“Arunakamasti chiqawa.” (JUAN 17:17.)

1. Jehová Diosan Qhanañchirinakapax janiw mayni religionanakjamäkit sasaxa, ¿kunatsa jumax sasma?

 KUNJAMATSA Jehová Diosan Qhanañchirinakapampi parlañ qalltawayta ukat kuna tuqitsa nayraqat parltʼapxta, ¿uk amtasktati? Yaqhipax akham sapxiwa: “Wali sumpun Bibliampi qhanañchtʼapxitu, uk uñjasax walpun muspharta” sasa. Jïsa, Diosax kunsa aka Uraqitak amti, jiwatanakax kawkinkasipkisa ukat kunsa Diosax jupanak laykux lurani ukanak Bibliat yatxatasax wal musphartanxa ukat kusisiraktanwa.

2. ¿Jumatakix Diosan arunakapax wali munatati, ukat kunatsa?

² Ukampis Bibliax janiw kuntï yatiñ munktan ukanakak qhanañchkiti, janirakiw jiwatanak tuqitaksa ni jutïritaksa parlkiti. Jan ukasti, akapachan sum sarnaqañ yanaptʼasir mä suma librowa. Kusisit jakasiñsa ukat nayrar sartañsa wali sum yatichistu, ukat uka yatichäwinakapax janirakiw tukuskaspati (Salmo 1:1-3 liytʼasiñapawa). Ukatwa chiqpach cristianonakax ‘Diosan arunakaparjam katuqastanxa’, ‘janiw jaqinakan arunakapjamak katuqktanti’ (1 Tes. 2:13). Ukat khitinakas Bibliar nayratpach respetapxäna uk yatiñs wal munaraktanxa, ukampis yaqhipax janirakiw respetapkänti.

¿KUNJAMSA MÄ JAN WAL ASKICHAPXÄNA?

3. ¿Kuna tuqit jan waltʼayasiñas nayra cristian taman utjäna, ukat kunatsa pächasipxäna?

³ Apostolanakan urunakapar kuttʼañäni. Kunapachatï Cornelio sat mä jan circuncidata jaqir qullan ajayumpi ajllisïna ukat aksarux yaqha markat jutir walja jaqinakaw Jesusan arkiripar tukupxatayna. Uk uñjasinxa yaqhipax mayjtʼasipxänwa, yaqha markat jutirinakax janiw ukhamaki bautisasipxañapäkiti, circuncidasipxañapawa sasaw parlapxäna. Tunka kimsani maranakaw uka tuqit pächasiñax utjäna. Uka tuqit mä amtar puriñax janiw faciläkänti. Moisesan katuqat Leyinakarjam sarnaqir judionakax janiw yaqha markankirinakampix  chikachasipxirïkänti, janiw utanakaparus taktʼapxirïkänti. Ukat jupanak taypit misturi cristianonakarux walpun uñisiñat arknaqapxäna. Ukhamasti, uka jilat kullakanakatix jan circuncidat jaqinak utar katuqasipxaspäna ukhaxa, jukʼamp jan walinwa uñjasipxaspäna (Gál. 2:11-14).

4. ¿Cristian tama taypin uñstir mä jan wal askichañatakix khitinakas tantachasipxäna, ukat kunjam chuymampis askichapxäna?

⁴ Uka jan waltʼäwi askichañatakiw apostolanakampi ukat mayni irpir chuymaninakampix Jerusalén markan 49 maran tantachasipxäna (Hech. 15:6). Uka jilatanakatxa taqiniw circuncidatäpxäna. ¿Kunjamaksa aruskipapxpachäna? ¿Wali yatiñani tukut jaqinakjamat arsupxpachäna? Janiwa. Diosan Arupax kunsa yatichi ukwa wal amuykipapxäna ukat qhana arunakampiw kunas askïspa uk arsupxäna. Janiw amuyunakapampi apayasisax uka tantachäwi chʼamaktʼayapkänti. Janirakiw jilat kullakanakax kunsa amuyapxi sasakix mä amtar puripkänti. Ukat amuytʼasiri, wali yatxattʼat irpirinakjamax mäkiw askichapxarakïna. Janiw qhipakam suyapkänti, “judionakax qaripxpan, ukat parlañäni” sasa.

5. ¿Jichha tiempo iglesia sarayirinakax kunansa nayra cristianonakat sipansa mayjäpxi?

