E Āva a Kelisiano ‵Tonu ki te Muna a te Atua

“A tau muna ko te munatonu.”​​—IOANE 17:17.

KE ‵SALA MAI A TALI O FESILI KONEI:

Se a te ‵kese o te fonotaga telā ne fai i Ielusalema i te tausaga e 49 T.A. mo fonotaga a lotu ne fai fakamuli ifo?

Ko oi a nisi tāgata kolā ne puipui ne latou te Muna a te Atua mai tua o te kau apositolo?

Ne sukesuke pefea a Kelisiano fakamaoni ki te Tusi Tapu i tausaga fakaoti o te 1800, kae kaia ne ‵lei ei te auala tenā?

1. I te taimi muamua ne fetaui ei koe mo se Molimau a Ieova, se a te mea tāua e tasi ne lavea ne koe e ‵kese ei latou?

MAFAUFAU ki te taimi muamua ne fai ei ne koe se sautalaga aoga mo se tokotasi o Molimau a Ieova. Ne a mea e masaua ne koe i ei? Kāti ka fai mai a tino e tokouke, ‘Au ne fiafia me ne fakaaoga ne te Molimau a te Tusi Tapu ke tali aka aku fesili katoa.’ Ko oko eiloa te fia‵fia o tatou ke iloa atu te fuafuaga a te Atua mō te lalolagi, te tulaga o tatou māfai ko ‵mate, mo fakamoemoega o ‵tou tino pele kolā ko ‵mate!

2. Ne a nisi pogai ne fakatāua ei ne koe a te Tusi Tapu?

² Kafai e sukesuke ‵loto tatou, ko lavea ei ne tatou me uke atu a mea e tauloto ne tatou mai te Tusi Tapu i lō te mauaga fua o tali ki ‵tou fesili e uiga ki te ola, te mate, mo mea ka ‵tupu i aso mai mua. Ka fakatāua eiloa ne tatou a te Tusi Tapu me ko te ‵toe tusi aoga eiloa i te lalolagi katoa. A latou kolā e tau‵tali faka‵lei i ei ka ola fia‵fia kae manuia me i ana fakatakitakiga e tumau ki te se gata mai. (Faitau Salamo 1:1-3.) E talia faeloa ne Kelisiano ‵tonu a te Tusi Tapu, “e se ona ko te mea se muna mai tāgata, kae ko te muna eiloa a te Atua.” (1 Tesalonia 2:13) Kafai e iloilo fakavave aka ne tatou a tala o aso mua, ka iloa ei ne tatou a te ‵kese o tino kolā e āva tonu ki te muna a te Atua mo latou kolā e se fai penā.

KO OTI NE FAKATOKA SE KINAUGA FAIGATA

3. Se a te fakalavelave ne fakamakosu ei te ‵kaufakatasi o te fakapotopotoga Kelisiano, kae kaia ne faigata ei ke faka‵lei aka te fakalavelave tenā?

³ I te 13 tausaga mai tua o te fakaekega o te tino muamua eiloa mai fenua fakaa‵tea, ko Konelio, ne sae aka ei se kinauga telā ne fakamakosu ei te ‵kaufakatasi o te fakapotopotoga Kelisiano. Ne gasolo aka o tokouke a tino mai fenua fakaa‵tea ko fai pelā me ne Kelisiano. E mata, e ‵tau o pilitome a tāgata mai fenua fakaa‵tea e ‵tusa mo tu faka-Iutaia a koituai o papatiso latou? A te mea tenā se fesili telā e fai gata ke tali aka ne se tino Iutaia. Ne seki mafai o ulu atu a tino Iutaia kolā ne faka‵logo ki te Tulafono ki loto i se fale o se tino mai fenua fakaa‵tea. Kafai e se mafai o fai ne latou te mea tenā, e mautinoa ‵lei me ka sē mafai lele eiloa o taku ne latou se tino mai fenua fakaa‵tea e pelā me se taina! Ko leva ne fakasauagina malosi a Kelisiano Iutaia ona ko te tiakinaga o te talitonuga faka-Iutaia. Ka momea aka te uke o fakasauaga e maua ne Kelisiano māfai e talia ne latou a tino mai fenua fakaa‵tea kolā e seki pilitome ke fai pelā me ne taina o latou. Ka sinā ‵vae kea‵tea foki i ei a Kelisiano mai i a latou kolā i te talitonuga faka-Iutaia.​—Kalatia 2:11-14.

