Klistfuɛ kpa’m be ɲin yi Ɲanmiɛn Ndɛ’n
Klistfuɛ kpa’m be ɲin yi Ɲanmiɛn Ndɛ’n
“Ɔ ndɛ’n ti nanwlɛ.”—ZAN 17:17.
MAAN AMUN KUNNDƐ KOSAN NGA’M BE SU TƐLƐ :
?Aɲia nga be yoli i Zerizalɛmu lɔ afuɛ nga be flɛ i 49 nun’n ɔ nin nga mɛn nun asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be yo’n, ngbaciɛ benin yɛ ɔ o be afiɛn ɔn?
?Kɛ akoto’m be blɛ’n sinnin’n, sran benin wie mun yɛ be kplili Ɲanmiɛn Ndɛ’n i ti ɔ?
?Afuɛ nga be flɛ i 1870 nun’n, wafa sɛ yɛ Klistfuɛ kpa’m be boli Biblu’n nun like suanlɛ bo ɔ? ?Yɛ ngue ti yɛ be like suanlɛ wafa’n ti kpa ɔ ?
1. ?Kpalɛ klikli nga amun nin Zoova i Lalofuɛ’m be kokoli yalɛ’n, like cinnjin benin yɛ amun sieli i nzɔliɛ be lika ɔ?
?KPALƐ KLIKLI nga amun nin Zoova i Lalofuɛ kun be kokoli yalɛ kpa sa’n, like benin yɛ amun sieli i nzɔliɛ ɔ? E nun sunman e kwla se kɛ like klikli nga e sieli i nzɔliɛ’n yɛle kɛ kosan kwlaa nga e usali’n, Biblu’n yɛ ɔ fa tɛli su ɔ. Kɛ e wa wunnin like nga Ɲanmiɛn waan ɔ́ yó i asiɛ’n su’n, ɔ nin kɛ e ko wu’n i sin sa ng’ɔ ju’n, ɔ nin like nga Ɲanmiɛn waan ɔ́ yó mán e awlɛn su sran nga be wuli’n be wlɛ’n, e klun jɔli dan!
2. ?Ninnge benin wie’m be ti yɛ amun wa buli Biblu’n i fluwa nanndoliɛ kpa ɔ?
2 Sanngɛ kɛ é súan like é kɔ́’n, e wa wunnin i kɛ asiɛ’n su fluwa’m be kwlaa be nun’n, Biblu’n yɛ ɔ kwla uka e kpa ɔ. Afin e wa wunnin i kɛ nán nguan’n nin wie’n ɔ nin e ɲrun lɔ sa’m be su kosan’m be ngunmin be su yɛ Biblu’n tɛ ɔ. Ukalɛ m’ɔ kwla uka e kpa’n yɛle kɛ i nun afɔtuɛ’m be kwla yo sran’m be ye blɛ kwlaa nun. Be nga be bo be ɲin ase kpa be nanti i nun mmla’m be su’n, be ninnge’m be yo ye. Yɛ be di aklunjuɛ. I sɔ’n ti’n, e ɲin wa yili i kpa. (An kanngan Jue Mun 1:1-3 nun.) Kɛ ɔ fɛ i laa lele’n, Klistfuɛ kpa’m be ‘bu-mɛn i kɛ [Biblu’n nun ndɛ’n] ti sran liɛ, sanngɛ be wunnin i kɛ ɔ ti Nyanmiɛn ndɛ sakpa.’ (1 Tɛs. 2:13) É wá kán laa sa wie’m be ndɛ. Bé wá úka e naan y’a wun ngbaciɛ ng’ɔ o be nga be ɲin yi Ɲanmiɛn Ndɛ’n sakpa’n, ɔ nin be nga be ɲin yimɛn i’n be afiɛn’n.
BE SIESIELI NDƐ KEKLE KUN
3. ?Ndɛ benin yɛ ɔ kali kan naan w’a saci anuannzɛ mɔ Klistfuɛ klikli’m be di’n niɔn? ?Yɛ ngue ti yɛ i siesielɛ’n yoli kekle ɔ?
