Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Ŵakhristu Ŵaunenesko Ŵakucindika Mazgu gha Ciuta

Ŵakhristu Ŵaunenesko Ŵakucindika Mazgu gha Ciuta

Ŵakhristu Ŵaunenesko Ŵakucindika Mazgu gha Ciuta

“Mazgu ghinu mbunenesko.”—YOH. 17:17.

YEZGANI KUSANGA FUNDO IZI:

Kasi ungano uwo ukacitika ku Yerusalemu mu 49 C.E. ukupambana wuli na maungano gha ŵalongozgi ŵa machalichi?

Kasi mbanjani awo ŵakakhozgera Mazgu gha Ciuta mu vilimika vya m’ma 1000 na 1400?

Kasi Ŵakhristu ŵakugomezgeka ŵa mu vilimika vya m’ma 1800 ŵakasandanga wuli Baibolo, ndipo cifukwa wuli nthowa iyi yikaŵa yiwemi?

1. Zunurani fundo yimoza iyo imwe mukuwona kuti Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakupambana na visopa vinyake.

 GHANAGHANIRANI nyengo iyo mukadumbiskana kakwamba na yumoza wa Ŵakaboni ŵa Yehova. Kasi mukukumbuka vici? Ŵanandi ŵangati, ‘Nkhacontheka mtima cifukwa Kaboni uyu wakagwiliskiranga nchito Baibolo pakuzgora mafumbo ghane ghose.’ Tikwenera kuti tikakondwa comene kumanya khumbo la Yehova kulazga ku caru capasi, ico cikucitika para munthu wafwa, kweniso kuti ŵakutemweka ŵithu awo ŵali kufwa ŵazamuwuka.

2. Cifukwa wuli imwe mukamba kucindika Baibolo?

2 Kweni tikati tasambira vinandiko, tikawona kuti Baibolo likutovwira mu vinandi padera pa kuzgora mafumbo ghakukhwaskana na umoyo, nyifwa, na ivyo vili munthazi. Tikawona kuti pa caru cose palije buku lakovwira comene kuluska Baibolo. Ulongozgi wake ukuchujuka yayi, ndipo awo ŵakuwulondezga vinthu vikuŵayendera makora ndipo ŵakuŵa ŵakukondwa. (Ŵazgani Salmo 1:1-3.) Nyengo zose Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakuwona Baibolo “nga ni mazgu gha ŵanthu cara, kweni umo ghaliri nadi kwaunenesko, mazgu gha Ciuta.” (1 Tes. 2:13) Kusanda mwakudumura ivyo vikacitika kumanyuma uku, kungatovwira kupambaniska pakati pa awo ŵakucindika nadi Mazgu gha Ciuta na awo ŵakuleka kughacindika.

SUZGO LIKURU LIKAMAZGIKA

3. Kasi ni suzgo wuli ilo likatenge litimbanizgenge umoza wa mpingo, ndipo nchivici cikatenge cicitikenge?

3 Pakati pajumpha vilimika 13 kufuma apo Koroneliyo, Wamtundu wakwamba wambura kukotoleka wakaphakazgikira, pakawuka suzgo ilo likatenge litimbanizgenge umoza wa mpingo Wacikhristu. Pa nyengo iyi Ŵamitundu ŵanandi ŵakazomeranga Cikhristu. Kweni kasi ŵanalume ŵamitundu ŵakeneranga kukotoleka dankha pambere ŵandabapatizike? Ili likaŵa fumbo lakusuzga comene ku Ŵayuda. Ŵayuda awo ŵakasunganga Dango ŵakanjiranga yayi mu nyumba za Ŵamitundu, ndipo cikaŵa cipusu yayi kuwona Wamtundu kuŵa mbali wawo wauzimu. Ŵayuda awo ŵakazgoka Ŵakhristu ŵakaŵa kuti ŵatambuzgikapo comene cifukwa ca kuleka cisopa cawo. Ntheura, kuzomerezga Ŵamitundu ŵambura kukotoleka pakati pawo, kukatenge kunangirengethu vinthu.—Gal. 2:11-14.