4. Ko oi ne maopoopo fakatasi ke faka‵lei aka te fakalavelave tenei, kae ne a fesili ne mafai o mafaufau ki ei se tino e uiga ki te sautalaga tenei?

⁴ I te 49 T.A., ne maopoopo fakatasi a te kau apositolo mo tāgata ma‵tua i Ielusalema kolā ne tino Iutaia ko oti ne pilitome, “o fai‵pati ki te mataupu tenei.” (Galuega 15:6) A te fonotaga a latou se sautalaga aoga e uiga ki akoakoga mai loto i te Tusi Tapu kae e sē se kinauga fakalotu e uiga ki mea sē aoga. Ne avaka ne tino takitokotasi i ei a olotou manatu. Ka faka‵lei aka pefea ne latou a te fakalavelave tenā? E mata, ka talia fua ne latou a manakoga totino o se tino ke fai mo fai te lotou fakaikuga? E mata, e ‵tau o faka‵tali a tāgata ma‵tua konei ke tai ‵lei aka te tulaga o Kelisiano i Isalaelu ko fai ei se lotou ikuga? Io me ka lotoma‵lie fua latou ki se mea telā e se tali‵tonu latou ki ei ko te mea fua ke na maua se ikuga ki ei?

5. Ne a auala tāua ne ‵kese ei te fonotaga i Ielusalema i te 49 T.A. mo fonotaga a takitaki lotu?

⁵ I fonotaga a lotu io me ko takitaki lotu, se mea masani ke talia ne takitaki konei a manatu kolā e se lotoma‵lie ‵tonu latou ki ei ko te mea fua ke na maua se fakaikuga ki ei. E masani o fai ne nisi takitaki ke ‵lago atu a nisi tino ki olotou manatu. E seai eiloa se mea penā ne tupu i te fonotaga i Ielusalema, kae ne mafai eiloa o fai ne latou se fakaikuga telā ne lotoma‵lie ki ei a tino katoa kolā ne ‵kau ki te fonotaga tenā. Ne mafai pefea o fai penā? Ona ko latou katoa kolā ne ‵nofo atu i konā ne āva ki te Muna a te Atua, kae ne fakaaoga ne latou te Tusi Tapu ke faka‵lei aka te fakalavelave faitalia te kese‵kese o olotou manatu.​—Faitau Salamo 119:97-101.

6, 7. Ne fakaaoga pefea ne te kau apositolo mo tāgata ma‵tua a te Tusi Tapu ke faka‵lei aka ei te fakalavelave e uiga ki te pilitome?

⁶ Ne aoga eiloa a pati i te Amosa 9:11, 12 ke faka‵lei aka ei te fakalavelave tenei. E siki mai a pati konei i te Galuega 15:16, 17. E fai mai penei: “Ka toe foki atu au o toe fakatu a te fale o Tavita telā ko siga ki lalo; ka toe faka‵fou ne au ana mea ma‵sei kae toe fakatu aka, ko te mea ke ‵sala malosi atu ki a Ieova a tāgata kolā e ‵toe mai, fakatasi mo tino o fenua katoa, ko tino kolā e fakaigoa ki toku igoa, ko muna a Ieova.”

