“Palabraykiqariki cheqapmi” (JUAN 17:17).

1. ¿Imakunapim Jehová Diospa testigonkunaqa wakin religionkunawanqa mana chaynallachu kanku?

¿YUYACHKANKICHU Jehová Diospa testigonwan chayllaraq rimasqaykita? ¿Imatam astawan yuyarinki? Wakiqninchikmi nichwan: “Lliw tapukuyniykunatam Bibliawan kutichiwarqa”, nispa. Arí, anchatamá kusikurqanchik kay Pachata suma-sumaq huertaman Dios tikrananmanta, wañuqkuna imayna tarikusqankumanta hinaspa kawsarimunankumanta yachaspanchik.

2. ¿Imanasqam qamqa Bibliata chaninchanki?

² Pisi-pisimanta yachasqaykiman hinam qawarqanki Bibliaqa tukuy imamantapas yachachiwasqanchikta. Kay qellqaqa ima libromantapas ancha allinmi, niwasqanchikkunaqa manam haykapipas tukunchu hinaspapas lliw kasukuqkunaqa kusisqamá kawsakunku (leey Salmo 1:1-3). Chayraykum cheqap cristianokunaqa mana haykapipas Bibliataqa “runapa rimasqanta hinallachu” qawarqaku, “aswanqa Diospa cheqap palabranta hinam” (1 Tes. 2:13). Kay yachachikuypim qawasun Diospa Palabranta ñawpaq tiempopi pikuna chaninchasqankuta chaynataq pikuna mana chaninchasqankutapas.

HUK SASACHAKUYTA IMAYNA ALLICHASQANKU

3. ¿Ima sasachakuymi rikurirurqa punta cristianokunapa tiemponpi, hinaspa imanasqam chayqa hatun sasachakuy karqa?

³ Cornelioqa mana judio hinaspa mana señalasqa kachkaspanpas chuya espirituwan akllasqam karqa. Paymanta qepamanmi achkallaña mana judio kaqkuna cristianokunaña rikurirurqaku, chaymi kay hatun sasachakuy rikurirurqa: ¿paykunapas Israel nacionpa kamachikuyninman hinachu manaraq bautizakuchkaspa señalachikunanku karqa? Judio kaqkunapaqqa sasamá karqa chay tapukuyta kutichiyqa. Yuyarisun, judiokunapa Leyninman  hapipakuqkunaqa manam munarqakuchu mana judio kaqkunapa wasinman yaykuytaqa nitaq wawqenta hina qawaytapas. Chaymantapas judio cristianokunaqa llumpay qatikachasqam kachkarqaku ñawpaq religionninkuta saqesqankurayku. Hinaptinqa mana judio kaqkunawan hukllawakuspankuqa aswan sasachakuypim tarikunmanku karqa (Gal. 2:11-14).

4. ¿Pikunataq huñunakurqaku huk sasachakuyta allichanankupaq, hinaspa ima tapukuykunam kanman karqa?

⁴ Apostolkunawan Jerusalenpi ancianokunam, 49 kaq watapi huñunakurqaku chay sasachakuymanta rimanankupaq (Hech. 15:6). Huñunakuruspankuqa manamá yachaysapa tukuspankuchu rimanakurqaku, aswanmi Diospa Palabranta sumaqta qawarqaku. Ichaqa manamá llapankuchu chaynallata piensarqaku chaymi iskayman rakinasqa hina tarikurqaku. ¿Imaynatam allichanmanku karqa? ¿Yaqachu sayapakuspa otaq piensasqankuman hinalla ruranmanku karqa? ¿Qatikachay tiempo pasarunankamachu chay sasachakuyta saqenmanku karqa? ¿Acuerdoman chayanankuraykullachu pantay yachachikuykunata chaskinmanku karqa?

5. ¿Imapim mana tupanchu Jerusalenpi huñunakuywan Iglesiakunapi huñunakuykuna rurasqanku?

