Itre Nyipi Keresiano La Ka Metrötrëne La Wesi Ula i Akötresie
27 FEBUARE KOI 4 MAAC
NYIMA: 113, 116
Itre Nyipi Keresiano La Ka Metrötrëne La Wesi Ula i Akötresie
“Wesi Ula i cilie la nyipici.”—IOANE 17:17.
1. Qaja jë la ewekë hnei epuni hna öhne thene la Itretre Anyipicine i Iehova ka isapengöne kö memine la itre xa hmi.
PANE mekune jë lo epuni a xötrei porotrike memine la ketre Atre Anyipicine i Iehova. Nemene la mekune ka ketri epuni ngöne lai ijine cili? Maine jë ala nyimu la itre ka troa sa ka hape, ‘Eni a haine la aqane huliwane la Tusi Hmitrötre hnene la Atre Anyipicine i Iehova ngöne la angeice a sa la itre hnyingeng.’ Drei jë kö lo madrine së ngöne lo easa atre la aja i Akötresieti kowe la fen, memine la pengöne la atr ka meci hë, memine fe la hna lapa treqene hnene la itre sine së ka meci hë!
2. Nemene la itre kepine matre epuni a wangatrune la Tusi Hmitrötr?
2 Ame ngöne la easa inine la Tusi Hmitrötr, easë fe hë a atre laka tha eje hmekuje kö a sa la itre hnyinge së göne la mel, me mec, me drai elany, ngo celë fe itusi lai ka ini së la aqane troa mel. Tha ka saze kö la itre eamo ka eje e hnin, nge ame koi itre ka xötrethenge hnyawa, tro pala hi a hetre thangane ka loi hnei angatre hna troa kapa. (E jë la Salamo 1:1-3.) Hnene pala hi la itre nyipi Keresiano hna kapa la Tusi Hmitrötr, “tha hnei [angatr] hna kapa kösë tenge ewekë i ate, ngo wesi ula i Akötesie.” (1 Thes. 2:13) Maine tro sa wai pengöne hmaca lo itre ewekë ka traqa ekö, tro hë sa öhne la eisapengönene la itre ka metrötrëne la Wesi Ula i Akötresie memine la itre tha metrötrëne kö.
AQANE SEI JOLEN LA MEKUNE KA TRU
3. Nemene la mekune ka azikozikone la casi ne la itre pane Keresiano ekö, nge nemene la ka troa nyixane hmaca la aqane akötrë angatr?
3 Kola e la 13 lao macatre thupene lo kola ië Konelio, ketre atre ethen tha hna peritomone kö, nge fetra jë hi la ketre mekune ka azikozikone la casi ne la ekalesia, hnene laka kolo pala hi a kökötre trotro thei angetre etheni la itre Keresiano ka lapaun. Ame lo lai ka nyi ejolene la ekalesia, tre, ene lo mekune hna hape tro fe a hane peritomone la itre trahmanyi qëmekene troa xome la bapataiso, tune lo hna amekötine koi angetre Iudra. Tha ka hmaloi kö la mekune celë kowe la atre Iudra, pine laka, ame fene la Wathebo, tha ijije kö kowe la atre Iudra troa lö hnine la uma ne la ketre atre ethen, nge nanyi pala ha lai troa hane ce sinee. Ketre, ame mina fe la itretre Iudra ka xome la hmi Keresiano, tre, ngazo la aqane akötrë angatre pine tro trije la hmi ne la itre xötrapane i angatr. Matre trotrohnine hi së laka, maine tro hmaca fe angatre a hane kapa la itretre ethen tha hna peritomone kö e nyipi angatr, tro ha elëhni catre la itretre catre fë la hmi angetre Iudra.—Gal. 2:11-14.
4. Drei la ka troa seijolene la ewekë cili, nge nemene hë la itre mekune ka troa huliwa ngöne la he ne la itre atr ka atre pengöne hë lai mekune cili?