3 Sran klikli ng’ɔ timan Zuifu mɔ b’a wlɛmɛn i klɛn mɔ Ɲanmiɛn fɛli i wawɛ’n kpɛli i sieli’n, yɛle Kɔrnɛyi. Kɛ Ɲanmiɛn yoli sɔ m’ɔ́ fá dí afuɛ 13, sran kpanngban mɔ be timan Zuifu’n be kacili Klistfuɛ. Blɛ sɔ’n nun’n, ndɛ kun ti’n, ɔ kali kaan sa naan anuannzɛ mɔ Klistfuɛ sɔ’m be di’n w’a saci. Ndɛ sɔ’n yɛ: ?Ka naan b’a yo yasua’m be batɛmu’n, ɔ fata kɛ be wla be klɛn kɛ nga Zuifu’m be fa yo’n sa? Nanwlɛ, kɛ ɔ́ yó naan Zuifu kun tɛ kosan sɔ’n su’n ɔ timan pɔpɔ. Zuifu nga Moizi Mmla’n su yɛ be nanti’n, be wluman sran ng’ɔ timan Zuifu’n i awlo nun, naan se kɛ be nin i bé trán kɛ sran kun nin i niaan sa. Blɛ sɔ’n nun kusu’n, nn be su kle Zuifu nga be tuli Zuifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ wafa’n nun’n, mɔ be kacili Klistfuɛ’n, be yalɛ kpa. Ɔ maan sɛ bé sé bé sé naan be sɔ be nga be timan Zuifu’n, mɔ b’a wlaman be klɛn’n be nun’n, naan be nin be tran aniaan tranlɛ’n, be nin be nga be o Zuifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ wafa’n i nun’n be afiɛn’n wá sáci tɛ kpa trá laa’n. Yɛ be yalɛ klelɛ’n wá yó dan ekun.—Gal. 2:11-14.
4. ?Wan mun yɛ be yiali kɛ bé síesíe ndɛ’n niɔn? ?Yɛ aɲia sɔ’n, i su kosan benin yɛ sran kun kwla usa ɔ?
4 Afuɛ nga be flɛ i 49 nun’n, akoto mun nin kpɛnngbɛn nga be o Zerizalɛmu lɔ’n, “be yiali kɛ bé dí ndɛ sɔ’n.” Be ti Zuifu yɛ be wlali be klɛn. (Yol. 15:6) Like nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle’n i su yalɛ kpa yɛ be ɔli i kokolɛ ɔ. Nán ndɛ ngbɛnngbɛn kanlɛ ti ɔ. Be tinuntinun be kannin be klun ndɛ. ?Siɛn’n niɔn, wafa sɛ yɛ bé kpɛ́ ndɛ’n nun ɔn? ?Sran kun i like liɛ ng’ɔ klo i’n, annzɛ be nga be timan Zuifu’n be wun akunndan ng’ɔ o i klun’n i su yɛ bé jrán bé fa ajalɛ ɔ? ?Kɛ mɔ blɛ sɔ’n nun’n be kle Klistfuɛ’m be yalɛ’n, kpɛnngbɛn sɔ’m bé mínndɛ kɛ lika’n yo kpa man be ka naan b’a fa ajalɛ? ?Annzɛ kɛ ɔ ko yo naan w’a yoman kɛ be yiali ngbɛn sa’n ti’n, be nuan sɛ ndɛ kun su?
5. ?Aɲia nga be yoli i Zerizalɛmu lɔ afuɛ nga be flɛ i 49 nun’n ɔ nin nga asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be yo’n, ngbaciɛ benin yɛ ɔ o be afiɛn ɔn?
