Bene Kidishitu ba Bine Balēmekele Kinenwa kya Leza

“Mwanda obe kyo kyabinebine.”—YOA. 17:17.

1. Mungya byowimwenine abe mwine, tela mwanda wa mvubu ulombola kwishila kwishidile Batumoni ba Yehova na bipwilo bikwabo.

 VULUKA’PO bidi musunsa mubajinji owesambile na Kamoni wa Yehova. Le i bika byowavuluka mu byomwesambile? Bavule bakalondolola amba, ‘Natengelwe pa muswelo waingidije Kamoni Bible pa kulondolola ku bipangujo byami byonso.’ Bine twaloelelwe pa kusokola mpango ya Leza itala ino ntanda, bitufikilanga potufwanga, ne pa lukulupilo lotudi nalo pa baswe betu bafwile!

2. Le i bubinga’ka bumo-bumo bowāitabijije Bible?

² Inoko, potwaendelele kwifunda, twayukile amba Bible wisambilanga pa bintu bivule; kalondololangapo’tu enka ku bipangujo byetu bitala būmi, lufu ne mafuku āya kumeso. Twafula ku kujingulula amba Bible i dibuku dya kamweno mpata pano pa ntanda ponso. Madingi andi keadipo na mfulo, ne boba bealonda na katentekeji bakekala na būmi buyampe ne bwa nsangaji. (Tanga Mitōto 1:1-3.) Bene Kidishitu ba bine betabijanga nyeke Bible; “kepamo na mwanda wa bantupo, ehe, i na mwanda wa Leza.” (1 Tes. 2:13) Shi ubandaule monka mānga, ukamona amba kudi kwishila pa bukata bwa boba balēmekele bya binebine Kinenwa kya Leza na boba kebekilēmekelepo.

MWANDA MUKUTAKANE UBAPU

3. Le i mwanda’ka wāvutakenye bumo bwa kipwilo kya mu myaka katwa kabajinji kya bwine Kidishitu, ne mwanda waka wādi mukomo kupwa?

³ Myaka 13 yalondele’po pa kupwa kwa kushingwa māni kwa Konilusa Mujentaila umbajinji wampikwa kutwela kwisao, kwalupuka mwanda wāvutakenye bumo bwa kipwilo kya bwine Kidishitu. Bajentaila bavule bākwatakenye lwitabijo lwa bwine Kidishitu. Mwanda mwine i uno: Le bano bana-balume bādi bafwaninwe kutwejibwa kwisao kukwatañana na bibidiji  bya Bayuda kumeso kwa kubatyijibwa’bo? Uno kewādipo mwanda upela kupwa ku Bayuda. Bayuda bādi balamine Mukanda wa Bijila kebādipo batwela mu njibo ya Mujentaila nansha ke kupwana nandi kwine. Bayuda Bene Kidishitu bādi kala balondwalondwa bininge pa kuleka kobālekele mutōtelo wabo mubajinji. Shi bāfikile’tu’nka ne ku kutweja Bajentaila bampikwa kutwejibwa kwisao mu bukata mwabo, longa kino kyādi kya kutandabula mfika pa bukata bwa boba bādi na nkulupilo ya Bayuda ne Bene Kidishitu, kadi kyādi kyakubweja’ko monka matope.—Ngat. 2:11-14.

4. Lelo i bāni bādi banenwe kupwija mwanda, ne boba bādi babandila bādi bakokeja kwipangula bipangujo’ka pa uno mwanda?

⁴ Mu 49 K.K., batumibwa ne bakulumpe ba mu Yelusalema, bene bātwejeje Bayuda kwisao, “babungakanine pamo kushintulula uno mwanda.” (Bil. 15:6) Byobādi besamba kebyādipo bimanine pa myanda ya bituputupu, inoko byādi bimanine pa lufundijo lwa binebine. Bonso bādi baleta milangwe yabo pa mwanda’wa. Le mu dino difuku, kudi muntu wādi uningila byasaka nansha byafwatakanya? Le bakulumpe bādi bapelwe biselwa, bādi bafwaninwe kwilaija pa kukwata butyibi kufika’nka ne bipwa lunwa lwa bipwilo mu Isalela? Nansha bādi bakwitabija kintu kyokebādipo bakulupile amba i kya bine, mwanda’tu wakukwata butyibi bwa mfulo?

