayku ñoqatapas llaqtaytapas ama wañuchiwanankupaq. Chayllatan valekuyki”, nispa (Ester 7:3). Chaypi qhawarisqanchis hina, Esterqa reypa imachus decidisqanta respetananpaqmi rikuchin. Manan ñawpa reina Vasti hinachu qosanta p’enqaypi qhepachin (Ester 1:10-12). Hinaspapas manan pisichanchu mana allinta yuyaykuspa Aman runapi confiasqanmanta. Aswanpas kawsayninta salvananpaqmi rogakun.

Chhayna nisqanqa reypa sonqonman chayaspan admirachinraq. ¿Pin reinata wañuchiyta munan? Estermi nillantaq: “Ñoqapas llaqtaypas llapayku ch’usaqyachisqa kanaykupaqmi vendesqa kashayku. Kamachipaq vendesqalla kaykuman chayqa, ch’inllachá kakuyman, manachá umayki nanachiq hamushaymanchu”,  nispa (Ester 7:4). Esterqa tukuy sonqon llakikuyninta willan, ichaqa nillantaqmi paypas llaqtanpas kamachipaq vendesqalla kankuman karqan chayqa ch’inlla kakunanta. Ichaqa reypaqpas manan allinninpaqchu kanman karqan, chaymi Esterqa mana upallakunchu.

Ester hina sonqoman chayaqta rimayqa ancha allinmi. Sichus hatun sasachakuyta munakusqanchis runaman otaq autoridadniyoq runaman willananchis kanqa chayqa, Ester hina pacienciawan, respetowan sut’ita rimaymi yanapawasun sonqonman chayanapaq (Proverbios 16:21, 23).

Esterta uyarispan reyqa nin: “¡Pitaq chayri! ¡Maypitaq kashan hatunchakuspa chay hina mana chanin ruwayta munaqri!”, nispa. Hinan Esterqa kutichin: “¡Awqaykuqa kay millay Amanmi!”, nispa. Amantaq chayta uyarispa, mancharikuymanta chiriyanraq. Reytaq confiasqan runa millay kasqanta yachaspa sinchita phiñakuspa uyanpas yanamanraq tukun, ancha munasqan esposanta wañuchinanpaq engañaspa huk leyta firmachisqanta yachaspa. Amanmi chayta rikuspa khatatatan. Reytaq usqhaylla huertaman lloqsin sonqonta tiyaykachiq (Ester 7:5-7).

Kunanqa ñan yachankuña Aman millay runa kasqanta, chaymi Esterpa ñawpaqenpi qonqorikun pampachananpaq rogakuspa. Huertamanta kutiykamuspan reyqa Amanta rikun Esterpa chakinpi thallaykuspa rogakushaqta. Chaymi reyqa k’arakta phiñakuspa nirqan: “¿Wasiypi kashaspachu qayllaypiraqtaq reinata violayta munanki?”, nispa. Chhaynapin Amanqa pay kikillantaq wañuyninta maskhakurqan. Chayta rey rimayta tukuqtin hinan wakin oficialninkuna Amanpa uyanta pakaykuspa apapunku. Chayllamanmi reyqa yachan confiasqan runa Amanqa, huk hatunkaray seq’ona k’aspita ruwachisqanta, chaytan ruwachirqan Mardoqueota seq’ochinanpaq. Hinan reyqa chay seq’onapi Amanta seq’onankupaq kamachin (Ester 7:8-10).

Kay millay pacha kawsasqanchispiqa yuyaykunchismi chanin-kayqa mana hayk’aqpas kananta. ¿Hayk’aqllapas chhaynata sientekurqankichu? Esterqa manan hayk’aqpas sientepakurqanchu nitaqmi saqerqanchu Diospi suyakuyninta nitaq paypi confiasqantapas. Chaymi chanin kaqta ruwananpaq tiempo chayamuqtin mana manchakuspa tukuy atisqanta ruwarqan wakintataq Diospa makinpi saqerqan. Ñoqanchispas chhaynatan ruwananchis. Jehová Diosqa kunankamapas cheqnikushallanmi mana chanin ruwayta. Payqa atinmi Amanta hina millay runakunata kikin trampankupi urmachiyta (Salmo 7:11-16).