5 Andɛ’n, kɛ mɛn’n nun asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be yia’n, kɛ ɔ ko yo naan w’a yoman kɛ be yiali ngbɛn sa’n ti’n, be nuan sɛ ndɛ kun su. Asa kusu’n, be mianmian be wiengu mun naan be fa be ndɛ liɛ’n su. Sanngɛ Zerizalɛmu lɔ aɲia liɛ’n i bo lɔ’n, b’a yomɛn i sɔ ninnge wie fi. I kpa’n be ngba be nuan sɛli ndɛ kun su. ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n kwla yoli ye ɔ? Yɛle kɛ kannzɛ bɔbɔ ɔ le sran kun nin i akunndan liɛ ng’ɔ bu i ndɛ sɔ’n su’n, sanngɛ be ngba nga be yiali’n be ɲin yi Ɲanmiɛn Ndɛ’n. Ɔ maan i su yɛ be jrannin be siesieli ndɛ’n niɔn.—An kanngan Jue Mun 119:97-101 nun.
6, 7. ?Wafa sɛ yɛ be jrannin Ɲanmiɛn Ndɛ’n su be siesieli klɛn wlalɛ ndɛ’n niɔn?
6 Biblu’n nun ndɛ nga be jrannin su be siesieli ndɛ’n yɛle Amɔs 9:11, 12. Be boli ndɛ sɔ’n su Sa Nga Be Yoli’n 15:16, 17 nun. Be klɛli i nun kɛ: ‘Ḿ bá, ń kplán David awlo’n b’ɔ boli’n ekun. Yɛ i lika ng’ɔ sacili’n, ń kplɛ́n uflɛ, ń yó i kpa. Naan sran nga be ka lɛ’n, ɔ nin be bɔ be timan Zuif’n, bɔ n dunman’n wo be su’n, bé kpɛ́ n sin atin.’
7 Biblu’n nun ndɛ sɔ’n ukali Klistfuɛ nga be ti Zuifu’n maan be wunnin i wlɛ kɛ ɔ nunman nun kɛ be wla be nga be timan Zuifu’n mɔ be kaci Klistfuɛ’n be klɛn. ?Ɔ yo sɛ yɛ maan be wunnin i wlɛ sɔ ɔ? Afin be liɛ’n, be buman nvle uflɛ nunfuɛ nga be wlali be klɛn’n be kɛ ‘be timan Zuif.’ (Tul. 12:48, 49) Biblu’n i bue nga be klɛli i Ebre nun’n, kɛ bian nga be flɛ i Bagster káci i Glɛki nun’n, ɔ kacili ndɛ ng’ɔ o Ɛstɛr 8:17 nun’n kɛ: “Be wlali be nga be timan Zuifu’n be nun kpanngban be klɛn, ɔ maan be kacili Zuifu.” (Septante) I sɔ’n kle kɛ be nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n flɛ be Izraɛlifuɛ nga be kali lɛ’n, be yɛle Zuifu nin be nga be timan Zuifu mɔ be wlali be klɛn’n. Biblu’n waan be nin “be bɔ be timan Zuif’n” yɛle kɛ be nin be nga b’a wlaman be klɛn’n, bé káci Ɲanmiɛn i nvle yɛ i dunman’n trán be su. Ndɛ’n ti weiin. Ɔ nunman nun kɛ be wla be nga be timan Zuifu mɔ be waan bé káci Klistfuɛ’n be klɛn.
8. ?Ngue ti yɛ ɔ fatali kɛ Klistfuɛ nga be ti Zuifu’n be yo yakpafuɛ naan b’a kwla fa ajalɛ nga be fɛli lɛ’n niɔn?
8 Ɔ maan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nin Ɲanmiɛn wawɛ’n be ukali Klistfuɛ kpa sɔ mun maan be “nɛn sɛli” ajalɛ kun su. (Yol. 15:25) I sɔ ajalɛ’n ti’n, be kwla kle Klistfuɛ nga be ti Zuifu’n be ɲrɛnnɛn kpa ekun. Sanngɛ be nga be ɲin yi Ɲanmiɛn’n, be suannin ajalɛ sɔ m’ɔ taka Biblu’n su’n i bo yakpa su.—Yol. 16:4, 5.