5. Lelo i mu miswelo’ka ya mvubu mwādi mwishidile mīsambo ya mu Yelusalema ya mu 49 K.K. na bitango bya bipwilo byālongelwe myaka tutwa pa kupita’po?

⁵ Kwitabija kitabijeitabije ne kuningilwa bivudile kumweka mu bitango bya bipwilo dyalelo. Inoko, mu ino mīsambo ya mu Yelusalema bino bintu kebyādi’mopo; nansha ke muntu uningila bakwabo betabije byasaka. Mfulo mfulō, bakwatyila pamo butyibi bwa mfulo. Lelo byāpityile namani? Nansha byādi muntu yense ulombola mwamwena, ino bonso bātenwe’mo bādi balēmekele Kinenwa kya Leza, ne bino bisonekwa bikola byebakweshe pa kupwija uno mwanda.—Tanga Mitōto 119:97-101.

6, 7. I muswelo’ka wāingidijibwe Bisonekwa pa kupwa mwanda utala disao?

⁶ Kisonekwa kyākweshe pa kupwa mwanda i kya Amose 9:11, 12. Enka mokipitulukilwe mu Bilongwa 15:16, 17, motutanga amba: “Nkajokanga kushimikulula kipema kya Davida kyaponene nkekishimikulula pa masala akyo nkekīmike dikwabo. Amba boba bashalashalapo bakimbe Yehova, ne baJentaila bonso bāinikwa ku dijina dyami. I Yehova uno wanene namino.”

⁷ Muntu ubwanya kunena’mba; ‘ino ilaija bidi, kino kisonekwa kekinenapo amba kebyādipo na mvubu ku Bajentaila betabije batwele kwisao.’ I bine; inoko Bene Kidishitu Bayuda bādi bayukile uno mwanda. Kebādipo bamona Bajentaila batwele kwisao bu ‘bantu ba mizo,’ ino bu banababo. (Div. 12:48, 49) Kimfwa, mungya bwalamuni bwa Bagster bwa Septante, tutanga mu Eseta 8:17 amba: “Bajentaila bavule bāendejibwe kwisao ne kwikala Bayuda.” Mu uno muswelo, kitatyi kyālaile Bisonekwa amba boba bashele’ko ba njibo ya Isalela (Bayuda ne Bayuda batwejibwe kwisao bētutyile’mo) bonso ne ‘bantu ba mizo yonso’ (Bajentaila bampikwa kutwejibwa kwisao) bakekala ke bantu bamo ba dijina dya Leza, musapu wādi padi tō. Bajentaila kebādipo banenwe enka kutwela kwisao pa kwikala Bene Kidishitu.

8. Mwanda waka byādi bilomba kwikala na bukankamane pa buno butyibi bwākwetwe?

⁸ Kinenwa kya Leza ne mushipiditu wandi byātonwene Bene Kidishitu ba bine bekale na “mutyima umo.” (Bil. 15:25) Nansha butyibi byobwāletēle Bayuda Bene Kidishitu kupangwapangwa kuvule, ino bantu ba kikōkeji bākwatakenye butyibi bwādi bwimanine pa Bible.—Bil. 16:4, 5.