Payta qonqakusparaqmi Jehová Diosta llaqtantapas defienderqan

Reyqa manan Mardoqueo hunt’aq kamachi kasqanta nitaq payta wañuchinankumanta  hark’allasqantachu yacharqan aswanpas Esterpa uywaqen kasqantawanmi, chaymi reyqa Mardoqueota Amanpa rantinpi kamachikuqta churan. Estermantaq Amanpa wasinta llapa kaqninkunatawan qopun Estertaq Mardoqueota mayordomo kananpaq churan (Ester 8:1, 2).

Kunanqa Mardoqueopas Esterpas salvakunkuñan. Chhaynaqa, ¿thakchu Ester kashan? Manan. Sichus payllapi yuyaykunman chayqa thakmi kashanman. Ichaqa judiokunata wañuchinanpaq Amanpa ley horqosqanmi suyuntinmanña chayashan. Amanqa watuqkunamanmi rirqan ima p’unchaysi chayta ruwananpaq aswan allin kanman chayta yachananpaq. Bibliaq nisqan hina Pur nisqata otaq suertetan qhawasqa (Ester 9:24-26). Askha killakunaraqmi chay p’unchay chayamunanpaq kashan ichaqa ratullan asuykamushan. ¿Salvakunkumanraqchu judiokuna?

Wañuchinkumanña chaypas Esterqa yapamantan reyman rin mana invitasqa kashaspa. Kunanqa llaqtanraykun waqan qosantataq rogakun judiokunata wañuchinankupaq ley horqokusqanta tatichinanpaq. Ichaqa manañan atikurqanchu, Persia suyu reykunaq ley horqosqankuqa manañan tatichiyta atikuqchu (Daniel 6:12, 15). Chaymi reyqa Esterta Mardoqueotawan kamachin mosoq leykunata horqonankupaq. Chaypin huk leyta horqonku judiokuna defiendekunankupaq. Mensaje apaqkunaqa usqhayllan chay allin noticiata  apanku suyuq k’uchunkunakamaraq, chaymi judiokunaq sonqonqa yapamanta llanllarin (Ester 8:3-16). Imaynataraqchá llapa judiokunaqa chay maqanakuypaq preparakushanku, chay ley mana kaqtinqa manan hayk’aqpas chay ruwayta atinkumanchu karqan. ¿Yanapanqachu Jehová Dios llaqtanta? (1 Samuel 17:45.)

Judiokunata wañuchinanku p’unchaymi chayamunña ichaqa Diospa llaqtanqa liston kashan defiendekunanpaq. Persia suyumanta askha autoridadkunan judiokunaq ladonmanta kashanku, suyuntinpin yachakunña huk judío runa primer ministro kasqanta, paymi Mardoqueo. Jehová Diosmi llaqtanta atipachin, enemigonkuna mana vengakunankupaqtaq llapankuta wañuchin (Ester 9:1-6). *

Chaymantapas Amanpa chunkantin churinkunatan wañuchirqanku chhaynapi Mardoqueoqa mana imatapas manchakuspa Amanpa kaqninkunamanta encargakunanpaq (Ester 9:7-10). Chhaynapin Diosqa Amalec runakunata chinkachinanpaq ñawpaqmanta willachisqanta hunt’arqan, chay runakunan tukuy tiempo Diospa llaqtanta sinchita cheqnikuqku (Deuteronomio 25:17-19). Yaqapaschá Amanpa churinkunallaña Amalec runakunamanta karqanku.

Esterqa sasa ruwanakunatan ruwanan karqan, reypa sutinpi leykuna horqoyta chaykunan kanman guerrata ruwanankupaq otaq millay runakunata wañuchinankupaq. Chaykuna ruwayqa manachá facilchu karqan. Ichaqa, Diospa munayninqa karqan llaqtan ama chinkananmi, chaymantan prometesqa Mesías hamunan karqan, payllan llapa llaqtakunaq suyakuyninqa (Génesis 22:18). Anchatan kusikunchis kay pachaman Jesús hamusqanpi qatikuqninkunaman amaña guerrapi maqanakunankupaq kamachisqanmanta (Mateo 26:52).

Manaña guerrakunata ruwanchischu chaypas, cristianokunaqa espiritualpin maqanakunchis, Saqraqa anchatan munan iñiyninchis chiriyachiyta (2 Corintios 10:3, 4). Chaymi Estermanta Diospa qelqachisqanqa ancha allinpuni, ñoqanchispas iñiyninchista pay hina rikuchinanchispaqmi allin yuyaywan pacienciawan rimananchis, sonqoman chayanapaq hina, hinaspapas mana manchakuspan Diospa llaqtanta defendenanchis.