BE AFIƐN NGBACIƐ’N YOLI WEIIN
9. ?Sa nga ti yɛ sran’m be fali ato ndɛ mun sanngannin Ɲanmiɛn sulɛ kpafuɛ’n nun’n, be nun cinnjin kun yɛle benin? ?Ndɛ nanwlɛ benin yɛ be kpɛli i wun ɔn?
9 Akoto Pɔlu seli kɛ kɛ akoto’m be ko wie wu’n, sran wie’m bé wá fá ato’n bé sánngan Ɲanmiɛn sulɛ kpafuɛ’n nun. (An kanngan 2 Tɛsalonikfuɛ Mun 2:3, 7 nun.) Be nga be dun asɔnun’n i ɲrun mmua’n be nun wie’m be kusu be su faman “ndɛ nanwlɛ’n” su kun. (2 Tim. 4:3) Pɔlu seli i blɛ su asɔnun kpɛnngbɛn’m be weiin kɛ: ‘Amun nun sran wie’m bé wá jáo bé kán ndɛ b’ɔ ti-mɛn i su’n bé fá láka Kristfuɛ mun naan be su be su.’ (Yol. 20:30) Sa nga ti yɛ sran’m be wa kleli ato ndɛ mun’n, fluwa kun kannin be nun cinnjin kun ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Klistfuɛ nga be suannin Glɛki’m be ngwlɛlɛ’n be wa buli sɛ be jran ngwlɛlɛ sɔ’n su be kle Ɲanmiɛn Ndɛ’n ɔ ti kpa. Be waan bé yó sɔ bé fá klé kɛ ngwlɛlɛ nga be suannin’n ɔ timan ngbɛn. Asa’n be buli kɛ i sɔ’n úka be naan b’a kwla uka mɛn’n nun fluwa sifuɛ dandan mun naan be kaci Klistfuɛ.” (The New Encyclopædia Britannica) Ndɛ nanwlɛ cinnjin kun mɔ be wa kpɛli i wun’n yɛle ndɛ nga Biblu’n kɛn i Zezi Klist su’n. Biblu’n waan ɔ ti Ɲanmiɛn i Wa. Sanngɛ be nga be klo Glɛki’m be ngwlɛlɛ’n be jran su cinnjin kɛ Ɲanmiɛn Kpli yɛle i.
10. ?Nin yɛ sɛ asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be niannin’n, nn be wunnin sran wafa nga Klist ti’n i wlɛ ndɛndɛ ɔ?
10 Asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be yiali kpɛ sunman be kokoli i sɔ ndɛ’n i su yalɛ. Sɛ ɔ ti kɛ be niannin Biblu’n nun’n nn be wunnin sran wafa nga Zezi ti’n i wlɛ ndɛndɛ kpa’n. Sanngɛ be nun sunman b’a bumɛn i kɛ Biblu’n i nun ndɛ’n ti cinnjin sɔ liɛ. I kpa bɔbɔ’n, kwlaa naan be nun sunman b’a ju aɲia sɔ’m be bo lɔ’n be dun mmua cici sie kɛ be klunklo ndɛ liɛ’n su yɛ ɔ fata kɛ be nga’m be fa ɔ. Naan be bɔbɔ be akunndan liɛ’n be kaci i ɔ, ɔ kaciman. Kɛ bé fá ajalɛ aɲia sɔ’m be bo’n, blɛ kwlaa nun’n, be flɛ i kɛ be yili Biblu’n i blo.
11. ?Wan’m be ndɛ’n su yɛ asɔnunasɔnun’m be kpɛn be jran be fa ajalɛ ɔ? ?Yɛ ngue ti ɔ?