 KIYUKENO KILOMBOLA KWISHILA

9. Le i bubinga’ka bwine bukatampe bwālengeje kavutakanya mu butōtyi bwa bine, ne i bufundiji’ka bwa kamweno bwāonenwe?

⁹ Mutumibwa Polo wālaile amba pa kupwa kufwa kwa batumibwa, lwitabijo lwa Bene Kidishitu lwādi lwa kutadilwa na mfundijo ya bubela. (Tanga 2 Tesalonika 2:3, 7.) Mu bukata bwa boba bāpelele “lufundijo lukomo” mwādi mubadilwa ne boba bādi na byepelo. (2 Tem. 4:3) Polo wādyumwine bakulumpe ba mu andi mafuku amba: “Ku bānwe bene nako kukemutalukilanga bantu bakwisamba byalupatalupata, mwanda wa kukokela bāna-babwanga ko badi.” (Bil. 20:30) Dibuku dimo The New Encyclopædia Britannica dilombola bubinga bukatampe bwālengeje lupata amba: “Bene Kidishitu bādi bafundile mafilozofi a Kingidiki bāshilwile kukimba kubingija ano mafilozofi amba bamone kuloelelwa pa mityima ne kwalamuna bajentaila bafunde.” Lufundijo lumo lwa kamweno lwāvutakenye ñeni ya bajentaila i lwa kuyuka Yesu Kidishitu mwine i ani. Bible umutelanga bu Mwanā Leza; ino bantu basenswe mafilozofi a Kingidiki bādi bakomeneja amba Yesu ye Leza.

10. Lelo mwanda utala pa kuyuka Kidishitu wādi ukokeja kupwa namani?

¹⁰ Uno mwanda wēsambilwe’po mu bitango bivule bya bipwilo. Wādi ukokeja kupwa biyampe shi mikendi bādi balēmekele Bisonekwa, ino bavule mu bukata mwabo kebādipo bebilēmekele. Na bubine, bavule mobadi bākwete kala butyibi kumeso kwa abo kufika ku bitango, kadi bādi balamete’nka ku milangwe yabo. Butyibi ne mbila yalupukile ku bino bitango kebyādipo bimanine pa Bisonekwa.

11. Lelo i bulēme’ka bwāpelwe bendeji betwa bu Bashandya Bipwilo, ne mwanda waka?

¹¹ Mwanda waka Bisonekwa kebyābandawilwepo ne pa mfulo? Mufundi umo Charles Freeman ulondolola amba boba bakulupile amba Yesu i Leza “bakomenwanga kupatanya binenwa bivule bya Yesu bya amba Leza Tata umutabukile bukata.” Ku mfulo, bisela bya kipwilo ne milangwe ya bendeji yāpingakenine pa Maevanjile. Kufika ne dyalelo, bendeji bavule ba bipwilo bazunzulanga binenwa byampikwa bukomo bwa mushipiditu bitwa bu Bashandya Bipwilo kupita’ ko Kinenwa kya Leza! Shi kodi mwisambe kala na muntu wakafundile lufundijo lwa Busatu busantu ku bitango, padi nobe wajingulwile kino.

12. Lelo i lupusa’ka lubi lwāingidije mulopwe?

¹² Mwanda mukatampe wēsambilwe mu bino bitango i wa kwikuja kwekujije’mo balopwe ba Loma. Pa uno mwanda, Polofesele Richard Rubenstein wāsonekele pangala pa kitango kya Nisé amba, “Constantine waesele ne kupeteja [Baeveke] kutabuka ne pa bilotwa byabo. Kubwipi kwa mwaka kubwana, mulopwe mupya wājokeje nansha kubakulula bipwilo byabo byonso, kwibalwija twaji ne bitenta byebayetwe . . . Wāpele bendeji betela bu Bene Kidishitu madyese ādi apebwa bapidishitu bajentaila.” Ku mfulo, “Constantine wādi na lupusa lukatampe—nansha ke lwa kusomanya—enka ne butyibi bwākwetwe mu Nisé.” Charles Freeman wābingije bino binenwa amba: “Mu kino kitango kyapityile, mulopwe kadipo enka na lupusa lwa kukomeja kipwilo, ino i ne lwa kutadīla bufundiji bwakyo.”—Tanga Yakoba 4:4.

13. Molangila, i bintu’ka byātonwene bendeji ba kipwilo ba mu tutwa twa myaka yālondele’po basūle bufundiji bwinebwine bwa mu Bible?