⁵ Iglesiakunapi punta apaqkunapa huñunakuyninkupiqa yaqa llapanpim hikutanakunku pimanpas sayapakunankupaq. Ichaqa Jerusalenpi huñunakusqankupiqa manam chaynachu karqa. Chaypi cristianokunaqa allin acuerdomanmi chayarqaku. ¿Imanasqa? Mana chaynallata piensachkaspankupas llapankum Diospa Palabranta chanincharqaku, yacharqakum chay sasachakuyta allichanankupaqqa chaypi tarinankumanta (leey Salmo 119:97-101).

6, 7. ¿Imaynatam señalasqa kaymanta sasachakuyta allicharqaku Diospa Palabranwan?

⁶ Chay sasachakuyta allichanankupaqqa Amos 9:11, 12 nisqanmi yanaparqa, kayqa tarikuntaqmi Hechos 15:16, 17 nisqanpi, ninmi: “Kutimuspaymi Davidpa castanta huktawan sayarichisaq. Wasi tuñiruptin perqaq hinam huktawan rurasaq chaynapi wakin runakunapas hinaspa sutiywan sutichasqa mana judio kaqkunapas ñoqa Señorta maskawanankupaq”, nispa.

⁷ Arí, kaypiqa manam sutillatachu qawachin mana judio kaqkuna señalachikunankupaq obligasqa kasqankutaqa. Ichaqa chaytam entienderqaku judio kaq cristianokunaqa. ¿Imanasqa? Mana judio kaq señalachikuspanqa, judio hinañam otaq castamasin hinañam chaskisqa karqa (Exo. 12:48, 49). Chayna kasqanqa qawakuntaqmi Ester 8:17 nisqanpipas, Septuaginta Bibliapa nisqanman hinam nin: “Kay pachapi achkallaña llaqtakunamanta runakunam señalasqa karqaku hinaspam judiokunaña rikurirurqaku”, nispa (Biblia Textual). Chaynaqa, ¿imatam Amos qellqapiqa willakuchkarqa? Chaypim willakurqa Diospa sutinwan sutichasqa mosoq llaqta hatarichisqa kananmanta. Chaypim kananku karqa wakin judiokuna chaynataq señalasqa mana judio kaqkunapas. Kanankutaqmi karqa “wakin runakunapas” otaq mana señalasqa mana judio kaqkunapas. Hinaptinqa mana judio kaqkuna cristiano kanankupaqqa, manamá señalachikunankuraqchu karqa.

8. ¿Imanasqam sasa kanman karqa chay tanteasqankuqa?

⁸ Diospa Palabranwan hinaspa chuya espiritupa yanapakuyninwanmi, chay cristianokunaqa allin acuerdoman chayarqaku (Hech. 15:25). Judio cristianokuna aswan sasachakuypi kanankuta yachaspankupas, lliw cristianokunam chay tantearusqankuwan acuerdopi karqaku (Hech. 16:4, 5).

MANA CHAYNALLA KASQANKU

9. ¿Imanasqam cheqap yachachikuykunaqa qewisqa kayta qallaykurqa, hinaspa ima yachachikuymi chayna qewisqa karqa?

⁹ Pablom nirqa apostolkunapa wañukusqan qepaman pantay yachachikuykuna  iñiqkuna ukupi rikurinanmanta (leey 2 Tesalonicenses 2:3, 7). Wakin punta apaqkunapas ‘allin yachachikuykunataqa manañam chaskiyta’ munanmankuñachu karqa (2 Tim. 4:3). Pablom wakin ancianokunaman kaynata nirqa: “Qamkuna ukumantam wakinkuna hatarinqa llullakunata yachachispanku chaynapi iñiqkuna qatinankuta munaspanku”, nispa (Hech. 20:30). ¿Imam aparqa chayna llullakunata yachachinankupaq? Ancha reqsisqa qellqam nin: “Huk kutipim Grecia runakunapa yachayninkuwan intusqa cristianokunaqa aswan yachayniyoq kayta munaspanku chaynataq taytacha-mamacha yupaychaqkunata tikranankurayku tantearurqaku iñisqankuta chay runakunapa piensayninwan hukllawaruyta”, nispa (The New Encyclopædia Britannica). ¿Ima yachachikuykunam qewisqaña rikurirurqa? Hukninmi karqa Jesucristomanta yachachikuy. Bibliaqa nirqam payqa Diospa Churin kasqanta, Grecia runakunapa yachayninkuwan intusqa cristianokunam ichaqa nirqaku Jesusqa Dios kasqanta.