4 Ame lo macatre 49 M.K. a e Ierusalema, hnene la itre aposetolo me itre qatr, lo angetre Iudra hna peritomone “hna icasikeujë troa ithanatane la ewekë cili.” (Ite hu. 15:6) Ame ngöne lai ijine cili, tha hnei angatre kö hna thele troa isenyine la itre hnepe götrane ne la wathebo ka pë pengön, ngo hnei angatre pe hna xome la itre nyipi ini qa hnine la Tusi Hmitrötr. Catre la itre mekune hnene la lue lapa hna isa catre fë. Ngo hapeu, tro kö angatre a pi hune fë mekun, me catre fë la aqane wai ewekë i angatr? Tro jë kö la itre qatre thup ngöne la ijine cili a treqene matre nango haodrai pi e Isaraela, matre axeciëne pi la mekune hnei angatre hna ce amekötin? Maine hapeu, tro jë kö la lue lapa a ce thë la ketre mekune nyine tro hi a ce amadrinë nyidro?
5. Nemene la eisapengönene lo icasikeu e Ierusalema ka eje ekö ngöne lo macatre 49, memine la itre icasikeu i hmi ngöne la itre macatre e thupen?
5 Ame la ce thë, me casi ne troa icilekeu, tre, itre ewekë lai hna majemine kuca hnine la itre icasikeu i hmi ngöne la hnedrai së. Ngo ame ngöne la ijine icasikeu ekö e Ierusalema, tre, pëkö ce thë me imusinë. Qa ngöne lai, tha jole kö koi angatre troa axeciëne la mekune ka cas. Hnauëne laka ce mekune i angatre pi kö? Maine nyipici ka hape, hetre mekune hnei angatre hna isa pi catre fë, ngo hnei angatre asë hi hna metrötrëne la Wesi Ula i Akötresie, nge hnene la itre hna cinyihane ka hmitrötre hna senge la jole ka eje ngöne la ekalesia.—E jë la Salamo 119:97-101.
6, 7. Nemene la aqane xome angatre la itre hna cinyihane matre troa unijolene la peritom?
6 Ame la mekene tusi ka ixatua troa una lo lai jol, tre, Amosa 9:11, 12. Tune la hna amexeje hnei Ite Huliwa 15:16, 17, kola hape: “Tro ni a hmaca, nge tro ni a xejë la uma ne heta i Davita ka kei ; me xupe hmaca la ite hnepe ga ethite ne eje me acil; mate troa thele la Joxu hnene la ite thelene la nöjei ate, me nöjei etheni asë, lo ite hna ati ëjene qa ngöne la ëjeng.”
7 Ma tro jë hi ketre a qaja koi së ka hape, ‘pëkö nyine anyipicine ngöne la xötre celë ka hape, tha nyipi ewekë kö troa peritomone la atre etheni Keresiano.’ Nyipici, nge tro hi a trotrohnine lai xötre hnene la atre Iudra Keresiano. Ke ame koi angeic, e peritomone hë la atre etheni, tre, tha ceitui angeice hmaca kö me ‘nöjei etheni asë,’ ngo trejine hë me angeic. (Eso. 12:48, 49) Hanawange la aqane ujëne la Esetera 8:17 hnei Giguet ngöne la Tusi Hmitrötr La Septante, kola hape: “Ala nyimu la hna peritomone thei angetre etheni nge ka uti kowe la hmi Iudra.” Celë hi matre, ka mama hnyawa hi lo hna perofetane hnene la itre hna cinyihane ka hape, ame la thelene la lapa i angetre Isaraela (itre angetre Iudra me itre hna nyi sine hmine hnei angatre hna peritomon) me “nöjei etheni asë” (itre etheni tha hna peritomon), tro ha acasi angatre asë hnine la lapa hna ati ëjene hnene la atresiwa i Akötresie. Ame la peritom, ke, tha hna amekötine fe kö troa trongëne hnene la atre etheni ka lö hnine la hmi Keresiano.