¹³ Nansha byādi bikomenwe bantu ba bulēme kuyuka na bubine Yesu Kidishitu i ani, bantu bitupu bavule kebādipo na ano makambakano. Nansha byokebādipo basangedile kulambula potomoni wa nsahabu kudi mulopwe nansha kutubulula twabo twaji mu kukimba bukata mu kipwilo, ino bādi bakokeja kumona myanda biyampe na bukwashi bwa Bisonekwa. Mungya nsekununi yonso, mo mobalongele. Grégoire wa mu Nysse mwifundi wa teoloji wa mu kine kitatyi’kya, unena bino binenwa bitala bantu bonso amba:  “Bantu bapoteja bisandi, bashintula lupeto, ne bansunga bonso, besambanga myanda ya Leza. Shi wipangula kamweno kadi na lupeto lobe, ino bafilozofe bamo kebakushintulwila’ko kwishila kwishidile ba Mwana ne Tata. Shi ubaipangula lupoto lwa mukate, bakulondolola amba Tata i mupite Mwana bukata. Abe ukimba kuyuka shi kudi kwa koila, waivwana bakulondolola amba Mwana weikadile’ko.” Bine, kwishila na bakatampe ba bipwilo, bantu bitupu bavule bākwatakenye butyibi bwabo bwa mfulo na kwingidija Kinenwa kya Leza. Grégoire ne bapwani nandi badi ba kulonga biyampe shi bebatejeje!

“ÑANO” NE “BITYANI” BITAMINE PAMO

14. Mwanda waka tubwanya kunena amba tamba mu myaka katwa kabajinji ne kwenda kumeso, kwadi nyeke Bene Kidishitu bashingwe māni ba binebine pano pa ntanda?

¹⁴ Mu lukindi lumo, Yesu wālombwele’mo amba tamba mu myaka katwa kabajinji ne kwenda kumeso, kwādi kwa kwikala nyeke Bene Kidishitu ba bine bashingwe māni pano pa ntanda. Wēbadingakenye na “ñano” yātamine mu “bityani.” (Mat. 13:30) Na bubine, ketubwanyapo kutela pambulwa kwitupa bantu nansha kisumpi kibadilwa mu kabumbo ka ñano ka bashingwe māni, ino tubwanya kunena na bubine amba kwādi nyeke bantu bamo bādi babingija na bukankamane Kinenwa kya Leza ne kusokwela patōka bufundiji bwa Bipwilo bwampikwa kukwatañana na bisonekwa. Tubandaulei’ko bidi bimfwa’tu bibala-binga.

15, 16. Tela’ko bantu bamo bādi balēmekele Kinenwa kya Leza.

¹⁵ Mukatampe wa ba Eveke umo Agobard wa mu Lyon, mu France (779-840 K.K.), wātopekele butōtyi bwa bankishi, kwipāna kwa bipwilo ku basanto, mingilo ne milongelo ya kipwilo yampikwa kukwatañana na bisonekwa. Eveke Claudius, umo wa mu bantu ba mu andi mafuku nandi wāpelele bisela bya kipwilo, kulomba basanto ne butōtyi bwa nkoba. Mu mwaka wa katwa ka 11, mukulumpe wa badyakele Berengarius wa mu Tours, mu France, wāpangilwe mwanda wa kupela lufundijo lwa Katolika lwa kwalamuka kwa mukate ne vinyu ke umbidi ne mashi a Yesu. Pa kwabo kadi, wafudile ku kuyuka amba Bible i mupite kulampe kwine bisela bya kipwilo.

¹⁶ Ba Peter wa mu Bruys ne Henry wa mu Lausanne bāikele’ko mu mwaka wa katwa ka 12, i bantu babidi bādi basenswe bubinebine bwa mu Bible. Peter wālekele bupidishitu mwanda kabwenyepo kukwatañanya na Bisonekwa bufundiji bwa Katolika bwa kubatyija bana batyetye, bwa kwalamuka kwa mukate ne vinyu ke umbidi ne mashi a Yesu, bwa kulombela bafwile, ne bwa kutōta musalaba. Mu 1140, Peter wāfwile pa mwanda wa nkulupilo yandi. Kitobo Henry, wātopekele bilongwa bibi bya mu kipwilo kubadila’mo ne mingilo ya kipwilo ya kubulwa  kukwatañana na bisonekwa. Wākutyilwe mu 1148 ne kupityija būmi bwandi mu kifungo.