11 ?Ngue ti yɛ kɛ bé fá ajalɛ’n be nianman Biblu’n nun kpa ɔ? Laa sa’m be su like suanfuɛ kun mɔ be flɛ i Charles Freeman tɛ su kɛ “ndɛ kpanngban nga Zezi kannin m’ɔ kle kɛ e Si Ɲanmiɛn ti dan trɛ i’n,” be nga be lafi su kɛ Zezi yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn Kpli’n, be wunman wafa nga be ko yiyi nun’n. I sɔ’n ti’n, ninnge nga be yo be be asɔnun’m be nun titi’n ɔ nin ndɛ nga be ɲrun dunfuɛ laa’m be kannin’n be wa yoli be cinnjin trali Zezi i su ndɛ nga Matie, Mark, Lik nin Zan be klɛli’n. Andɛ bɔbɔ’n, asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be nun sunman be bu i kɛ be nga be bɔbɔ be flɛ be asɔnun’n i siɛ mun’n be ndɛ nga be kan’n, be ti cinnjin tra Ɲanmiɛn Ndɛ’n. Sɛ amun nin be nga be di plɛti suklu’n be nun kun b’a koko atre nsan’n i su yalɛ le’n, atrɛkpa’n amun sieli i sɔ liɛ’n i nzɔliɛ.
12. ?Wafa sɛ yɛ famiɛn’n tinnin asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be su ɔ?
12 Rɔmu famiɛn’m be kusu’n be nuan su ndɛ’n ɲannin ta kpa aɲia sɔ’m be su. Aɲia nga be yoli i Nise lɔ’n i su ndɛ nga bian ng’ɔ suan Richard Rubenstein klɛli’n ɔ kle sɔ. I waan famiɛn nga be flɛ i Kɔnstantɛn’n ɔ yoli maan asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be ɲannin be wun kpa. Kɛ ɔ kacili famiɛn’n w’a diman afuɛ kun ɔ fali ninnge kwlaa nga be deli be be sa nun’n mannin be. Be nun wie yɛle be asɔnun sua mun nin be junman mun ɔ nin sasu nga be le i laa’n. Kɛ ninnge sɔ’m be fili be sa’n, aɲrunɲan nga amuɛn’m be ɲrun jranfuɛ’m be ɲɛnnin i’n, ɔ wa fa mannin be. I sɔ’n ti’n, Kɔnstantɛn kwla ɲannin ta ajalɛ nga be fali be aɲia nga be yoli i Nise lɔ’n su. Atrɛkpa bɔbɔ’n, i yɛ ɔ kleli be ajalɛ kwlaa nga be fali’n niɔn. Charles Freeman klɛli ekun kɛ, kɛ ɔ fɛ i aɲia sɔ’n su’n, famiɛn’n wa ɲannin ta asɔnun’m be su kpa trali laa’n. I yɛ ɔ yo maan be ɲan ɲrun ɔn. Ɔ maan i sa o ninnge kwlaa nga be kle’n nun.—An kanngan Zak 4:4 nun.
13. ?Kɛ amun niɛn i sa’n, ngue ti yɛ asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m b’a faman Biblu’n nun ndɛ m’ɔ ti weinwein’n su ɔ?
13 Asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m b’a wunmɛn i wlɛ kɛ Zezi Klist ti Ɲanmiɛn Wa. Sanngɛ sran ngbɛn nga be o lɛ bɔbɔ’n be wunnin i sɔ liɛ’n i wlɛ. Like ti yɛ ɔ ti sɔ’n yɛle kɛ sran ngbɛn sɔ’m be liɛ’n be fa ndɛ nga be kɛnngɛn i Biblu’n nun’n su. Sanngɛ kpɛnngbɛn sɔ’m be liɛ’n, sika nin kwlalɛ nga be kwla ɲɛn i famiɛn’n i sa nun’n yɛ ɔ yoli be cinnjin ɔn. Ɔ maan b’a buman Biblu’n nun ndɛ’n i like fi. Blɛ sɔ’n nun’n, be nga be waan be ti Klistfuɛ’n be su kpɛn’n, be flɛ be nun kun Grégoire de Nysse. Ɲanmiɛn sulɛ’n i su ndɛ nga sran kɛ like atɛ yofuɛ nin sika kacifuɛ nin afanniɛn mɔ be ti sran ngbɛn’n be kan’n, ɔ buli i fɔ. Kɛ sran sɔ’m be se kɛ e Si Ɲanmiɛn nin i Wa’n be timan kun’n, naan Siɛ’n i dan tra ba’n, naan kusu Ba’n i liɛ’n be yili i’n, ɔ yo Grégoire i ya. Sran sɔ’m b’a yoman kɛ Grégoire nin asɔnun kpɛnngbɛn onga’m be sa. Be liɛ’n be jrannin Ɲanmiɛn Ndɛ’n su. I ti’n be kwla wunnin ndɛ nanwlɛ sɔ’m be wlɛ. Sɛ ɔ ti kɛ Grégoire nin i wiengu sɔ’m be sieli be su be nuan bo’n nn nanwlɛ, ɔ yoli be ye!