⁷ Kāti ka kinau mai se tino me e se fai mai i te fuaiupu tenei me i tino mai fenua fakaa‵tea kolā ko fai mo fai ne Kelisiano e se ‵tau o pilitome. E tonu eiloa te mea tenā. Kae ne ‵tau eiloa o malamalama a Kelisiano Iutaia me tenā eiloa tena uiga. Kaia? Me ne ‵kilo atu a Kelisiano Iutaia ki tino mai fenua fakaa‵tea kolā ko oti ne pilitome e pelā me ne taina, kae e se pelā me ne tino o te fenua, e pelā eiloa mo pati i te Tusi Tapu. (Esoto 12:48, 49) E pelā me se fakaakoakoga, e fai mai penei te ‵fuliga a Bags­ter i te Septuagint i te Eseta 8:17: “E tokouke a tino mai fenua fakaa‵tea ko oti ne pilitome, kae ne fai mo fai ne tino Iutaia.” Kae i te taimi ne fai mai ei te valoaga i te Tusi Tapu me i te toega o te kau Isalaelu (ko tino Iutaia mo tino kolā ne ‵fuli ki te lotu Iutaia kae ko oti ne pilitome) fakatasi mo “tino o fenua katoa” (ko tino o fenua fakaa‵tea kolā e seki pilitome) ka fai e pelā me ko tino kolā ka fakaigoa ki te igoa o te Atua, ne malamalama ‵lei latou i te fekau tenā. E se manakogina ke pilitome a tino o fenua fakaa‵tea kolā e fia fai pelā me ne Kelisiano.

8. Kaia ne ‵tau ei o maua ne Kelisiano Iutaia te loto toa i te faiga o te lotou ikuga?

⁸ Ne fesoasoani atu te Muna a te Atua mo tena agaga ke lotoma‵lie katoa a Kelisiano fakamaoni konā ki te lotou ikuga. (Galuega 15:25) E tiga eiloa ka momea aka a fakasauaga e maua ne Kelisiano Iutaia ona ko te ikuga tenā, e ‵lago mālō atu eiloa mo te loto toa a tino fakamaoni  ki te ikuga telā ne fakavae ki te Tusi Tapu.​—Galuega 16:4, 5.

KO LAVEA FAKA‵LEI ATU A TE ‵KESE

9. Se a te pogai tāua e tasi ne fakalailai ei a te tapuakiga tonu ne akoakoga ‵se, kae se a te akoakoga tāua faka-Kelisiano e tasi telā ne fakalailaigina?

⁹ Ko leva ne ‵valo mai ne te apositolo ko Paulo me ka fakalailai a te tapuakiga tonu ne akoakoga ‵se māfai ko ‵mate atu te kau apositolo. (Faitau 2 Tesalonia 2:3, 7.) Ke oko ki tino kolā e ‵nofo mo tauliaga i te fakapotopotoga ka ‵teke atu ki akoakoga ‵tonu. (2 Timoteo 4:3) Ne polopoloki atu a Paulo ki toeaina i ana aso: “Kae ka ‵sae mai foki mai loto eiloa i a koutou a tāgata kolā ka ‵fuli faka‵kotua ne latou a mea ke ‵futi atu ei a soko ki a latou.” (Galuega 20:30) E fakaasi mai ne The New Encyclopædia Britannica te pogai tāua e tasi ne talia ei ne tino a akoakoga ‵se: “Ne mafau‵fau a Kelisiano kolā ne tauloto ki poto o te kau Eleni me e ‵tau eiloa o fakamatala atu ne latou olotou talitonuga faka-Kelisiano ke maua ne latou i ei se loto lagona ‵lei kae ke ‵fuli mai a tino fapau‵pau.” A te akoakoga tāua o te talitonuga faka-Kelisiano telā ne ‵fuli ne latou ke fetaui mo olotou talitonuga fapaupau ko te akoakoga me ko oi a Iesu. E taku a ia ne te Tusi Tapu ko te Tama a te Atua; kae e akoako mai a tino kolā ne tauloto ki poto o te kau Eleni me i a ia ko te Atua.

10. Tefea te koga ne mafai ei o maua ne takitaki lotu te tali ki te lotou kinauga me ko oi a Iesu?

¹⁰ Fakamuli ifo, ne kinau sale a takitaki lotu i olotou fonotaga e uiga ki te akoakoga tenei. Ne ‵tau o faigofie ke maua ne latou te tali tonu ki te kinauga tenā e uiga ki a Iesu mai te Tusi Tapu, kae ne seki mafau‵fau te tokoukega o latou ki te tāua o mea kolā e fakaasi mai i te Tusi Tapu. A te ‵tonuga loa, ko leva ne fai a fakaikuga a te tokoukega o latou a koi tuai o kamata olotou fonotaga, kae e seai se mea e mafai o toe ‵fuli ne ia olotou mafaufauga. Toeitiiti ko se fai‵pati latou ki te Tusi Tapu i te faiga o olotou ikuga i olotou fonotaga konei.