17. Lelo Waldo ne balondi bandi bātabwile matabula’ka a kamweno?

¹⁷ Kitatyi kyāsokelwe Peter wa mu Bruys mūmi pa mwanda wa kusomonwa kufutulula kipwilo, kwābutwilwe muntu wadi wākwikala na lupusa lukatampe mwenda mafuku lwa kusambakanya bubinebine bwa mu Bible. Dijina dyandi i Valdès, nansha Waldo. * Kwishila na ba Peter wa mu Bruys ne Henry wa mu Lausanne, aye wādi ngiya, ino muyuke bininge mvubu ya Kinenwa kya Leza, wāpēne byabupeta byandi ne kutula’ko mpangiko ya kwalamuna bipindi bimo bya Bible mu ludimi luyukilwe na bantu bavule mu bwikike bwa kunshi ne kutunduka kwa France. Bamo bāsangedile mpata kwivwana musapu wa Bible mu lwabo ludimi ebiya nabo baleta bintu byabo ne kupāna būmi bwabo mwanda wa kusapwila bakwabo bubinebine bwa mu Bible. Kipwilo kyavutakanibwa mpata na uno mwanda. Mu 1184 bano bana-balume ne bana-bakaji bapyasakane, bāityilwe mwenda mafuku bu ba Vaudois, bāpangilwe na papa ne kupangwa mu mobo abo na Eveke. Na bubine kino kilongwa kyākweshe ku kusambakanya musapu wa mu Bible mu myaba mikwabo. Mwenda mafuku, balondi ba Waldo, ba Peter wa mu Bruys, ne ba Henry wa mu Lausanne kubadila’mo ne bantu bakwabo batambile mu kipwilo badi bakokeja kutanwa mu bifuko bivule bya Bulaya. Bantu bakwabo bābingije bubinebine bwa mu Bible bāikele’ko mu myaka tutwa yālondele’po: John Wycliffe (1330-1384), William Tyndale (1494-1536), Henry Grew (1781-1862), ne George Storrs (1796-1879).

“MWANDA WA LEZA AO KEUKUTYIBWANGAPO”

18. Lombola muswelo wa kwifunda Bible wāingidije befundi ba Bible ba binebine mu mwaka wa katwa ka 19 ne mwanda waka wadi muswelo muyampe.

¹⁸ Nansha byobālongele bukomo, balwana na bubinebine bwa mu Bible kebābwenyepo kwibukankaja buleka kusambakana. 2 Temote 2:9 unena’mba, “mwanda wa Leza ao keukutyibwangapo, mhm.” Mu 1870 kisumpi kya befundi ba Bible ba binebine bāshilwile kukimba bubinebine. Lelo bādi befunda namani? Muntu umo waipangula kipangujo. Ebiya besambila’po. Kupwa babandaula bisonekwa byonso bikwatañene na mwanda’wa, penepa, shi abaivwanija mukwatañenine bino bisonekwa, bakwata butyibi bwa mfulo ne kwibulemba. Lelo kino kekikukulupijapo uyuke amba pamo bwa batumibwa ne bakulumpe ba mu myaka katwa kabajinji, bano bana balume ba kikōkeji, betu “bankambo ba ku mushipiditu” ba ku mfulo kwa mwaka wa 1800, bādi basumininwe kolola nkulupilo yabo na Kinenwa kya Leza?

19. Le kisonekwa kya mwaka wa 2012 i kisonekwa’ka, ne mwanda waka i kifwaninwe?

¹⁹ Nkulupilo yetu ikimanine pa Bible. Pa kuyuka kino, Kitango Kyendeji kya Batumoni ba Yehova kyatongele kisonekwa kya mwaka wa 2012 mu binenwa bya Yesu bikulupilwa bya amba: “Mwanda obe kyo kyabinebine.” (Yoa. 17:17) Nansha muntu yense usaka kwitabijibwa na Leza byafwaninwe kunangila mu bubinebine, batwe bonso twendelelei kulonga bukomo bwa kuludikwa na Kinenwa kya Leza.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bushintuludi pa paje  12]

Kisonekwa Kyetu kya mwaka wa 2012 kinena amba: “Mwanda obe kyo kyabinebine.”—Yoa 17:17

[Kifwatulo pa paje 11]

Waldo

[Kifwatulo pa paje 11]

Wycliffe

[Kifwatulo pa paje 11]

Tyndale

[Kifwatulo pa paje 11]

Grew

[Kifwatulo pa paje 11]

Storrs