8. Pine nemene matre nyipi ewekë kowe la itre Keresiano troa catre matre xatua angatre troa xomi mekun?
8 Hnene la Wesi Ula i Akötresie me uati hmitrötre i Nyidrëti hna xatuane la itre Keresiano troa “ca hni.” (Ite hu. 15:25) Maine nyipici laka, tro ha akötrëne catrëne la itretre Iudra ka hmi Keresiano pine la mekune hnei angatre hna axeciën, ngo ame itre ka mele nyipici, tre, hnei angatre hna nue la Tusi Hmitrötre troa xatua angatre troa xomi mekun.—Ite hu. 16:4, 5.
KA MAMA HNYAWA LA EISAPENGÖNEN
9. Nemene la ketre kepine ka tru matre qali pi la nyipi hmi, nge nemene la ini ka xulu qa ngöne lai?
9 Hnei Paulo aposetolo hna qaja ha ka hape, thupene la hna meci hnene la itre aposetolo, tro ha löthe la hmi Keresiano hnene la itre ini ka thoi. (E jë la 2 Thesalonika 2:3, 7.) Ame la itre xa ka uti trije la “ihaji ka pë ethan,” tre, ene hi lo itre xa ka elemekene la ekalesia. (2 Tim. 4:3) Hnei Paulo hë hna thuemacane la itre qatre thupe ngöne la ijine i angeic ka hape: “Tro fe a xulu thei nyipunieti kö la nöjei ate ka troa qaja la ite ewekë ka qaliqali, troa hule koi angate la itete deng.” Hna qeje pengöne hnene la ketre itus (The New Encyclopædia Britannica) la kepine ka tru matre traqa pi itre xane kowe la mekune ka qali: “Hnene la itre Keresiano ka kapa la itre ini ne la angetre Heleni hna xome la itre ini cili matre troa qeje pengöne la itre ini ne la hmi Keresiano. Angatre hi lai a pi amamane la sipu inamacane i angatre kö, nge angatre a mekune laka aqane tro hi lai a hule la itre wanaithihlë ka qa hna ini tui angatr.” Ame la ketre ini ka tru hna atriane hnene la ini ne la itre wanaithihlë, tre, kolo pengöi Iesu Keriso. Tusi Hmitrötre a qeje nyidrë ka hape, Hupuna i Akötresie, ngo itre ka xötrethenge la ini angetre Heleni a pi hune fë ka hape, nyidrëti la Akötresie.
10. Nemene ekö la nyine troa kuca hnene la itre hene ne hmi, matre troa atre la nyipi pengöi Keriso?
10 Ame la mekune cili, tre, hna ithanatane ngöne la itre sinod. Maine ka tru ju koi angatre la Itre Hna Cinyihan, pë ju kö tro angatre lai a isenyin, ngazo pe tha hna ujë tune kö lai hnene la ka ala nyim. Traqa fë hë angatre ngöne la hna icasikeu la itre sipu mekuna i angatr, nge isa bëeke fë hmaca ju kö la itre mekune cili hna isa catre fë. Hawe, pëkö ca mekune hna axeciëne me ithanata hna ifekeune ka ihmeku memine la Itre Hna Cinyihan.
11. Nemene la ka tru kowe la itre hene ne hmi ngöne la angatre a troa xomi mekun, nge pine nemen?
11 Pine nemene matre tha wai pengöne kö angatre la itre mekune thenge la Itre Hna Cinyihan? Kola sa hnene la ketre atre ini, Charles Freeman ka hape, hnene hi laka isazikeu kö la mekune i angatre memine la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr. Angatre a mekune laka, Iesu la Akötresie, nge kolo pe a mama ngöne la itre trenge ithanata i Iesu ka hape, ka sisitria kö la Tretretro hui Iesu. Nge pine laka thatreine kö angatre jele thoine la hnei Iesu hna qaja, hawe, angatre a qale ju pe kowe la hna amekötine hnei hmi me itre mekune i atr, nge trije pë hë la evangelia. Tha patre kö lai thina cili qathene la itre hene ne hmi enehila; ka tru pala hi koi angatre la hna qaja hnene la itre tane la hmi, hune la hna qaja hnene la Wesi Ula i Akötresie. Maine tro epuni a ithanatane la pengöne la Tirinite memine la ketre ka qa hna ini hmi, canga tro hi epuni a öhne lai.