4. Mbanjani awo ŵakakhala pasi kuti ŵadumure nkhani ya ukotoli, ndipo ŵanji ŵakatenge ŵaŵenge na mafumbo wuli?

4 Mu 49 C.E., ŵapositole na ŵanalume ŵalara mu Yerusalemu awo ŵakaŵa Ŵayuda ŵakukotoleka, “ŵakawungana pamoza kuti ŵayiwone nkhani iyi.” (Mil. 15:6) Pa ungano uwu, ŵakagazgananga yayi nga umo ŵakucitira ŵa visopa, kweni ŵakadumbiskana visambizgo vya mu Malemba. Nakuti waliyose wakayowoyapo umo wakawoneranga nkhani iyi. Kasi pakudumura nkhani iyi, ŵakendera maghanoghano gha munthu? Kasi ŵanalume ŵalara ŵakalindizga dankha kuti vinthu viŵeko makora mu Israyeli? Panji kasi ŵakadumura waka na cilato cakuti mbwenu vimarepo?

5. Kasi ungano uwo ukacitika mu 49 C.E. ku Yerusalemu ukupambana wuli na maungano gha ŵalongozgi ŵa machalichi?

5 Kanandi ŵalongozgi ŵa machalichi pa maungano ghawo ŵakukaka fundo izo iwo pasi pa mtima ŵakukolerana nazo yayi. Ŵakucita nthena na cilato cakuti nkhani iyo yijumphepo, kweniso ŵanji ŵakukoperathu ŵanyawo kuti ŵakakhozgere fundo zawo. Ndipouli, ndimo vikaŵira yayi pa ungano uwo ukacitika ku Yerusalemu. Ŵakakaka fundo iyo wose ŵakakolerana nayo. Kasi vikenda wuli? Nangauli ŵakaŵa na maghanoghano ghakupambana, kweni wose ŵakacindikanga comene Mazgu gha Ciuta, nakuti ndigho ghakaŵawovwira kumazga nkhani iyi.—Ŵazgani Salmo 119:97-101.

6, 7. Kasi Malemba ghakawovwira wuli pa kumazga nkhani ya ukotoli?

6 Lemba la Amosi 9:11, 12, ndilo likawovwira kuti nkhani iyi yimare. Pa Milimo 15:16, 17 pali mazgu gha Amosi ghakuti: “Nizamuwelera na kuzengaso cisakasa ca Davide ico cili kuwa; ndipo nizamuzengaso mahami ghake na kucijinthaso, mwakuti awo ŵakhalapo pa ŵanthu ŵapenje Yehova na mtima wose, pamoza na ŵanthu ŵa mitundu yose, ŵanthu awo ŵakucemeka na zina lane, wakuti Yehova.”

7 Kweni yunji wangati lemba ili lindayowoyepo kuti Ŵamitundu awo ŵakazgoka Ŵakhristu ŵaleke kukotoleka. Ninthena nadi, kweni Ŵakhristu Ŵaciyuda ŵakamanyanga ivyo lemba ili likung’anamura. Iwo ŵakawonanga Ŵamitundu ŵakukotoleka kuŵa ŵabali ŵawo. (Ex. 12:48, 49) Mwaciyelezgero, Baibolo lakung’anamurika na Bagster, pa Esther 8:17 pali mazgu ghakuti: ‘Ŵamitundu ŵanandi ŵakakotoleka na kuzgoka Ŵayuda.’ Ntheura, ucimi wa Amosi wakuti ŵakukhalapo ŵa nyumba ya Israyeli (Ŵayuda na Ŵamitundu ŵakukotoleka) pamoza na “ŵanthu ŵamitundu yose” (Ŵamitundu ŵambura kukotoleka) ŵazamuŵa ŵanthu ŵamoza cifukwa ca zina la Ciuta, ukaŵa wakupulikikwa makora. Ŵamitundu awo ŵakakhumbanga kuŵa Ŵakhristu ŵakeneranga kukotoleka yayi.

8. Cifukwa wuli cikanga cikakhumbikwanga pa fundo iyo yikadumulika?

8 Mazgu gha Ciuta na Mzimu wake vikawovwira ŵapositole na ŵanalume ŵalara kuti ‘ŵakolerane na mtima umoza.’ (Mil. 15:25) Nangauli Ŵakhristu Ŵaciyuda ŵakatenge ŵatambuzgikenge cifukwa ca udumuliro uwu, kweni Ŵakhristu ŵakugomezgeka ŵakakolerana nayo fundo ya mu Baibolo iyi.—Mil. 16:4, 5.

MPHAMBANO YIKAWONEKERATHU

9. Yowoyani cifukwa cikuru ico cikapangiska ŵanji kuyowoya vyakunyongoloka, ndipo nchisambizgo wuli cakuzirwa ico ŵakacibendezga?