⁵ Jichhürunakanxa niya ukar uñtasitarakiw iglesia pʼiqtʼir tatakuranakasa ukat mayni jilïrinakas tantachasipxi. Ukampis janiw nayra cristianonakjamax mä suma amtampix tantachasipkiti, nayrankañ laykukiw atip atipa kuns amtapxi. Apostolanakampi mayni irpir chuymaninakampix mayachtʼataw mä amtar puripxäna. ¿Kunas jupanakar yanaptʼäna? Chiqansa, wali respetompiw Diosan Arupar uñjapxäna, ukhamatwa mä amtar purisax uka jan waltʼäw askichapxäna (Salmo 119:97-101 liytʼasiñapawa).

6, 7. ¿Bibliax kunjamsa circuncidasiñ tuqit mä jan waltʼäw askichañ nayrax yanaptʼäna?

⁶ Kuntï Diosan Arupax Amós 9:11, 12 qillqatan yatichki ukarjam amuytʼasaw uka nayra jilatanakax mä amtar puripxatayna. Uka arunakax may kutimpiw Hechos 15:16, 17 qillqatan akham sas uchasitayna: “Davidan tinkut utapxa saytʼayäxa. Laqay pirqanakapsa askichthapirakïwa. Wasitatarakwa saytʼayäxa. Ukhamatwa [uka markan jiltʼir] jaqinakax taqpachan Tatiturux thaqapxani, kawkïr markanakantix sutixax aytatäki uka markankir jaqinakasa” sasa.

⁷ “Janiw uka chiqanxa circuncidasiñ tuqit parlkiti” sasaw yaqhipax sapxaspa. Ukampis amuytʼañäni, kunsa uka arunakax sañ muni ukxa sumwa judío cristianonakax amuyapxäna. Yaqha markat jutasin circuncidasir jaqinakarux janiw “yaqha markankirjam” uñjxapxänti, jan ukasti jupanak taypin mä judío jaqïkaspas ukhamwa uñjxapxäna (Éxo. 12:48, 49). Septuaginta sat nayra qillqatarjamaxa, Ester 8:17 jiskʼa tʼaqax akham siwa: “Yaqha markankir walja jaqinakaw circuncidasipxäna, ukat jupanakax judío jaqïxapxänwa” sasa. Ukhamasti, Amós qillqatan parlki uka arunakax qhan amuyasi. Israel markan jiltʼir jaqinakat parlkasinxa, yaqha markat jutasin circuncidasir jaqinakamp kunatwa parlaski. Ukat yaqha markankir jaqinak sasinxa, jan circuncidat jaqinakatwa parlaskaraki. Taqi jupanakaw mayachtʼasisin Diosan sutip aytapxañapäna. Ukhamasti, qhanaw amuyasi, yaqha markat jutirinakan circuncidasiñapax janiw wakiskänti.

8. ¿Kunjamatsa nayra jilïr irpirinakax mä amtar puripxäna?

⁸ Jïsa, Diosan qullan ajayupampi ukat Arupampi yanaptʼayasisaw uka jilatanakax mä amtar puripxäna (Hech. 15:25). Uk yatisax inas judío cristianonakax llakisipxchïna, “jichhax jukʼamp arknaqataw uñjasiñäni” sasa. Ukampis khitinakatix Diosar taqi chuym arkapkäna ukanakax kuntï jilïr irpirinakax Diosan Aruparjam amuytʼapkan ukxa iyaw sasaw katuqasipxäna (Hech. 16:4, 5).

¿IGLESIA PʼIQTʼIRINAKAT KAMSARAKSNASA?

9. ¿Kunjamatsa yaqhipax jan walinak yatichañ qalltapxäna, ukat kuna wakiskir yatichäwinaksa maysar uñtayapxäna?

⁹ Apostolanakax jiwxapxani uka qhipatxa  kʼari yatichirinakaw sartapxani sasaw Pablox säna (2 Tesalonicenses 2:3, 7 liytʼasiñapawa). Yaqhipax tama taypin wali aski luräwinak jaytasaw jan walinak yatichañ qalltapxäna (2 Tim. 4:3). Ukatwa Pablox irpir chuymaninakar akham sasin säna: “Jumanaka taypitwa mayninakax sartapxani kʼarinak yatichasa, chiqäkaspas ukhama, iyawsirinakar jupanak tuqir apaña munasa” sasa (Hech. 20:30). Wali uñtʼat mä qillqatax akham siwa: “Griegonakan yatiñaparjam yatichat cristianonakaw utjäna. Yaqhipax uka griegonakan amuyuparuw Criston yatichäwinakap uñtayañ munapxäna. Mä tuqitxa, wali yatiñanïpkaspas ukhamaw tukupxäna, maysa tuqitsti, wali yatiñani griegonakaruw cristianor tukuyañ munapxarakïna” sasa (The New Encyclopædia Britannica). Ukhamatwa chiqa yatichäwinak maysar uñtayapxäna. Ukat Jesucristotsa mayjanak yatichapxäna. Jesusax Diosan Yuqapaw sasas Bibliax qhan siskchixa, pachpa Diosäpachawa sasaw griegonakan yatiñapar arkirinakax parlapxäna.