[Uranpi willakuykuna]

[18 paginapi recuadro]

Estermanta tapukuykuna

¿Imaraykun Mardoqueo hinallata qhawarqan mana iñiq runawan Esterpa casarakusqanta?

Ester librota t’aqwiq runakunan ninku, Mardoqueoqa allin reqsisqa kananrayku Esterta reywan casarachisqanta. Ichaqa manan cheqaqchu chayqa karqan. Payqa Dios sonqo runan karqan chaymi primanta mana casarachinmanchu karqan mana iñiq runawanqa (Deuteronomio 7:3). Judiokunaq ruwasqankuman hinan Mardoqueoqa hark’akurqan Esterpa casarakunanta. Ichaqa manan ima ruwaytapas atinkumanñachu karqan chay nacionpi tiyapakuqlla kasqankurayku hinaspapas reymi munasqallanta ruwaq diosta hinataq qhawarichikuqpas. Tiempowanmi rikukurqan Jehová Diosqa Esterwan llaqtanta salvachisqanta, chayqa karqan reywan casarakusqanrayku (Ester 4:14).

¿Imanaqtinmi mana rikhurinchu Diospa sutin Ester libropi?

Kay librotaqa Mardoqueon qelqanman karqan Diospa yuyaychasqan. Yaqapaschá chay libroqa waqaychasqa karqan Persia nacionpi kaq documentokunawan kuska. Sichus Diospa sutin chay libropi rikhurinman karqan chayqa, persa dioskunata yupaychaqkunapaschá wikch’upunkuman karqan. Ichaqa Jehová Diospa ruwasqankunan chay willakuykunapi sut’ita rikukun. Chaywanpas Diospa sutinqa mana reparachikuq hinallan qelqasqa karqan, sapanka simiq ñawpanpi otaq tukuyninpin Diospa sutinmanta huk letrata qelqakurqan, llapan sutita hunt’akunankama (Ester 1:20, nota NM).

¿Ester libro tupanchu chay nacionpi imakunachus ruwakusqanmanta willaq qelqakunawan?

Wakin runakunaqa ninkun: “Chay tiempopi imakunapas qelqakusqanwanqa manan tupanchu”, nispa. Hukkunan ichaqa ninku: “Ester librota qelqamuqqa tukuytan reqsirqan reypa palacionta, imaynachus ruwasqa kasqanta, persakunaq costumbrenkutapas”, nispa. Chay llaqtapi imakunachus ruwakusqanmanta willaq qelqakunapiqa manan reina Estermanta willanchu, ichaqa huk importante runakunamantapas manan willanchu. Mardukâ nisqa sutiyoq runamantan ichaqa willan, payqa Ester librota qelqamusqanku tiempopin reypa palacionpi kamachikuq karqan.

[19 paginapi recuadro]

Huk profecían hunt’akullarqantaq

Esterwan Mardoqueowan Diospa llaqtanta cuidaspankun Bibliapi huk profeciata hunt’allarqankutaq. Ñawpa tiempomantaraqmi Jehová Diosqa Jacobta yuyaycharqan huknin wawanmanta profetizananpaq, nirqanmi: “Benjaminqa qechukuq atoqmi, tutamantan mikhunqa qechusqanta, ch’isiyaykuytataq rakinqa qechusqankunata”, nispa (Génesis 49:27). “Tutamantan” nispaqa Israel llaqtapi reykuna kamachikuyta qallarisqankumantan rimashan, chay tiempokunapin Benjaminpa mirayninmanta mana manchakuspa maqanakuqkuna karqanku hukninmi rey Saúl karqan. Paykunan Diospa llaqtanta defenderqanku. “Ch’isiyaykuytataq” nispaqa Israel llaqtapi manaña ima reypas kamachikusqanmantan rimashan, chay tiempopin Benjaminpa ayllunmanta iskay miraynin Diospa enemigonkunata ch’usaqyachirqanku paykunan karqan Esterwan Mardoqueopiwan. Paykunan rakinakurqanku Amanpa kaqninkunata.

[15 paginapi dibujo]

Esterqa huch’uyaykukuspan reypa pampachasqanmanta agradecekurqan

[16, 17 paginakunapi dibujo]

Esterqa mana manchakuspan Amanpa millay runa kasqanta sut’iman horqorqan

[18, 19 paginakunapi dibujo]

Esterwan Mardoqueowanmi Persia suyupi judiokunaman leyta apachirqanku