9 Mpositole Paulosi wakayowoyerathu kuti para ŵapositole ŵafwa, cipulikano ca Ŵakhristu cizamunangika na visambizgo vyautesi. (Ŵazgani 2 Ŵatesalonika 2:3, 7.) Ŵanji awo ŵakaŵa pa ngozi ya kuleka “cisambizgo ceneco,” ni awo ŵakaŵa na milimo yakusazgikira mu mpingo. (2 Tim. 4:3) Paulosi wakacenjezga ŵalara kuti: “Kufuma pakati pa imwe mwaŵene, ŵanalume ŵazamuwuka na kuyowoya vinthu vyakunyongoloka kuti ŵaguzire ŵasambiri kwa iwoŵene.” (Mil. 20:30) Pakulongosora cimoza mwa vifukwa ivyo vikapangiska ŵanji kuyowoya vinthu vyakunyongoloka, buku linyake likuti: ‘Ŵakhristu awo ŵakasambira vinjeru vya Ŵagiriki ŵakamba kutolera vinjeru ivi pa kulongosora cipulikano cawo na cilato ca kujiwoneska, kweniso kuti ŵaphenduske ŵakusambira awo ŵakasopanga ŵangoza.’ (The New Encyclopædia Britannica) Cisambizgo cakuzirwa comene ico ŵakacibendezga nchakukhwaskana na Yesu Khristu. Baibolo likuti Yesu ni Mwana wa Ciuta, kweni awo ŵakatemwanga vinjeru vya Ŵagiriki ŵakakosera kuti ni Ciuta.

10. Kasi nchivici cikatenge covwirenge kuti nkhani yakukhwaskana na Khristu yimare makora?

10 Pamasinda, ŵalongozgi ŵa machalichi ŵakadumbiskanapo nkhani iyi kanandi waka. Wose ŵazirwiskenge Malemba, mphanyi nkhani iyi yikamara mwambura kusuzga. Ndipouli, ŵanandi pakuluta ku maungano agha, ŵakaŵanga kuti ŵakakirathu fundo ndipo ŵakademeleranga ku fundo zawo. Ndipo kanandi fundo izo ŵakakakanga zikaŵanga zakukolerana na Malemba yayi.

11. Kasi ŵalongozgi ŵa machalichi ŵakuzirwiska comene vici, ndipo cifukwa wuli?

11 Cifukwa wuli ŵakaŵikanga mahara comene yayi pa ivyo Malemba ghakuyowoya? Charles Freeman wakati, awo ŵakagomezganga kuti Yesu ni Ciuta ‘ŵakatondeka kususka mazgu gha Yesu agho ghakulongora kuti iyo wali pasi pa Ciuta.’ Ntheura, ŵakazirwiskanga comene mitheto ya chalichi na maghanoghano gha ŵamazaza m’malo mwa Malemba. Mazuŵa ghano napo, ŵalongozgi ŵanandi ŵa machalichi ŵakuzirwiska comene visambizgo vya ŵanthu m’malo mwa Mazgu gha Ciuta. Mukwenera kuti muli kuwonapo ukaboni wa fundo iyi usange muli kudumbiskanapo na munthu uyo wali kusambizgika na awo ŵakugomezga kuti kuli ŵaciuta ŵatatu.

12. Kasi themba la Ŵaroma likanjilirapo wuli pa nkhani za chalichi?

12 Mathemba gha Ŵaroma ghakanjilirangapo comene pa maungano gha ŵalongozgi ŵa machalichi. Profesa Richard E. Rubenstein wakati, pa ungano unyake wa ŵalongozgi ŵa machalichi (Council of Nicaea), ‘Constantine wakapa mabishopu cuma cinandi. Mu cilimika cimoza pera, wakaŵawezgera panji kuŵazengeraso machalichi ghose agho ŵakapokeka, wakaŵawezgeraso pa nchito na kuŵapaso nchindi zawo. Ŵalongozgi ŵa machalichi ŵakapika milimo iyo pakwamba ŵakacitanga mbasofi awo ŵakasopanga ŵangoza.’ Ntheura, ‘pa ungano uwu ŵalongozgi ŵa machalichi ŵakwenera kuti ŵakendera fundo za Constantine, mutepanji ndiyo wakalanguranga vyakuti ŵacite.’ Charles Freeman wakatiso: ‘Constantine wakwenera kuti wakamba kupa mazaza machalichi na kunjilirapo pa visambizgo vya machalichi.’—Ŵazgani Yakobe 4:4.