11. I o oi a manatu e fakavae ki ei te talitonuga o takitaki lotu, kae kaia ne fai ei penā?

¹¹ Kaia ne se fakaaoga faka‵lei ei ne takitaki lotu a te Tusi Tapu i te faiga o olotou fakaikuga? Ne tali mai a te tagata poto ko Charles Freeman me i tino kolā e tali‵tonu i a Iesu ko te Atua “ne faigata ke talia ne latou a pati a Iesu me i a ia e malalo ifo i te Atua te Tamana.” Ona ko te mea tenā, ne fakatāua atu ei ne latou a tu fakalotu mo mafaufauga o tāgata i lō te Tusi Tapu. I aso nei, e fakamaluga aka ne takitaki lotu e tokouke me e sili atu te tāua o akoakoga a Faifeau mua o te Ekalesia i lō te Muna a te Atua! Ka lavea eiloa ne koe te mea tenā māfai e sau‵tala koe ki te mataupu ko te Tolutasi mo se tino telā e akoga ki mea fakalotu.

12. Se a te malosi telā ne maua ne te tupu?

¹² E lasi ‵ki eiloa te fakamalosiga a tupu o Loma ki luga i fonotaga konei. E pelā me se fakaakoakoga, ne tusi mai a te Polofesa ko Richard E. Rubenstein e uiga ki mea ne ‵tupu i te Fonotaga i Nicaea. Ne fai mai a ia me ne fai ne te tupu fou, ko Constantine, ke maumea ‵ki a takitaki lotu. E seki katoa te tausaga mai tua i ei kae ne toe maua ne latou a mea katoa kolā ne puke keatea mai i a latou, e pelā mo olotou falesa, olotou galuega, mo olotou tofi. Ne maua foki ne takitaki lotu konā a faifaiga fakapito kolā ne maua sale ne faifeau fapau‵pau mai mua atu o latou. Ona ko mea konā, ne lasi ‵ki eiloa te malosi o Constantine i te faiga o ikuga kolā ne fai i te Fonotaga i Nicaea kae ke ‵fuli foki ne ia a ikuga i ei. Kae ne tusi mai a Charles Freeman me mai tua o te fonotaga tenā, ne momea aka foki i ei te malosi o te tupu i loto i te lotu. Ne tuku atu ne ia te malosi ki te lotu kae pule atu ki ana akoakoga.​—Faitau te Iakopo 4:4.

13. Se a tau faka‵tau, kaia ne seki talia ei ne takitaki lotu a te munatonu mai te Tusi Tapu?

¹³ Ne faigata eiloa ki takitaki lotu ke fakaiku aka ne latou me i a Iesu Keliso ko te Tama a te Atua, kae ne faigofie fua ke iloa ne nisi tino e tokouke a te mea tenā. E fai penā me ne malamalama faka‵lei a tino konā i mea kolā e fai‵tau ne latou i te Tusi Tapu kae ne talia foki ne  latou. Kae ko takitaki lotu ne ma‵nako ki tupe mo te malosi pule ne tuku atu ne te tupu ki a latou, telā ne seki fakatāua ei ne latou te Tusi Tapu. Ne fai ne Gregory mai Nyssa, se takitaki lotu i te taimi tenā, se manatu se ‵lei ki te auala e fai‵pati atu ei a tino e uiga ki mea fakalotu, e pelā mo tino ‵togi gatu, tino ‵fuli tupe, tino ‵togi meakai mo tavini. Ne seki fiafia a Gregory ki te fakamatalaga telā e fai ne te tokoukega o tino me i te Tama e ‵kese mo te Tamana, te Tamana e sili atu i te Tama, kae ko te Tama ne faite ne se tino. Ne mafai o fakamatala atu ne tino konā a mea ‵tonu mai te fakaaogaga o te Tusi Tapu. Tenei eiloa te mea ne seki fai ne Gregory mai Nyssa mo takitaki lotu. Ne ‵tau eiloa o faka‵logo latou ki tino konā!

“SAITO” MO “MOUKU” E OLA TASI AKA

14. Kaia e mafai ei o fai atu tatou me ne isi faeloa ne Kelisiano fakaekegina i te lalolagi mai i te senitenali muamua o fano ki mua?