10. ¿Imaynatam chaylla allicharunmanku karqa Jesucristomanta yachachikuyta?

¹⁰ Kay yachachikuymantam iglesiapi sacerdotekuna achka kutipi huñunakurqaku tanteanakunankupaq. Paykunaqa chayllam allicharunmanku karqa Diospa Palabranta chaninchaspankuqa, ichaqa manamá lliwchu chaytaqa rurarqaku. Yaqa llapankum chay huñunakuyman rirqaku sapakama tantearuspankuña hinaspam chaymanta lloqsiqku piensayninkuman aswan hapipakuspanku. Chay huñunakuypi imapas tanteasqankuqa, wakillanpim Bibliamanta horqosqa karqa.

11. Bibliapi reparanankumantaqa, ¿imapim astawan reparanku?

¹¹ Jesusqa Diosmi niqkunaqa, ¿imanasqataq Bibliapiqa mana repararqakuchu? Yachayniyoq Charles Freeman runapa nisqanman hinaqa, manam Bibliapiqa tarirqakuchu Jesusqa Taytanmanta aswan atiyniyoq kasqanta qawachiq textokunata. Chayraykum Jesusmanta willakuq qellqakunaqa tiempopa risqanman hina cambiasqa karqa costumbrekunaman chaynataq iglesiapi sacerdotekunapa piensayninkuman hina. Kunankamapas paykunaqa Diospa Palabranpi reparanankumantaqa, rurasqanku qellqakunapim astawan reparanku. Chayna kasqanmantam ninmanku sacerdotekunapa yanapaqninkunawan Trinidadmanta rimaqkunapas.

12. ¿Imaynatam Romapi kamachiqkuna yachachikuykunapi chapukuyta atirqaku?

¹² Iglesiapi sacerdotekunapa huñunakuyninkunamanta rimaspaqa, manataqmi qonqananchikchu Romapi kamachiqkunapas chayman chapukusqankuta. Concilio de Nicea nisqamanta rimaspanmi, Richard E. Rubenstein profesor nirqa: “[Constantinoqa iglesiapi sacerdotekunaman] sayapakuspanmi llumpayta apuyarachirqa. Manapas watapim chay kamachikuqqa iglesiankuta kutichipurqa otaq yaqa lliwta hatarirachirqa, kaqmantam llamkayninkutapas hinaspa reqsisqa kasqankutapas kutiykachirqa [. . .]. Constantinoqa iglesiapi sacerdodekunamanmi qoykurqa taytacha-mamacha yupaychaqkunapa reqsisqa kasqankutapas [. . .]. Tukuy chaykunata rurasqanraykum, Constantinopa imapas nisqanqa allin qawasqa karqa [chay huñunakuypipas]”, nispa. Chay profesorqa nintaqmi: “Chaymantapacham, Romapi kamachikuqkunaqa iglesiapi sacerdotekunata yanapaspankupas yachachikuyninkunapim chapukuyta atirqaku”, nispa (leey Santiago 4:4).