13. Kasi mukughanaghana kuti ni vici ivyo vikapangiska ŵalongozgi ŵa machalichi kuzerezga ivyo Baibolo likusambizga?

13 Ŵalongozgi ŵa machalichi ŵakakananga kuti Yesu Khristu ni mwana wa Ciuta, kweni ŵanthu bweka ŵakaŵavya suzgo ili. Ŵanthu bweka ŵakaŵavya mtima wakukhumba kupokera cuma kufuma ku mathemba panji kupenja udindo mu machalichi, cifukwa ŵakalondezganga Malemba. Ŵakakhumba yayi kupusikika. Gregory wa ku Nyssa uyo wakaŵa mulongozgi wa cisopa mu nyengo iyi, wakajipulikanga makora yayi kuwona kuti awo ŵakaguliskanga vyakuvwara, kusintha ndalama, na ŵa magulosare ŵakuyowoya nkhani za cisopa. Wakati, ‘usange ukufumba nkhongono ya ndalama yako, ŵanji ŵakalongosoranga umo Mwana wakupambanirana na Ŵawiske. Para ukufumba mtengo wa buledi, zgoro likaŵanga lakuti Ŵadada mbakuru kuluska Mwana. Para ukukhumba kumanya kuti ŵaŵikako maji ku bafa, ŵakayowoyanga kuti Mwana wakacita kulengeka.’ Mwakupambana na ŵalongozgi ŵa machalichi, ŵanthu bweka ŵakayowoyanga vyakufuma mu Mazgu gha Ciuta. Gregory na ŵalongozgi ŵanyake mphanyi ŵakacita makora kupulikira ŵanthu aŵa.

“TIRIGU” NA “DURU” VIKUKULIRA LUMOZA

14. Cifukwa wuli tingati nyengo zose pa caru capasi paŵa Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakuphakazgika kwambira mu nyengo ya ŵapositole?

14 Mu ntharika yake, Yesu wakalongora kuti kufuma mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira, nyengo zose pa caru capasi paŵenge Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakuphakazgika. Wakaŵayelezgera na “tirigu” uyo wakukura pakati pa “duru.” (Mat. 13:30) Nangauli tingamanya yayi awo ŵakaŵa ku gulu la tirigu, kweni tikugomezga kuti pakaŵa ŵanji awo ŵakavikiliranga Mazgu gha Ciuta mwacikanga na kuvumbura visambizgo vyautesi. Tiyeni tiwone viyelezgero vicoko waka.

15, 16. Zunuranipo ŵanji awo ŵakacindikanga Mazgu gha Ciuta.

15 Bishopu Agobard wa ku Lyons, France (uyo wakaŵako mu 779-840 C.E.), wakasuska kusopa vikozgo kweniso kusopa ŵalongozgi ŵa machalichi awo ŵali kufwa, na kucita vinthu vinyake vyakususkana na malemba. Bishopu Claudius nayo wakakana maluso gha chalichi nga nkhusopa ŵakufwa na vikozgo. Mu vilimika vya m’ma 1000, Archdeacon Berengarius wa ku Rours, France, wakasezgeka mu chalichi cifukwa ca kukana cisambizgo cakuti cingwa na vinyo vikuzgoka nadi thupi na ndopa za Yesu. Nakuti wakazirwiskanga comene Baibolo kuluska maluso gha machalichi.

16 Mu vilimika vya m’ma 1100, kukaŵaso ŵanalume ŵaŵiri awo ŵakatemwanga unenesko. Ŵanalume aŵa ni Peter wa ku Bruys na Henry wa ku Lausanne. Peter wakaleka mulimo wa usembe cifukwa ca visambizgo vya Katolika vyambura kukolerana na Malemba nga ni kubapatiza ŵana, vinyo na cingwa vikuzgoka nadi ndopa na thupi la Yesu, kulombera ŵakufwa, na kusopa mphinjika. Mu 1140, Peter wakakomeka cifukwa ca cigomezgo cake. Henry, uyo wakaŵa mulara wa ŵasembe wakasuska maluso ghaheni gha machalichi kweniso vinthu vinyake vyambura kukolerana na Malemba. Mu 1148, wakakakika, ndipo wakakhala mu jele umoyo wake wose.