10. ¿Jesusax khitïpachas uk amuytʼañxa kunas yanaptʼistaspa?

¹⁰ Ukat Jesusax khitïpachasa sasaw iglesia pʼiqtʼir tatakuranakasa ukat mayni jilïrinakas walja kuti tantachasipxaraki. Ukampis jupanakatakix mä amtar puriñax wali chʼamawa. ¿Kunatsa? Janiw Bibliar respetapkiti. Chuymanakaparjamakiw kuns amuytʼapxi. Ukat pachpa amuyunakapampi qʼala chʼamaktʼayataw tantachäwinakaparus puripxi, ukat jukʼampikiw amuyunakapsa arxatapxi. Biblia apnaqkasas awisakiw aytasipxi. Jupanakatakix amuyunakapakiw nayranki.

11. ¿Iglesian Awkipa sasin uñtʼatäpki uka jaqinakax qhawqha munañanïpxisa, ukat kunatsa?

¹¹ ¿Kunatsa Diosan Arupar jan respetapkpacha? Charles Freeman sat yatxattʼat mä jaqix akham siwa: “Jupanakatakix Jesús tuqit yatichäwinak iyawsañax wali chʼamawa, kamisarak Jesusasti Dios Awkin munañap luraspasti sasaw sapxi” sasa. Ukhamasti, iglesia sarayir jilïr tatakuranakasa ukat mayninakas janiw Bibliar yäqapkiti. Jesusat parlir qillqatanakat sipansa jupanakaw nayrankapxi. Ukatwa jichhürkamas muspkañ sutinak apxatasipxi. Bibliar jiskʼachasaw Iglesian Awkipa sasas sutichasipxi. Jumatix Jesús tuqit uka jaqinakampi parlirïsta ukhaxa, qhan amuypachätaxa, munañaparuw Biblian yatichäwinakap maysar uñtayapxi.

12. ¿Kunjamsa Roma marka apnaqirix iglesiar jan waltʼayawayi?

¹² Ukat janiw ukakïkiti, iglesia pʼiqtʼirinakax Roma marka apnaqirin amuyunakaparjam arkasaw kuna amtarus puripxarakïna. Richard E. Rubenstein sat mä yatichirix akham sasaw Niceankir tatakuranakat qillqatayna: “Roma marka apnaqir Constantinox walpun jupanakar yanaptʼawayi, ukat amtanakapsa phuqawayarakiwa. Apnaqañ qalltkäna ukhatpachwa iglesianakapsa kuttʼayxäna ukat suma trabajonaksa wasitatwa churxarakïna [...]. Ukat yaqha diosanakar luqtir sacerdotenakaruw iglesian pʼiqtʼañapatakis uttʼayarakïna” sasa. Jïsa, “Constantinox iglesia pʼiqtʼirinakxar wali munañanïnwa. Jupas Iglesiatakix kamachinak apskaspa ukhamänwa”. Charles Freeman sat yatichirix akham sarakiwa: “Marka apnaqirix janiw iglesiar aliqak yanaptʼawaykiti. Jan ukasti, yatichäwinakapsa juparakiw mayjtʼayawayi” sasa (Santiago 4:4 liytʼasiñapawa).

13. ¿Kunatsa iglesia pʼiqtʼirinakax Biblian yatichäwinakap jan sum amuyapki, jumax kamsasmasa?