12. Nemene la hna kuca hnene la joxu ne Roma nge ka hetre thangane ka ngazo?
12 Ame la ketre ewekë ka mama ngöne la itre sinod, tre, ene la aqane lö hnine la itre icasikeu i hmi, hnene la itre joxu ne Roma ekö. Hna cinyihane hnene la atre ini Richard E. Rubenstein la ëjen, göne lo sinod e Nicée, ka hape: “Tha co kö ekö la aqane atrenamone Constantin la itre hene ne hmi. Qa ngöne lai, tha ca macatre ju kö nge ase hmaca fe hë xupe me nue lo itre uma hmitrötr, memine la itre huliwa me hnëqa lo hna thapa ekö qathei angatr . . . Hnei angeice hna hamëne fe kowe la itre hene ne hmi la itre götrane qa ka tru lo hna cilëne ekö hnene la itre hene ne hmi angetre ethen.” Qa ngöne lai, “hetre ecatrene hë la musi Constantin matre tha jole kö koi angeice troa hune fë la mekuna i angeice ngöne la ijine sinod e Nicée.” Ketre kolo mina fe a qaja hnei Charles Freeman, ka hape: “Qane ju hi lai ijine cili, mama pi hi ka hape, tro pala hi la itre joxu a lö hnine la huliwa i hmi, me lö hnine fe la itre ini hna axeciën hnei hmi.”—E jë la Iakobo 4:4.
13. Hnauëne laka tha kapa kö ekö hnene la itre hene ne hmi la itre nyipici hna qaja hnyawa hnene la Tusi Hmitrötr?
13 Maine jole pala kö kowe la itre hene ne hmi ne lo ijine cili troa atre la nyipi pengöi Iesu Keriso, ngo pë fe kö ejolene lai kowe la itre atrene la nöj. Pine laka, tha angatre kö a thele mani thene la joxu cile me thele hnëqa ka tru hnine la hmi, hawe, tha jole kö koi angatre troa wai ewekë jëne la Itre Hna Cinyihan. Hnene la ketre hene ne hmi ngöne la ijine cili, Grégoire de Nysse la ëjen, hna wai gelene la itre atrene la nöj, ene lo itre ka salem, me itre ka sei mani, me trene setroa, me itre hlue, pine laka ketre pengöne kö la aqane ithanatane angatre la hmi. Xele kö Grégoire ma wange tro la itre atrene la nöje a qaja laka ame la Hupuna, tre, isapengöne kö memine la Tretretro, nge ka tru kö la Tretretro hune la Hupuna, nge hna xupe la Hupuna. Atreine hi la itre atrene la nöje troa qeje pengöne la itre nyipici jëne la Tusi Hmitrötr. Ketre ewekë lai hna tha kuca hnei Grégoire de Nysse me itre hene ne hmi. Ketre ka loi ju kö ekö e tro angatre a drenge la itre atrene la nöj!
“QITE” ME “ZIZANIA” A CE CIA
14. Nemene la xötre ne la Tusi Hmitötre ka upi së troa qaja ka hape, hetre keresiano hna iëne pala hi e celë fene qane ekö lo hneijine i Keriso?
14 Kola mama ngöne la ketre ceitune i Iesu laka, qane lo hneijine i nyidrë, tro pala hi a hetrenyi la itre Keresiano hna iëne e celë fen. Hnei nyidrëti hna aceitunë angatre memine la itre “qite” hna trane trâne hnei “zizania.” (Mat. 13:30) Eje hi laka, thatreine kö tro sa qaja hnyawa ka hape, drei la itre atr maine itre lapa ka sine la lapa i ange hna iën, ngo atreine hi tro sa qaja ka hape, hetre atr pala hi ka catre cilëgöline la Wesi Ula i Akötresie, me qajaqaja la itre ini ka qali hna hamëne hnei hmi. Tro sa ce wange la itre hnepe ceitun.