¹⁴ I se tala fakatusa e tasi, ne fakaasi mai ne Iesu me mai te senitenali muamua o fano ki mua, ka isi faeloa ne Kelisiano fakaekegina ‵tonu e ‵nofo i te lalolagi. Ne fakatusa ne ia latou ki “saito” kolā ne ola aka i va o “mouku.” (Mataio 13:30) E tonu, e se mautinoa i a tatou me ko oi a potukau mo tino kolā ne aofia i te kau fakaekegina, kae e mafai eiloa o fakapa‵tonu atu ne tatou me e isi eiloa ne tino kolā ne puipui ne latou mo te loto toa a te Muna a te Atua kae fakaasi faka‵sau atu a akoakoga fakalotu kolā e se ‵lago ki ei te Tusi Tapu. Ke onoono aka tatou ki nai mea konā.

15, 16. Ko oi nisi tāgata kolā ne puipui ne latou a te Muna a te Atua?

¹⁵ Ne fakaasi atu ne te faifeau ko Agobard mai Lyons, Falani (779-840 T.A.) a tena sē fiafia ki te ifo ki tupua, falesa kolā ne fakaigoa ki tino tapu, mo faifaiga fakalotu kolā e se ‵lago ki ei te Tusi Tapu. Ne ‵teke atu foki a te faifeau ko Claudius telā ne ola i te taimi o Agobard, ki tu fakalotu mo ‵talo kolā e fai atu ki tino tapu e pelā foki mo te tapuaki atu ki mea faite fakalotu. I te 11 senitenali, ne fakatea mai te lotu a te takitaki tiakono ko Berengarius mai Tours, Falani, me ne ‵teke atu a ia ki te akoakoga a te Katolika e uiga ki te ‵fuliga fakavavega o te foitino mo te toto o Iesu ki te falaoa mo te uaina. Ne akoako foki ne ia me sili fakafia atu te Tusi Tapu i lō tu fakalotu.

¹⁶ A te suā tokolua tāgata kolā ne ola i te 12 senitenali kae ne fia‵fia ki te munatonu mai te Tusi Tapu ko Petelu mai Bruys mo Eneli mai Lausanne. Ne tiakina ne Petelu mai Bruys a tena tofi faifeau ona ko tena talitonu me i te akoakoga a te Katolika e uiga ki te papatisoga o tamaliki, te ‵fuliga fakavavega o te foitino mo te toto o Iesu, te ‵talo atu mō tino ‵mate, mo te tapuaki ki te koluse e se ne akoakoga mai te Tusi Tapu. I te 1140, ne ‵sunu ei a Petelu ki te afi ona ko ana talitonuga. Ne fakaasi atu foki ne te faifeau ko Eneli, a tena sē fiafia ki faifaiga sē  fakamaoni mo tapuakiga ‵se kolā e fai i te lotu. Ne puke fakapagota a ia i te 1148 kae ‵pei atu ki te falepuipui i tena olaga kātoa.