17. Kasi nchinthu wuli cakuzirwa ico Waldo na ŵalondezgi ŵake ŵakacita?

17 Peter wa ku Bruys wakati wakomeka mwakucita kumuwocha cifukwa ca kususka ivyo machalichi ghakasambizganga, kukababika munthu munyake uyo pamasinda wakawovwira comene kuthandazga unenesko wa mu Baibolo. Munthu uyu ciwongo cake ni Valdès, panji kuti Waldo. a Mwakupambana na Peter na Henry, Waldo wakaŵavya udindo uliwose mu chalichi, kweni wakazirwiskanga comene Mazgu gha Ciuta mwakuti wakaleka katundu wake na kwambiska mulimo wa kung’anamura vigaŵa vinyake vya Baibolo mu ciyowoyero ico ŵanandi ŵakuyowoya kumwera kwa France. Ŵanji ŵakakondwa comene kupulika uthenga wa mu Baibolo mu ciyowoyero cawo mwakuti nawo ŵakasida katundu wawo na kujipeleka pa mulimo wa kupharazga unenesko wa mu Baibolo. Chalichi likawona kuti uwu mbutimbanizgi ukuru. Mu 1184, ŵanalume na ŵanakazi ŵamwamphu aŵa, ŵakamanyikwanga kuti ŵalondezgi ŵa Waldo, ntheura papa wakalangura kuti ŵasezgeke mu chalichi, ndipo mabishopu ghakaŵacimbizga mu vikaya vyawo. Ici cikawovwira kuti uthenga wa mu Baibolo upharazgikeso ku vigaŵa vinyake. Pamasinda, awo ŵakalondezganga Waldo, Peter, Henry na ŵanji ŵakasangikanga mu vigaŵa vinandi vya ku Europe. Mu vilimika vyakulondezgapo, kukawukaso ŵanji awo ŵakakhozgera unenesko wa mu Baibolo. Mwaciyelezgero, John Wycliffe (uyo wakaŵako mu vilimika vya m’ma 1330-1384), William Tyndale (1494-1536), Henry Grew (1781-1862), na George Storrs (1796-1879).

“MAZGU GHA CIUTA NGAKUKAKIKA CARA”

18. Longosorani nthowa iyo ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakalondezga pakusanda unenesko, ndipo cifukwa wuli nthowa iyi yikaŵa yiwemi?

18 Ŵalwani ŵakayezgera umu na umu kuti unenesko wa mu Baibolo uleke kuthandazgika, kweni ŵakatondeka. Lemba la 2 Timote 2:9, likuti: “Mazgu gha Ciuta ngakukakika cara.” Mu 1870, gulu la ŵasambiri ŵa Baibolo likamba kusanda unenesko. Kasi likacitanga wuli? Yunji wakafumbanga fumbo, ndipo wose ŵakadumbiskananga. Ŵakaŵazganga malemba ghose ghakukhwaskana na nkhani iyo, ndipo usange ŵakhorwa na umo malemba ghakukolerana na nkhani iyo, paumaliro ŵakakakanga fundo na kuyilemba. Kasi mukukhozgeka yayi kumanya kuti ŵanthu ŵakugomezgeka aŵa ŵakacita nga umo ŵapositole na ŵanalume ŵalara ŵakacitira pa kusanda Malemba? Iwo ŵakakhumbanga kuti ivyo ŵakugomezga viŵe vya kujintha pa Mazgu gha Ciuta.

19. Kasi lemba la cilimika ca 2012 ndakuti wuli, ndipo cifukwa wuli ndakwenelera?

19 Mazuŵa ghano napo, vigomezgo vithu vikujintha pa Baibolo. Pakughanaghanira fundo iyi, Wupu Wakulongozga wa Ŵakaboni ŵa Yehova wasankha mazgu gha Yesu ghakuti: “Mazgu ghinu mbunenesko,” kuŵa lemba la cilimika ca 2012. (Yoh. 17:17) Waliyose uyo wakukhumba kutemweka na Ciuta wakwenera kwenda mu unenesko, ipo tose tiyeni tilutilire kuyezgayezga kulongozgeka na Mazgu gha Ciuta.

[Mazgu ghamusi]

a Valdès wakacemekangaso kuti Pierre Valdès panji Peter Waldo, kweni zina lake dininini likumanyikwa yayi.

[Mafumbo]

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 8]

Lemba la cilimika ca 2012 ndakuti: “Mazgu ghinu mbunenesko.”—Yoh. 17:17

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Waldo

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Wycliffe

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Tyndale

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Grew

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Storrs