15, 16. Qaja jë la itre ëjene la itre atr ka isigöline la Wesi Ula i Akötresie.
15 Hnene la ketre pisope, Agobard de Lyon qa Faras (779-840 M.K.), hna xele ma wange la troa hmi kowe la itre hnasatr, me nue la itre uma ne hmi thatraqane la itre ka hmitrötr, me cile kowe la aqane kuci hmi ka isazikeu memine la Itre Hna Cinyihan. Hnene fe la ketre pisope ngöne la hneijine cili Claudius la ëjen, hna xele ma kapa la itre aqane kuci hmi me itre thithi kowe la itre ka hmitrötr, me troa atrune lo itre ewekë hna ahmitrötrëne nyine troa hmi kow. Ame lo itre macatre 1100, hna upetriji Bérenger de Tours, ketre hene ne hmi qa Faras, pine la hnei angeice hna xele ma kapa la hna ini hna hamëne hnene la hmi katolik, hna hape, ame la areto me waina, tre, celë hi sipu ngönetrei me madra i Keriso lai. Ame koi angeic, ka sisitria kö la Tusi Hmitrötre hune la itre wathebo hna hamëne hnei hmi.
16 Ame ngöne lo itre macatre 1200, traqa pi hi la lue ka cilëgöline la Tusi Hmitrötr, Pierre de Bruys me Henri de Lausanne. Hnei Pierre hna sipu nuetrije la hnëqa ne pen, pine laka xele kö angeice ma kapa la ini hna hamëne hnei hmi Katolik, göi troa bapataisone la itre medreng, memine la pengöne lo ini göi areto, me waina, lo hna hape sipu ngönetrei me madra i Iesu hi, me itre thithi thatraqane la itre ka mec, me thili koi kuluse. Ame lo macatre 1140, hna humuthi Pierre pine la itre ini hnei angeice hna isigölin. Hnei Henri, ketre moan katolik, hna qaja amamane la engazone la itre hna majemine kuca e hnine la hmi, memine fe la aqane kuci hmi ka isazikeu memine la Tusi Hmitrötr. Ame lo macatre 1148, kola othi angeic, nge meci ju kö angeic e kalabus.
17. Nemene la itre ewekë ka tru hna kuca hnei Valdo me itre ka xötrethenge angeic?
17 Ame lo ijine kola dreuthe amele Pierre de Bruys pine qaja amamane la engazone la hmi, kolo fe hi a hnahone la ketre atr ka tro elanyi a hamë ixatua göi troa haöthe la itre nyipici ne la Tusi Hmitrötr. Pierre Valdès, ou Valdo b la ëje i angeic. Ame angeic, ngacama tha hene ne hmi fe kö tui Pierre de Buys me Henri de Lauzanne, ngo ka tru koi angeice la Wesi Ula i Akötresie. Hnei angeice hna nue la itre mo i angeic, me thele jëne troa ujëne la itre hnepe götrane la Tusi Hmitrötre ngöne la qene hlapa hna ithanatane ngöne la götrane kolo jë ne Faras. Hnei itre xane hna drenge la maca ne la Tusi Hmitrötre ngöne la sipu qene hlapa i angatr, ene pe angatr a hai, me nuetrije fe la itre mo i angatr, me hamëne pe la mele i angatre troa cainöjëne la nyipici koi itre xan. Tha hna wangaloine kö la ewekë celë hnei hmi. Ame hë lo macatre 1184, hna upetrije lo itre atr cili trahmanyi me föe lo hna hëne e thupëne pë hë ka hape, Vaudois, hnene la pape i itre katolik, nge hna helë angatre fe qa ngöne la itre hnalapa i angatre hnene la itre pen. Qa ngöne la hna upi angatr, ene pe haöthe jë hi la itre xa götrane hnene la maca ne la Tusi Hmitrötr. Ame la pune lai, ame lo itre ka xötrethenge Valdo me Pierre de Bruys me Henri de Lauzanne me itre xane ju kö, hna isa öhnyi angatre ngöne la nöjei götrane ka nyimutre ne Erop. Mama hmaca jë hi la itre xa ka cilëgöline la Tusi Hmitrötre ngöne la itre macatre ka nyimutre e thupen: John Wycliffe (1330-1384), William Tyndale (1494-1536), Henry Grew (1781-1862), me George Storrs (1796-1879).