¹³ Iglesia pʼiqtʼirinakatakix janiw Jesusar uñtʼañas faciläxiti. Ukampis ¿Jesusat chiq yatiñax wali chʼamapunïpachati? Janiwa. Jupanakax marka apnaqirinakat qullqichasiñ laykuw Biblian yatichäwinakap maysar uñtayapxi. Ukat nayrankañ munasarakiw Diosan Arupsa maysar apanukupxi. Janiw Bibliat sum yatxatañatakix chʼamachasipkiti. Ukampis khitinakatix iglesianakan jan pʼiqtʼapki ukanakax janiw ukham chuymanïpkiti, ukatwa kuntï Bibliax Jesusat yatichki uk qhan amuyapxi. Uka tuqit parlkasaxa, akham sasaw teología tuqit yatxattʼat Nisankir Gregoriox sawkasitayna: “Isi aljirinakasa, qullqi troquirinakasa ukat yapuchirinakas tatakuranakat  sipansa jukʼamp yatipxi. Qullqi tuqit jisktʼatas wali sumwa Jesusatsa Awkipatsa qhanañchapxi. Tʼantʼax qhawhasa sasin jisktʼataxa, Awkix Yuqat sipansa jilïriwa sasaw sapxi. Ukat bañox qʼumäxiti sasin jisktʼataxa, Yuqarux Diosaw ina chʼusat luratayna sasaw sapxaraki” sasa. Ukax chiqäskapuniwa, iglesia sarayirinakat sipansa, Bibliat yatxatasaw markachirinakax taqi ukanak sum yatipxi. Ukat pachpa Gregorios masinakapas uka jaqinakar istʼapxaspäna ukhax walipunïspänwa.

QURAS TRIGOS MAYAKIW JILTAPXI

14. Qullan ajayump ajllit cristianonakax nayra patak maranakatpach aka Uraqin utjapunïnwa sasaxa, ¿kunatsa sissna?

¹⁴ Apostolanakan urunakapat aksarux qullan ajayun ajllit cristianonakax uraqin utjapuniniwa sasaw Jesusax mä uñachtʼäwin qhanañchäna. Kunjamatix suma ‘trigonakax’ ‘quranak’ taypin jilkixa ukhamarakiw utjani sasaw säna (Mat. 13:30). Uka tiempot aksarux khitinakarus Diosax qullan ajayupampi ajllïna uk janis yatkstanxa, uka kasta suma cristianonakax utjapunïnwa. Ukat taqi chuymaw Diosan Arupar arxatapxäna. Kʼari yatichirinakarus jan axsartʼasaw qhan irkatapxäna. ¿Khitinakas Diosar ukham luqtapxäna?

15, 16. ¿Khitinakas nayra maranakax Diosan Arupar arxatapxäna?

¹⁵ Francia markan iglesia pʼiqtʼir mä jaqit parltʼañäni, Agobard de Lyon satänwa (779-840 J.P.) Santonakar yupaychañasa, pachachanakataki iglesianak lurañasa ukat yaqha ukham luräwinakas janiw Bibliarjamax walïkiti sasaw qhan parläna. Ukat mä mita masipax Claudio satarakïnwa. Nayra pachachanakar yupaychañasa, santonakar rezañasa janiw walïkiti sasaw sarakïna. Ukatxa, Berengario sat mä jaqiw akat niya waranq maranak nayrax Francia, Tours markan utjarakïna, iglesia sarayir wali uñtʼat jaqïnwa. Ukampis kuntï Católica Iglesian vinotsa tʼantʼatsa yatichapki ukax janiw Bibliarjamax walïkiti sasaw säna. Iglesian yatichäwinakapat sipansa Biblian kamachinakapaw nayrankañapa sasaw säna. Ukatwa juparux jaqunukupxatayna.

¹⁶ Niya 1100 maranak qalltanxa, pä chachanakarakiw Bibliar wal arxatapxäna. Maynix Pedro de Bruys satänwa, maynisti Enrique de Lausanne satarakïnwa. Asu wawanakar bautisañasa, cruzanak apnaqañasa, jiwatanakar apxatayañasa ukat Católica Iglesian vinota tʼantʼat yatichäwinakapas janiw Bibliarjamax walïkiti sasaw Pedrox qhanañchatayna. Ukatwa juparux iglesiat jaqsupxatayna ukat 1140 maran jiwayapxatayna. Ukatsti, kuna jan walinakatï iglesian  luraski uka contrarakiw Enriquex parlarakitayna. Biblian kamachinakap pʼakintasaw jan walinak lurapxi sasaw säna. Ukatwa juparux 1148 maran carcelar jiwañkam jistʼantapxatayna.

17. ¿Kuna askinaksa Valdompi arkirinakapampix lurawayapxäna?