13. Piensasqaykiman hina, ¿imaraykutaq ñawpaq iglesiapi sacerdotekunaqa Bibliapa yachachisqanta qepancharurqaku?

¹³ Iglesiapi reqsisqa sacerdotekunamantaqa, llaqtapi runakunaqa mana sasachakuspallam entienderqaku pim Jesucristo kasqanmantaqa. Paykunaqa manam munarqakuchu Romapi kamachikuqpa qori-qollqentapas nitaq reqsisqa kaytapas, chaymi Diospa  Palabrantaqa allinta entiendeqku. Chay tiempokunapi yachaq Gregorio de Nisa sutiyoq reqsisqa runam nirqa: “Constantinopla llaqtapi runakuna sirvientekuna kaspankupas, Diosmantaqa allintam yachanku, predicankum wasikunapi hinaspa callekunapipas. Qollqekita cambiasunaykipaq pitapas niptikiqa, nisunkim Taytawan Churiqa mana chaynalla kasqanta, tanta hayka chaninniyoq kasqanta tapuptikipas, nisunkim [. . .] Taytaqa aswan atiyniyoqmi Churimantaqa”, nispa. Arí, iglesiapi sacerdotekunamantaqa llaqtapi runakunaqa Diospa Palabranpa nisqanman hinam piensarqaku. ¡Mayna allinchá kanman karqa Gregorio hinaspa hukkunapas chay runakunapa nisqanta uyariyninkuqa!

“TRIGOWAN” ‘CEBADILLAM’ KUSKANKU WIÑANKU

14. ¿Imanasqam nichwan punta cristianokunapa tiemponmantapacha cheqap cristianokuna hinalla kasqankumanta?

¹⁴ Jesusmi huk kaqnin rikchanachisqanpi qawachirqa, chay tiempomantapacha hanaq pachaman rinankupaq cheqap cristianokuna kay Pachapi hinalla kanankumanta. Tupachirqam ‘cebadillapa’ chawpinpi wiñaq ‘trigowan’ (Mat. 13:30). Manamá allintaqa yachanchikchu chay trigowan tupanachisqa cristianokuna pikuna kasqankutaqa. Ichaqa karqapunim tukuy sonqomanta Diospa Palabranta kuyaq runakuna hinaspapas sacerdotekunapa pantay yachachisqankuta contranpim karqa. Qatiqninpiyá qawasun pikuna kasqankumanta.

15, 16. ¿Pikunataq sonqomanta Diospa Palabranta kuyarqaku?

¹⁵ Franciamanta Agobardo de Lyon (779-840) sacerdotem nirqa taytacha-mamacha yupaychay mana allin kasqanmanta hinaspa chaykunata yupaychanapaq iglesiakuna mana kananmantapas chaynataq Bibliapa mana yachachisqanman hina misapi rurasqankumantapas. Claudio de Turín sacerdotepas iglesiapa costumbrentaqa manam qatikuyta munarqachu hinaspam taytacha-mamachakunaman mañakuymantawan yupaychay mana allin kasqanmantapas nirqa. Chaymantapas 1000 kaq watakunapim, Franciamanta Berengario de Tours sacerdotepas nirqa iglesiapa costumbrenmantaqa Bibliapa nisqan aswan allin kasqanta. Manataqmi creerqachu misapi hoqarisqanku tantawan vino Jesuspa cuerponpi hinaspa yawarninpi rikurisqantaqa, chaymi qarqosqa karqa.

¹⁶ Chaymantapas 1100 kaq watakunapim Bibliapa yachachikuyninkunata anchata kuyarqaku iskay runakuna. Rimasun Pedro de Bruys sacerdotemanta, paymi wawakunata bautizasqanku, wañuqkunapaq mañakusqanku, cruzta yupaychasqanku hinaspa misa rurasqankupi tantawan vino Jesuspa cuerponpi hinaspa yawarninpi rikurisqan Bibliawan mana tupasqanraykum sacerdote  kasqanta saqerurqa. Chaymi 1140 watapi wañuchisqa karqa. Enrique de Lausana runañataqmi sacerdotekunapa mana allin rurasqankumanta rimarirqa hinaspa rurasqanku Bibliawan mana tupasqanmantapas. Chaymi 1148 watapi wañukunankama presochasqa karqa.

17. ¿Imakunatam Valdo hinaspa qatiqninkunapas rurarqaku?