“AWIE’N” NIN “AWIE IJRE’N” BE ƝIN LIKAWLƐ
14. ?Wafa sɛ yɛ “awie” nin “awie ijre’n” be su ɲanndra nga Zezi buli’n ɔ kle kɛ, Ɲanmiɛn w’a yaciman Klistfuɛ nga bé kɔ́ ɲanmiɛn su’n be kpalɛ le ɔ?
14 Ɲanndra kun nun’n, Zezi kleli kɛ kɛ ɔ fɛ i Klistfuɛ klikli’m be blɛ su’n, Ɲanmiɛn w’a yaciman Klistfuɛ nga bé kó dí famiɛn ɲanmiɛn su lɔ’n be kpalɛ le. Zezi fali Klistfuɛ sɔ mun sunnzunnin “awie” m’ɔ nin “awie ijre’n” be ɲin likawlɛ’n. (Mat. 13:30) Sran nga be trannin Klistfuɛ sɔ mɔ be kpali be sieli be ngunmin’n be nun’n, sɛ sran akpasua o, sɛ sɛ o, e siman be trele sa. Sanngɛ e si kɛ blɛ kwlaa nun’n, sran wie’m be kplili Ɲanmiɛn Ndɛ’n i ti yakpa su. Sran sɔ’m be yiyili be nga be waan be ti Klistfuɛ’n be ato ndɛ’m be bo. Maan e kan be nun wie’m be ndɛ.
15, 16. ?Sran benin wie mun yɛ be ɲin yili Ɲanmiɛn Ndɛ’n niɔn?
15 Be flɛ Katoliki’m be asɔnun kpɛnngbɛn kun kɛ Agobard de Lyon. Ɔ fin Aflansi. Be wuli i afuɛ nga be flɛ i 779 nun yɛ ɔ wuli afuɛ nga be flɛ i 840 nun. Waka sran’m be bo kotolɛ’n ɔ nin asɔnun sua nga be fa sran wie’m be dunman sie su’n, yɛ ninnge nga be yo be asɔnun’n nun mɔ be takaman Biblu’n su’n, bian sɔ’n buli be fɔ. Agobard i blɛ sufuɛ kun m’ɔ suan Klodius, ɔ buli ninnge nga be yo be asɔnun’n nun titi’n be fɔ. Kpɛkun klɔ sran nga be srɛ be kɛ be fa srɛ Ɲanmiɛn sa’n, yɛ kɛ sran sɔ’m be ko wu’n, be wun ninnge nga be fa wlɛ i Ɲanmiɛn sulɛ nun’n, ɔ buli be fɔ wie. Kɛ be wuli Zezi m’ɔ́ fá dí afuɛ akpi kun gua su’n, Katoliki’m be tuli be kpɛnngbɛn nga be flɛ i Bérenger. Afin i waan be bua ato se kɛ kpaun nin divɛn nga Biblu’n waan be ti Zezi i wunnɛn’n nin i mmoja’n be nzɔliɛ’n, ɔ kaci Zezi i wunnɛn’n nin i mmoja sakpasakpa. Asa’n, i waan Biblu’n nun ndɛ i kpa tra Katoliki’m be ninnge yolɛ wafa’n.