“THA HNA OTHE KÖ LA WESI ULA I AKÖTESIE”
18. Qaja jë la aqane inine la Tusi Hmitrötre hnene la itre hnainin ngöne lo itre macatre 1800, memine la kepine matre ka hetre thangane la aqane ini cili.
18 Thatreine kö la itre ka ithupëjia memine la Tusi Hmitrötr troa sawa la nyipici troa cia hlöeë. Kola qaja ngöne 2 Timoteo 2:9, ka hape: “Tha hna othe kö la wesi ula i Akötesie.” Ame ngöne la macatre 1870, hna nyiqane thele la nyipici hnene la ketre gurup, ene lo itre ka inine hnyawa la Tusi Hmitrötr. Nemene la aqane inine angatre la Tusi Hmitrötr? E hnyinge hë ketre, tro la itre atrene la gurupe a ce ithanatane lai hnying. Thupene lai, angatre a xome la itre xötre ka sajuëne la mekune ka casi nge ka atreine sa lo lai hnying. Nge e ase hë, angatre ha axeciëne ju la mekune me cinyihane ej. Easa madrine la easa atre ka hape, hnene la itretre pane Anyipicine i Iehova hna nue la Tusi Hmitrötre troa köjane koi angatre la itre ini hnei angatre hna troa mejiune kow; tune la aqane kuca ha ekö hnene la itre pane Keresiano.
19. Nemene la tane la idrai thatraqai macatre 2012, nge pine nemene matre ka ihmeku hnyawa?
19 Tusi Hmitrötre la trepene la itre ini hne së hna kapa enehila. Celë hi kepine matre, hnene la lapa ne xomi meköti ne la Itretre Anyipici Iehova hna iëne lo itre trenge ewekë i Iesu ngöne Ioane 17:17 nyine tane la idrai thatraqai macatre 2012, kola hape: “Wesi ula i cilie la nyipici.” (Ioane 17:17) Thatreine kö troa kapa hnei Akötresieti la atr ka tha mele thenge kö la nyipici. Qa ngöne lai, loi e tro asë hi së a isa catre troa kuca la hne së hna atrein, me nue la Wesi Ula i Akötresieti troa eatrongë së.
[Ithueamacany]
a Ite macate i Keriso.
b Hna majemine hë Valdès ka hape, Pierre Valdès maine Pierre Valdo, ngo thatre kö së la nyipi ëje i angeic.
PANE WANGE HMACA JË LA ITRE MEKUNE CELË:
․․․․․
Nemene la eisapengönene la icasikeu hna hnen ekö e Ierusalema ngöne lo macatre 49 M.K. memine la icasikeu ne la itre hmi?
․․․․․
Drei la itre xa ka cilëgöline la Wesi Ula i Akötresieti ekö thupene lo hneijine i angaposetolo?
․․․․․
Nemene la aqane inine la Tusi Hmitrötre hna xome hnene la itre Keresiano ngöne la itre macatre 1800, nge pine nemene matre ka hetre thangane lai?
[Thying]
[Iatr ne la götran 8]
Ame la tane la idrai göi macatre 2012, tre, “Wesi Ula i cilie la nyipici.”—Ioane 17:17
[Iatr ne la götran 7]
Valdo
[Iatr ne la götran 7]
Wycliffe
[Iatr ne la götran 7]
Tyndale
[Iatr ne la götran 7]
Grew
[Iatr ne la götran 7]
Storrs