¹⁷ Iglesiapa contranpi churakusqanrayku Pedro de Bruys kañasqa kasqan qepamanmi, huk runa rikuriramurqa. Reqsisqam karqa Valdès, otaq Valdo nisqawan. * Manamá sacerdotechu karqa, chaywanpas tukuy sonqonwanmi Diospa Palabranta kuyarqa. Payqa tukuy kapuqninta qospanmi, kallpanchakurqa Diospa Palabran Francia runakunapa rimayninkupi tikrakunanpaq. Chay tikrakusqanta wakin runakuna rimayninkupi leespankum, imapas kapuqninta saqespanku runamasinkunaman Bibliamanta yachachirqaku. Paykunam valdenses nisqawan sutichasqa karqaku, hinaptinmi willakusqankurayku iglesiapi sacerdotekuna qatikachayta qallaykurqa. 1184 watapiñataqmi sacerdotekunaqa wasinkumanta qarqorurqaku. Chinkachisqa kanankumantaqa yaqa tukuy hinastinpim willakurqaku. Arí, Valdopa, Pedro de Bruys runapa, Enrique de Lausana runapawan paykuna hina piensaq runakunapa piensayninkunam yaqa tukuy Europa lawpi willakusqa karqa. Pachak watakuna pasasqanman hinañataqmi, John Wyclef (c. 1330-1384), William Tyndale (c. 1494-1536), Henry Grew (1781-1862) hinaspa George Storrs (1796-1879) runakunapas tukuy sonqonkuwan Diospa Palabranta chanincharqaku.

“DIOSPA PALABRANQA MANAM CADENASQACHU KACHKAN”

18. ¿Imaynatataq 1870 kaq watakunapi Biblia estudiaqkunaqa cheqap yachachikuykunata maskarqaku, hinaspa imanasqam ancha allinpuni karqa?

¹⁸ Imataña ruraptinkupas, Diospa Palabranpa contranpi kaqkunaqa manam haykapipas atinqakuchu willakusqa kananta harkaytaqa. 2 Timoteo 2:9 nisqanman hinaqa “Diospa palabranqa manam cadenasqachu kachkan”. 1870 watapim Diospa Palabranta estudiaq aslla runakuna tukuy sonqonkuwan cheqap yachachikuykunata maskayta qallaykurqaku. ¿Imaynatam rurarqaku? Huk kaqninkum tapukuyta rurarqa hinaspam llapanku estudiaqku. Chay tapukuymanta Bibliapi achka textonkunawan tupachispankum, imayna kananpaq tanteasqankuta qellqaqku. Paykunaqa punta cristianokuna hinam, anchata munarqa imapas iñisqanku Diospa Palabranpa nisqanman hina kananpaq. Ñoqanchikpas paykunamantamá hamunchik, hinaspam paykunapi confiachwan.

19. ¿Ima nintaq 2012 watapaq akllasqa textoqa, imanasqam ancha allin?

¹⁹ Kunanqa lliw iñisqanchikkunaqa Bibliapa yachachisqanman hinam. Chayraykum, Diospa Llaqtanpi Punta Apaqkunaqa kay 2012 watapaq Jesuspa nisqanman hina kay textota akllarunku: ‘Palabraykim cheqapqa’, niqta (Juan 17:17). Dios chaskiwananchikta munaspaqa, cheqap yachachikuyman hinam kawsananchik. Chaynaqa, Diospa Palabranwanyá imatapas rurananchikpaq yanapachikusun.

[Willakuy]

[Kay yachachikuypa tapukuyninkuna]

[8 kaq paginapi suti rikuylla kaq willakuy]

2012 watapaq textoqa ninmi: ‘Palabraykim cheqapqa’, nispa (Juan 17:17).

[7 kaq paginapi dibujo]

Valdo

[7 kaq paginapi dibujo]

Wyclef

[7 kaq paginapi dibujo]

Tyndale

[7 kaq paginapi dibujo]

Grew

[7 kaq paginapi dibujo]

Storrs