16 Kɛ be wuli Zezi m’ɔ dili afuɛ akpi kun afuɛ ya gua su’n, sran nɲɔn mɔ be klo Biblu’n i nun ndɛ nanwlɛ’n kpa’n, be wa yili be wun nglo. Be yɛle Pierre de Bruys nin Henri de Lausanne. Pierre de Bruys tuli plɛti junman’n nun, afin ɔ wunnin i kɛ ninnge wie mɔ asɔnun Katoliki’n kle’n, be takaman Biblu’n su. Be nun wie mun yɛle ba kanngan’m be batɛmu yolɛ’n ɔ nin kpaun nin divɛn mɔ be waan ɔ kaci Zezi i wunnɛn nin i mmoja sakpasakpa’n. Be nun wie ekun yɛle Ɲanmiɛn mɔ be srɛ be man be nga be wuli’n ɔ nin waka nda’n i sulɛ’n. I kwlaa sɔ’n ti’n, afuɛ nga be flɛ i 1140 nun’n, be wɔli bian sɔ’n i nun. Henri liɛ’n ɔ nin i wiengu Ɲanmiɛn sufuɛ’m be tran be Ɲanmiɛn suwlɛ kun nun. Sa tɛtɛ nga be yo be asɔnun’n nun’n ɔ nin wafa nga be su Ɲanmiɛn m’ɔ timan su’n, ɔ buli be fɔ. Afuɛ nga be flɛ 1148 nun’n, be wlɛli i bisua. Ɔ kali lɔ lele i wie cɛn.
17. ?Like nanndoliɛ kpa benin yɛ Valdo nin i sɔnnzɔnfuɛ’m be yoli ɔ?
17 Kɛ bé kún Pierre de Bruys nn b’a wu sran kun mɔ kasiɛn su’n ɔ yoli maan Biblu’n nun ndɛ truli kpa ɔ. I si dunman ng’ɔ o i su’n yɛle Valdès, wie’m be se kɛ Valdo. I liɛ’n w’a diman asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be suklu wie kɛ Pierre de Bruys nin Henri de Lausanne be sa. Ɔ kpɔcili i aɲanbeun ninnge mun kpɛkun, ɔ fali ajalɛ naan b’a kwla kaci Biblu’n, aniɛn nga sran sunman be kɛn i Aflansi i ja ngua lɔ’n wia afiliɛ lɔ lika liɛ nun’n i nun. Kɛ sran’m be tili Biblu’n nun ndɛ’n be aniɛn’n nun’n, i fɛ m’ɔ yoli be nun wie mun’n ti’n, be kpɔcili be ninnge mun yɛ be fali Biblu’n nun ndɛ nanwlɛ’n i kanlɛ’n yoli be junman. Nanwlɛ i sɔ liɛ w’a yoman asɔnunasɔnun’m be su kpɛn’m be fɛ mlɔnmlɔn. Afuɛ nga be flɛ i 1184 nun’n, yasua nin bla juejuefuɛ sɔ mɔ be wa flɛli be vaudois, Katoliki’m be su kpɛn nga be flɛ i Papu’n, ɔ tuli be Katoliki’n nun. Kpɛkun be tranwlɛ’n nun lɔ asɔnun Katoliki’n i su kpɛn’n, ɔ fuannin be be awlo’m be nun. I sɔ bɔbɔ m’ɔ yoli maan Biblu’n i nun ndɛ’n wa truli juli lika uflɛ’m be nun. Kɛ ɔ́ jú i ɲrun’n, Valdo nin Pierre de Bruys nin Henri de Lausanne ɔ nin be nga be kpɔcili asɔnun Katoliki’n, be ɲannin sɔnnzɔnfuɛ Abloki mɛn’n i lika sunman nun. Afuɛ nga be bɛli i sin’n be nun’n, sran uflɛ’m be kplili Biblu’n i ti wie. Be yɛle: John Wycliffe (Be wuli i afuɛ 1330 nun yɛ ɔ wuli afuɛ 1384 nun), William Tyndale (Be wuli i afuɛ 1494 nun yɛ ɔ wuli afuɛ 1536 nun), Henry Grew (Be wuli i afuɛ 1781 nun yɛ ɔ wuli afuɛ 1862 nun), ɔ nin George Storrs (Be wuli i afuɛ 1796 nun yɛ ɔ wuli afuɛ 1879 nun).