17. Ne a mea tāua ne fai ne Waldo mo tino kolā ne tau‵tali atu i a ia?

¹⁷ I te vaitaimi telā ne tamate ei a Petelu mai Bruys, kae ne fanau mai i ei se tino telā ne lasi ‵ki tena fakamalosiga ki te fakasalalauatuga o te munatonu mai te Tusi Tapu. A tena sainaga ko Valdès, io me ko Waldo. * Ne seki akoga a ia ki mea fakalotu e pelā mo Petelu mai Bruys mo Eneli mai Lausanne, kae ne fakatāua malosi ne ia te Muna a te Atua. Ne tiaki ne ia ana kope kae fai ana fakatokaga ke ‵fuli se vaega o te Tusi Tapu ki te ‵gana telā e masani o fai‵pati ki ei a tino i te feitu ki saute saegala o Falani. Ne fia‵fia malosi a nisi tino ke lagona ne latou te fekau mai te Tusi Tapu i te lotou ‵gana eiloa. Ne tiaki foki ne latou olotou kope kae fakaaoga olotou olaga ke talai atu ki nisi tino a te munatonu mai te Tusi Tapu. Ne seki fia‵fia a takitaki lotu ki te mea tenā. I te 1184, ne faka‵tea ne te pope a tāgata mo fafine loto finafinau konei, kae kolā ne taku fakamuli ki tino o te lotu a Waldo. Ne afuli keatea foki latou ne te faifeau mai i olotou fale. Ne fesoasoani tonu atu a te faifaiga tenei ki te fakasalalauga o te fekau i te Tusi Tapu ki nisi kogā koga. Fakamuli ifo, e isi eiloa ne tino i kogā koga e uke o Eulopa ne tau‵tali atu i a Waldo, Petelu mai Bruys, mo Eneli mai Lausanne mo tino ei kolā ne tiaki ne latou te lotu. I senitenali fakamuli ifo, ne puipui foki ne nisi tino te munatonu mai te Tusi Tapu, e pelā mo John Wy­cliffe (telā ne ola kāti mai te 1330 ki te 1384), ko William Tyndale (telā ne ola kāti mai te 1494 ki te1536), ko Henry Grew (telā ne ola mai te 1781 ki te 1862), mo George Storrs (telā ne ola mai te 1796 ki te 1879).

“A TE MUNA A TE ATUA E SE MAFAI EILOA O PIKIFAO”

18. Fakamatala mai a te auala ne fai ei ne tino a‵koga loto finafinau ki te Tusi Tapu i te 19 senitenali a olotou sukesukega, kae kaia e ‵lei ei te auala tenei?

¹⁸ Ne seki mafai eiloa o taofi aka ne fili o te Tusi Tapu a te fakasalalauga o te munatonu mai te Tusi Tapu. E fai‵tau tatou penei i te 2 Timoteo 2:9: “A te muna a te Atua e se mafai eiloa o pikifao.” I te 1870 ne kamata o salasala atu se potukau o tino a‵koga loto finafinau ki te munatonu mai te Tusi Tapu. Ne fai pefea olotou sukesukega? Muamua la, e ‵sili ne se tino se fesili e uiga ki se mataupu. Ka oti ko sau‵tala ei latou e uiga ki ei. Ko fai‵tau fakatasi ei latou ki fuaiupu katoa mai te Tusi Tapu kolā e fetaui mo te mataupu tenā. Kafai ko lotoma‵lie latou i te auala e fetaui ‵lei ei a fuaiupu konei, ko fai ei te lotou fakaikuga kae fakamau ki lalo. E ‵lei eiloa te auala ne fai ei olotou sukesukega, me tenā eiloa te fakaakoakoga ne tuku mai ne te kau apositolo mo tāgata ma‵tua i te senitenali muamua. Se mea fakamalosi loto ke iloa atu me ne fakamautinoa aka eiloa ne tāgata fakamaoni konei i tala fakasolopito muamua o Molimau a Ieova me ne fakavae katoatoa olotou talitonuga ki te Muna a te Atua.

19. Se a te tusi faitau fakavae mō te tausaga ko te 2012, kae kaia e ‵tau ei o fai penā?

¹⁹ Koi fakavae eiloa a ‵tou talitonuga ki te Tusi Tapu. Tenā te pogai ne filifili ei ne te Potukau Pule o Molimau a Ieova a pati a Iesu konei mo fai te tusi faitau fakavae mō te tausaga e 2012: “A tau muna ko te munatonu.” (Ioane 17:17) E ‵tau eiloa o ola a tino katoa kolā e ma‵nako ki te taliaga a Ieova e ‵tusa mo te munatonu. Tela la, e ‵tau eiloa o fai ne tatou katoa te ‵toe mea e mafai o fai ke takitaki tatou ne te Muna a te Atua.

[Fakamatalaga fakaopoopo]

[Fesili mo te Sukesukega]

[Fakamatalaga Taua e 12]

Te ‵tou tusi faitau fakavae mō te tausaga e 2012: “A tau muna ko te munatonu.”​—Ioane 17:17.

[Ata i te itulau e 11]

Waldo

[Ata i te itulau e 11]

Wycliffe

[Ata i te itulau e 11]

Tyndale

[Ata i te itulau e 11]

Grew

[Ata i te itulau e 11]

Storrs