¹⁷ Pedro de Bruys sat chachar iglesia contra parlatapat jakkirpach nakhantayapkäna uka urunakanxa, Valdès jan ukax Valdo sat mä wawarakiw nasitayna. * Jilïrïxäna ukhaxa, wali uñtʼat jaqïxänwa, ukat Diosan arunakapat yatichasiñapatakis wal chʼamachasirakïna. Jupax janis iglesia pʼiqtʼirïkchïnxa, walpun Diosan arunakaparux respetäna. Ukatwa Biblian mä qhawqha libronakap yaqha arur jaqukipayañ amtatayna, yänakapsa ukaruw tukjasitayna. Francia markat aynachankir jaqinakax jupanakan liytʼañjam Biblia katuqapxaspa ukwa munäna. Ukat kunapachatï jaqinakax pachpa arupat Biblia katuqapxäna ukhaxa, yaqhipax chuyms chʼallxtayasipxänwa. Jankʼakiw Diosan arunakapat yatiyañ qalltapxäna ukat yänakampis yanaptʼapxäna. Tatakuranakatakix janipuniw ukax akchʼas walïkänti. Ukatwa 1184 maranxa, jilïr tatakurax Valdon arkirinakapar uñisiñat ananuküna, utanakapsa uraqinakapsa jan sinttʼasisaw aparapxäna. Ukampis ukham alisnukutaxa, yaqha chiqanakaruw Valdon arkirinakapax Diosan arunakap apapxäna. Chiqansa, uka aqkir chuyman chach warminakasa, Pedron arkirinakapasa, Enriquen arkirinakapasa ukat iglesiat saraqir mayni chach warminakasa Europan wali chʼiqintatäpxänwa. Ukat qhipa maranakanxa, akïr chachanakarakiw Diosan arunakapat saytʼasipxäna: John Wyclef (c. 1330-1384), William Tyndale (c. 1494-1536), Henry Grew (1781-1862), ukat George Storrs (1796-1879).

“DIOSAN ARUNAKAPAX JANIW CADENAMPI CHINKATATÄKITI”

18. ¿Kunjamsa 1800 maranakanxa mä qhawqha jaqinakax Bibliat yatiqañ qalltawayapxäna, ukat kunatsa ukham yatiqañax askïnxa?

¹⁸ “Diosan arunakapax janiw cadenamppi chinkatatäkiti” sasaw 2 Timoteo 2:9 qillqatax qhanañchi. Jïsa, janiw khitis ni kunas Biblian yatichawinakap imantkaspati. Khä 1870 maranakanxa, kunsa Bibliax chiqpachapuni yatichpacha sasaw mä qhawqha jaqinakax tantachasiñ qalltapxatayna. ¿Kunjamsa yatiqapxäna? Nayraqatxa, mayniw mä jisktʼampi qalltana, ukat mayninakax uka jisktʼar qhanañchañatakiw Bibliarjam sum amuykipapxäna. Ukat aruskipasin mä amtar purisax mä qillqataruw jayttʼapxäna. Kunjamtï nayra apostolanakampi ukat mayni irpir chuymaninakampix Diosan arunakaparjam amuytʼapkänxa, ukhamwa ajay tuqit nayra awkinakasax 1800 maranakan amuytʼapxarakïna. Kunjamsa Diosan Arupat yatxatañatakix chʼamachasipxäna ukat kunsa jaytawayapxistu ukanak yatisax wal kusistanxa.

19. ¿Kawkir jiskʼa tʼaqas 2012 maratakix ajllisiwayi, ukat kunatsa askixa?

¹⁹ Ukhamasti, Jehová Diosan Qhanañchirinakapax janiw amuyusaki yatichktanti, jan ukasti, kuntï Qullan Qillqatanakax siski ukwa yatichtanxa. Ukatwa Uraqpachan Jilïr Irpir jilatanakax 2012 maratakix Jesusan aka arunakap ajlliwayapxi. Juan 17:17 qillqatarjamax akham sasaw Jesusax säna: “Arunakamasti chiqawa” sasa. Ukat khitinakatix Diosampi sum apasiñ munktan ukanakax uka chiqa arunakarjam sarnaqañataki chʼamachasiñasawa. Chiqas ukaw jiwasatakix nayranki.

[Qhanañchäwi]

[Jiskt’anaka]

[8 janan qhanañchäwipa]

Jichha 2012 maratakix aka arunakaw ajllisiwayi: “Arunakamasti chiqawa” (Juan 17:17).

[7 janan fotopa]

Valdo

[7 janan fotopa]

Wyclef

[7 janan fotopa]

Tyndale

[7 janan fotopa]

Grew

[7 janan fotopa]

Storrs