“NYANMIƐN NDƐ FUƐ’N, BE KWLÁ TANNIN-MƐN I”
18. ?Afuɛ nga be flɛ i 1870 nun’n, wafa sɛ yɛ Biblu’n i nun like suanfuɛ kpa’m be boli Biblu’n nun like suanlɛ bo ɔ? ?Yɛ ngue ti yɛ be like suanlɛ wafa’n ti kpa ɔ?
18 Biblu’n i kpɔfuɛ’m be miannin be ɲin naan Biblu’n nun ndɛ nanwlɛ’n w’a truman. Sanngɛ w’a yoman ye. Timote fluwa nɲɔn su’n i ndɛ tre nɲɔn i mma ngwlan’n se kɛ: “Nyanmiɛn Ndɛ fuɛ’n, be kwlá tannin-mɛn i.” Afuɛ nga be flɛ i 1870 nun’n, sran akpasua kun mɔ be tu be klun be suan Biblu’n nun like’n, be wa boli ndɛ nanwlɛ’n i kunndɛlɛ bo. Be yɛ siɛn’n be flɛ be Zoova i Lalofuɛ mun ɔn. ?Wafa sɛ yɛ be suannin Biblu’n i nun like ɔ? Be nun kun man kosan kun su. I sin’n, be koko su yalɛ, kpɛkun be kanngan Biblu’n nun ndɛ mma nga be kan sa sɔ’n i ndɛ’n be kwlaa nun. Kɛ be ko wun wafa nga ndɛ mma sɔ’m be sasa su mɔ be sansanman be wun’n, kpɛkun be nuan sɛ ndɛ kun su yɛ be klɛ sie. Like suanlɛ wafa sɔ’n ti kpa. Afin Klistfuɛ klikli’m be blɛ su’n, i sɔ yɛ akoto nin kpɛnngbɛn nga be o Zerizalɛmu lɔ’n be yoli ɔ. E ɲrun dunfuɛ sɔ’m be miannin be ɲin kpa naan like kwlaa nga bé láfi su’n w’a taka Ɲanmiɛn Ndɛ’n su. Kɛ e si sɔ’n, ɔ man e wunmiɛn dan!
19. ?Afuɛ 2012 nun Biblu’n nun ndɛ mma’n yɛle benin? ?Yɛ ngue ti yɛ Biblu’n nun ndɛ mma sɔ mɔ be fali’n ɔ nin i fata ɔ?
19 E Ɲanmiɛn sulafilɛ’n te taka Biblu’n su. I ti’n, ndɛ nga Zezi kɛnnin i Zan 17:17 nun’n, e Ɲrun dinfuɛ’m be anuannzɛ’n sieli i kɛ i yɛ ɔ ti afuɛ 2012 nun Biblu’n nun ndɛ mma’n niɔn. Zezi seli kɛ: “Ɔ ndɛ’n ti nanwlɛ.” Sran kwlaa ng’ɔ kunndɛ kɛ Ɲanmiɛn i klun jɔ i wun’n, ɔ fata kɛ ɔ fa ndɛ nanwlɛ’n su. I sɔ’n ti’n, maan e ngba e mian e ɲin naan Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle e atin titi.
[Kosan mun]
[Ndɛ kwle, bue 12]
Afuɛ 2012 nun Biblu’n nun ndɛ mma’n yɛ: “Ɔ ndɛ’n ti nanwlɛ.”—Zan 17:17.
[Foto, bue 11]
Valdo
[Foto, bue 11]
Wycliffe
[Foto, bue 11]
Tyndale
[Foto, bue 11]
Grew
[Foto, bue 11]
Storrs
